اختلاف در نوع، مقدار و ترکيبات غذائى که به‌وسيلهٔ حيوان خورده مى‌شود موجب پديد آمدن اختلاف در ساختمان هر يک از بخش‌هاى دستگاه گوارش حيوانات اهلى مورد استفاده در کشاورزى شده است. اين اختلاف براى مثال در گنجايش و طول قسمت‌هاى مختلف لولهٔ گوارشى ديده مى‌شود.
گوشتخواران (Carnivorous) در مقياس با طول بدن، اعضاى گوارشى کوچکتر و کوتاهتر دارند و به همان نسبت هم بايد غذاى مقوى و سهل الهضم دريافت کنند، زيرا که غذا مدت زمانى کوتاه در لولهٔ گوارشى آنها توقف مى‌کند، در حالى‌که علفخواران (Herbivorous) مانند گاو و گوسفند، برعکس غذاى آنها اکثراً پرحجم همراه با الياف خام زياد و دير هضم است؛ بنابر اين، به دستگاه گوارش حجيم و طويل احتياج دارند.
در جدول زير گنجايش قسمت‌هاى مختلف دستگاه گوارش بعضى از دام‌ها نشان داده شده است.
جدول گنجايش قسمت‌هاى مختلف دستگاه گوارش دام‌هاى عمده (حجم به ليتر)
گاو
گوسفند
اسب
کل دستگاه گوارش
۳۳۰
۴۵
۲۱۵
معدهٔ اصلى
۱۰-۲۰
۲-۴
۱۰-۲۰
پيش‌معده
۱۵۰-۲۳۰
۲۰-۳۰
-
رودهٔ باريک
۶۵
۱۰
۶۵
رودهٔ کلفت
۴۰
۶
۱۳۰
رودهٔ کور
۱۰
۱
۴۰
هضم غذا به دو طريق مکانيکى و شيميائى صورت مى‌گيرد. اعمال مکانيکى هضم عبارتند از: خرد و نرم شدن غذا به کمک دندان‌ها، آغشته شدن آن با بزاق دهان و بعد رانده شدن آن به قسمت‌هاى مختلف کانال گوارشى به‌منظور تماس بيشتر با ترشحات بخش‌هاى مختلف دستگاه گوارش و همچنين تماس با سطح پرزها (خمل‌ها) به‌منظور جذب.
(به تمام تغييراتى که مواد غذائى در لولهٔ گوارش جهت جذب شدن طى مى‌کنند، هضم ناميده مى‌شود).
شکمبه (Rumen)
به‌طور کلى شکمبه در نشخوارکنندگان اعمال زير را انجام مى‌دهد:
۱. انبار کردن مواد غذائى
۲. به هم زدن مواد غذائى خرد شده
۳. تهيهٔ محيط مناسب براى تخمير
شکمبه در گاو بالغ بزرگ و در حدود ۱۸۰-۲۰۰ ليتر حجم دارد، پس از اينکه موادغذائى جويده شد از طريق مرى به شکمبه مى‌روند. انقباضات منظم شکمبه و نگارى سبب مخلوط شدن موادغذائى بلعيده شده با محتويات شکمبه مى‌شود.
بعد از اينکه حيوان غذا خوردن خود را تمام کرد و غذا در شکمبه انبار شد، حيوان شروع به نشخوار مى‌کند، بدين ترتيب که طى يک پروسه استفراغ مانند مقدارى از مواد غذائى خورده شده را همراه با مقدارى از مايع شکمبه از طريق مرى به دهان مى‌آورد (اين عمل سه ثانيه طول مى‌کشد) و در دهان در حدود ۵۰ ثانيه مى‌جود و دوباره مى‌بلعد (عمل بلع ۵/۱ ثانيه طول مى‌کشد) فاصله بين بلعيدن و بالا آوردن بعدى در حدود ۵-۱۰ ثانيه طول مى‌کشد.
عمل نشخوار (Rumination) تا موقعى که علوفه خوب خرده نشده‌اند ادامه مى‌يابد. به‌طور کلى عمل نشخوار در چهار مرحلهٔ مختلف انجام مى‌گيرد: اول برگشت غذا از شکمبه به دهان، دوم جويدن مجدد غذا، سوم آغشته شدن مجدد لقمهٔ غذائى با بزاق دهان و بالاخره بلع مجدد آن، اين چهار مرحله را سيکل نشخوار گويند.
عمل نشخوار به آرامى صورت مى‌گيرد و بدين جهت در ۲۴ ساعت حيوان ۸ ساعت را صرف اين کار مى‌کند. در موقع بيمارى يا اضطراب نشخوار قطع مى‌شود روى اين اصل يکى از فاکتورهاى تشخيص گاو سالم داشتن نشخوار است. مواد غذائى مدت زمان زيادى در شکمبه مى‌ماند و در طول اين مدت تحت تأثير مقدار زيادى از ميکرواورگانيسم‌ها که نقش عمده‌اى در هضم مواد بازى مى‌کنند قرار مى‌گيرد. تعداد و نوع ميکرواروگانيسم‌هاى شکمبه خيلى زياد است ميکرواورگانيسم‌هاى شکمبه در تجزيه کربوهيدرات‌ها و سنتز پروتئين‌ها نقش عمده‌اى بازى مى‌کنند. اين ميکرواورگانيسم‌ها از ازت مواد ازته غيرپروتئينى جهت مصرف خود اسيد آمينه درست مى‌کنند ميکروب‌ها در جهت منتقل شدن به روده‌ها تجزيه شده و اسيدآمينه موجود در پيکر آنها مورد استفادهٔ حيوان قرار مى‌گيرد ميکرواورگانيسم‌ها در ساختن ويتامين‌ها k و B نيز دخالت دارند.
عواملى که ترکيب ميکرواورگانيسم‌هاى شکمبه را تحت تأثير قرار مى‌دهند عبارتند از: سن، مقدار ترشح بزاق، حالت فيزيکى و ترکيب شيميائى غذائى که حيوان مى‌خورد و موقعيت جغرافيائى و...
نگارى (Reticulum)
نگارى در جلو شکمبه طورى قرار گرفته است که به‌خوبى از يکديگر مجزا نيستند، توده‌هاى غذائى به‌راحتى از يکى وارد ديگرى مى‌شوند. حجم نگارى در گاو بالغ در حدود ۱۲ ليتر است. داخل نگارى شبيه لانهٔ زنبور است. محتويات نگارى مايع است و هيچ نوع مادهٔ ترشحى از ديواره ندارد، عمل نگارى به عبور لقمه‌هاى غذائى از مرى کمک مى‌کند.
هزارلا (Omasum)
پس از اينکه مواد غذائى کاملاً جويده شد، وارد هزارلا مى‌شود، اين قسمت در حدود ۲۰ ليتر گنجايش دارد و داراى مقدار زيادى لايه‌هاى ماهيچه‌اى قوى شبيه صفحه‌هاى کتاب است که مواد غذائى وارده را فشار داده و آب آنها را جذب مى‌کنند.
هزارلا هيچ نوع مادهٔ ترشحى ندارد، ولى مقدار زيادى از آب و بعضى از اسيدهاى آلى به‌وسيلهٔ هزارلا جذب مى‌شوند.
شيردان (Abomasum)
شيردان معدهٔ حقيقى گاو است و در حدود ۲۰ ليتر حجم دارد. ديوارهٔ اين قسمت از معده شيره‌هاى معده را ترشح مى‌کند که شامل کمتر از نيم درصد اسيد کلريدريک و دو آنزيم پپسين و رنين است.
