|
| شهر باستانى دستوا، روستاى گلالك، شوشتر
|
|
| شهر قديمى دستوا در ۳ کيلومترى جنوب شوشتر و در کنار روستاى گلالک و در کنار شعبهٔ کوچکى از نهر داريون «رقط» قرار داشت. براساس مدارک به دست آمده شکل‌گيرى شهر دستوا به دورهٔ اشکانى مربوط است و مؤسس آن «شيلهاک ابن شوشيناک» بوده است. اين شهر بعد از دورهٔ اسلامى متروک شده است. نخستين بار نام دستوا در کتاب «النساب» سمعانى مروى آمده است: «دستوا شهرى است از خوزستان که پارچه‌هاى دستوايى از آنجاست.»
|
|
|
|
| ويرانه‌هاى شهر باستانى زرنج، پايتخت قديم سيستان، در جلگه‌اى که در اطراف درياچهٔ هامون واقع شده، باقى مانده است. آثار ويرانه‌ها معرف زمان آبادى و پايتختى اين ناحيه مشهور تاريخى در دوران باستان و پيش از اسلام مى‌باشد.
|
|
| بديهى است با شروع کاوش‌هاى علمى و مطالعات تاريخى آثار و بناهاى فراوانى در منطقه زرنج از ادوار پيش از تاريخ و دوران هخامنشى، اشکانى، ساسانى و اسلامى کشف خواهد شد. از اين شهر که حدود ۱۱۱۹ سال قبل پايتخت سيستان بود، اثرى نيست.
|
|
| در وصف اين شهر، در کتاب حدودالعالم آمده است : «شهرى با حصار و پيرامون آن خندق است و اندر وى رودهاست، و اندر خانههاى وى آب روان است، داراى پنج در آهنى است و گرمسير است و برف نمى‌بارد» بعضى نيز پايتخت سيستان را همان آبادى معروف به «ارم شهرستان» مى‌دانند و روايتى هم هست که پايتخت سيستان قبل از زرنج «رام شهرستان» خوانده مى‌شد.
|
|
| تغيير مسير هيرمند و شايد هم طغيان آن باعث شده است که آبادى‌ها و شهرستان‌هاى قديم اين ناحيه خراب شوند. ممکن است حفريات تاريخى بسيارى از اين مسائل را روشن نمايد.
|
|
| در روايت محلى سيستان افسانه‌اى در مورد خرابههاى معروف به «سابورشاه» است. بدين ترتيب که داماد سابور در شهرستان از آبادى‌هاى سيستان مى‌زيسته است. دختر سابورشاه به بچه‌اش مى‌گويد که وقتى پيش پدربزرگ خود رفتى هرچه رونما به تو داد نپذير و درخواست کن که سهم ما را از آب هيرمند دو چندان کند و چون چنين درخواست کرد و پدربزرگ بخشيد، شهر که در شمال کوه خواجه قرار داشت زير آب رفت. هرچند اين داستان جز افسانه‌اى بيش نيست، اما حمايت از واقعيتى انکارناپذير دارد و آن اينکه خرابههاى سابورشاه بقاياى شهرى است که روزى بر اثر طغيان هيرمند يا تخريب يا شکسته شدن سد به زير آب رفته است.
|
|
| ظاهراً زرنج در صدر اسلام، در زمان يعقوب ليث و جانشينان وى پايتخت سيستان بوده است.
|
|
| شهر باستانى كامبادنه، كرمانشاه
|
|
| در کنار بقاياى حصار خشتى و باروى شهر کامبادنه سکه‌هايى از عصر ساسانى يافت شده است. ويرانه‌هاى اين شهر تاريخى بين طاق بستان و شهر کرمانشاه قرار دارد.
|
|
|
|
| در تپه‌هاى اطراف بندر کنگ، آثار باقى‌مانده از يک شهر مربوط به ۳ هزار سال پيش پابرجاست. شهر، به احتمال زياد، در اثر آتش‌سوزى و يا زلزله در زير خاک مدفون شده است. از پيشينهٔ اين شهر اطلاع دقيقى به دست نيامده است.
|
|
| شهر باستانى ماژين (سيمره)، دره‌شهر
|
|
| شهر باستانى سيمره در قسمت جلويى تنگ ماژين در شهرستان دره‌شهر واقع شده است. هنوز ديوار بناهاى شهر قديمى و آثار قصرها و بازارهاى تاريخى آن برجاى مانده است. ديوارها عموماً از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شدهاند. با توجه به شکل ساختمان‌ها و مصالح بکار رفته و سفال‌هاى پراکنده در سطح پيرامون و داخل خانههاى شهر، احتمال مى‌رود که اين محل، بقاياى شهرى از دوران ساسانى باشد. در داخل تنگ بر بدنهٔ ديوار در قسمت چپ، کانالى کنده شده است که از پاى آبشار دوم شروع شده و تا شهر ادامه مى‌يابد. طول اين کانال حدود ۷۰۰ متر و عرض آن ۲۰ متر است. عمق کانال در نقاط مختلف متفاوت است. اين کانال در طول مسير، در نقاطى مانند پيچ‌‌هاى تند صخره‌ها و محل خروج از تنگ با سنگ و ساروج بنايى شده است.
|
|
| شهر باستانى مهرجانقدق، دره‌شهر
|
|
| اين شهر ساسانى در دره‌شهر واقع شده است.
|
|
|
|
| آثار تاريخى به دست آمده از ناحيه آرمرده بانه نشان مى‌دهد که اين منطقه در جريان جنگ‌هاى ايران و عثمانى شهرى آباد و به وسعت آرمرده امروزى بوده است. بناهاى اين شهر از مصالح محيط پيرامون نظير چوب و سنگ ساخته شده است. تحقيقات مردم‌شناسى انجام شده نيز مقطع تاريخى درگيرى‌هاى ايران و عثمانى را نشان مى‌دهد.
|
|
| شهر تاريخى صلواتآباد، سنندج
|
|
| يکى از کانون‌هاى باستانى کشف شده، شهر بزرگ «صلواتآباد» به وسعت ۲۰ هکتار است که در حد فاصل پل تاريخى اين روستا و قلعه تاريخى صلواتآباد و در حاشيه رودخانه قزل اوزن از دل خاک بيرون آمده است.
|
|
| شهر تاريخى ماسبندان، روستاى سراب، شيروان وچرداول
|
|
| اين شهر ساسانى در روستاى سراب کلان شيروان واقع شده است.
|
|
| شهر زيرزمينى، فراهان، اراك (ساسانيان)
|
|
| در ۲۲ کيلومترى شمال اراک از توابع فراهان، آثارى ديده مى‌شود که به آن شهر زيرزمينى دلف‌آباد مى‌گويند. خرابههاى موجود نشان مى‌دهند که در گذشته دلف‌آباد، بزرگ و آباد بوده است. درباره اين شهر قديمى روايات زيادى شايع است.
|
|
| شهر سوخته، قلعه‌رستم، زابل
|
|
| شهر سوخته در ۶۰ کيلومترى جنوب زابل کنار جاده زابل و در ۶ کيلومترى قلعه رستم واقع شده و مشتمل بر تپه‌هائى است که بيش از ۵۰ متر ارتفاع ندارند. وسعت آن دو کيلومتر و نيم مى‌باشد. اين مکان بى‌گمان روزگارانى دراز يکى از مهم‌ترين مراکز شهرنشينى آسيا در عصر مفرغ بوده است. قدمت اين تمدن را به ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل از ميلاد تخمين مى‌زنند. ضمن کاوش‌هاى علمى، بناى مستطيل شکلى با اطاق‌هاى چهارگوش، راهرو و پلکان‌هائى نمايان شده که به وسعت تقريبى پانصد مترمربع است. ديوارهاى ضخيمى از خشت به بلندى ۳ متر در انتهاى اين کاخ باستانى، که نشانگر وقوع آتش‌سوزى پردامنه و مهيبى است، به جاى مانده است. از جملهٔ اين نشانه‌ها تيرهاى سوخته و اسکلت انسانى است که دسته هاون در دست راست دارد. چنين مى‌نمايد که اين بناها به ۲۰ سال اول هزاره دوم پيش از ميلاد تعلق دارد و از اهميت باستان‌شناختى ممتازى برخوردار است.
|
|
| از جمله اشيايى که ضمن کاوش در تپه‌هاى شهر سوخته هخامنشى به دست آمده، پيکر مفرغى زنى است که کوزه‌اى بر سر دارد و متعلق به نيمه دوم هزاره سوم پيش از ميلاد است. ظرف‌هاى سفالى گوناگون به رنگ‌هاى متفاوت که اکثراً نخودى، برخى منقوش و بيشتر بى‌نقش است، قدمت شهر سوخته را نشان مى‌دهد کاوش‌هاى مقدماتى که در اين شهر و پيرامون بمپور و بردسير به عمل آمده است نشان مى‌دهد که مردمان اين سرزمين‌ها در هزاره چهارم، سوم و دوم پيش از ميلاد تمدن درخشان و همانند تمدن هند و بين‌النهرين داشته‌اند. در حفريات شهر سوخته تعدادى قبر به شرح زير به دست آمده است:
|
|
| - گودال‌هاى ساده : از نظر شکل خارجى قبور گودالى داراى فرم منظمى نيستند و شکل‌هاى چهارگوش، راست‌گوش و گاهى نزديک به دايره دارند. عمق اين گورها از سطح زمين بين چند سانتىمتر تا يک متر در نوسان است. البته فرسايش خاک باعث عدم دقت اندازه‌گيرى ابعاد قبور است. بطورکلى از اين گورها يک بار و به ندرت دوبار استفاده شده است و گاهى نيز دو جسد را يک جا دفن کردهاند که در اين مورد يکى از اسکلت‌ها معمولاً متعلق به کودکان است.
|
|
| - گودال‌هاى دو قسمتى : اين نوع گودال‌ها شبيه نوع اول است، با اين تفاوت که بيشتر آنها شکل دايره دارند. اکثر اين قبور در لايه سنگ‌ريزه‌اى قرار دارد و به وسيله تيغه‌اى متشکل از يک تا پنج خشت به دو بخش تقسيم شدهاند. اين خشت‌ها از نوع خشت‌هاى به کار برده شده در ساختمان‌هاى شهر سوخته است. اسکلت‌ها معمولاً در قسمت شمال قبور قرار داده شدهاند. اين نوع قبور از گورهاى نوع اول بزرگ‌تر است و در آنها نيز يک اسکلت و به ندرت دو اسکلت ديده مى‌شود.
|
|
| - قبور سردابهاى : اين نوع قبور بدون شک جالب‌ترين نوع قبور يافته شده در شهر سوخته به شمار مى‌رود. گورها به صورت يک چاله زيرزمينى بيضى شکل در يک طرف کنده شدهاند. اين دخمه‌ها يا چاله‌ها معمولاً ۱۸۰ سانتىمتر عمق دارند، در صورتى که عمق طرف ديگر سردابه تنها ۱۲۰ سانتىمتر است. قسمت ورودى گور با يک ديوار خشتى پوشانده شده است که خشت‌هاى آن از نوع خشت‌هاى به کار برده شده در قبور دو قسمتى است. وقتى درِ گور با اين ديوار بسته مى‌شد قسمت ديگرى خالى مى‌ماند. برخى از اين قبرها دو بار مورد استفاده قرار مى‌گرفته‌اند. معمولاً بقاياى جسد اول را جمع کرده و در کنار سردابه مى‌گذاشتند و سپس جسد جديد را در قبر جاى مى‌دادند. اشياء موجود در اين قبور بيشتر در قسمت پايين ورودى پيدا شدهاند.
|
|
| - قبور شبيه سردابهاى يا سردابهاى کاذب : فرق اين قبور با سردابهاى حقيقى در آن است که به جاى ساختن سردابه، ابتدا يک گودال معمولى کنده و سپس در يک طرف آن با خشت اتاقکى ساخته‌اند. بقيه امور مانند تدفين قبور سردابهاى است.
|
|
| - قبور خشتى : اين قبور نادر و شکل آنها راست‌‌گونه است. مساحت اين نوع قبور ۳/۵ مترمربع است و ديوارهاى آنها به وسيله يک رشته خشت افقى پوشانده شده است. بزرگ‌ترين قبر در اين قبرستان متعلق به پيرمردى ۵۰ ساله است که به پهلوى چپ خوابانده شده است و قبرش ۲۱۰ سانتىمتر طول و ۷۰ سانتىمتر عرض دارد. اين قبر با استفاده از دو رديف خشت ساخته شده و ديوارهاى آن در داخل اندود شدهاند.
|
|
| شهر قديمى استخر (تخت طاووس)، مرودشت (هخامنشيان)
|
|
| در هفت کيلومترى ويرانه‌هاى تخت جمشيد، ويرانه‌هاى شهر استخر معروف به «تخت طاووس» قرار دارد. آثار به جا مانده از اين شهر، شامل دروازهٔ سنگى، ستون‌ها و ديواره‌هاى سنگى است که به عهد هخامنشى تعلق دارد.
|
|
| به دنبال اکتشاف به عمل آمده در اين شهر، بقاياى بناهاى اسلامى، ساسانى و اشکانى و ظروف و آثار قرون اوليه هجرى در آن کشف شده است.
|
|
| شواهد نشان مى‌دهند از دوران هخامنشيان تا قرن پنجم هجرى، حوادث بى‌شمارى بر اين شهر گذشته است. بنابر همين شواهد، مى‌توان پنداشت که استخر دوران هخامنشى در محلى بيرون از محوطه‌اى باشد که اينک به نام تخت طاووس معروف است. در تاريخ قديم، حدود استخر از جانب شرق و غرب را چند فرسخ ذکر کردهاند که به نظر مى‌رسد بخشى از ويرانه‌هاى اين شهر هنوز در زير خاک پنهان باشد.
|
|
| شهر قديمى چشمهٔ سردو، نورآباد، ممسنى (ساسانيان)
|
|
| در فاصلهٔ ۴۰ کيلومترى شرق شهر نورآباد، در ضلع جنوب غربى روستاى دشت ديده‌بان از توابع دشمن‌زيارى، آثارى از يک شهر قديمى به نام «چشمهٔ سردو» به مساحت چهار کيلومتر مربع وجود دارد که هنوز بعضى از خانههاى سنگى و ساروجى آن پابرجاست. در اين منطقه، ظروف و خمره‌هايى سالم کشف شده که با هنرمندى و ظرافت خاصى آنها را ساخته‌اند، قدمت تاريخى آثار به جا مانده از اين منطقه نيز نامشخص است.
|
|
| شهر قديمى خربز، خربز، بندرعباس
|
|
| اخيراً هنگام حفارى‌هاى باستان‌شناسى در جزيرهٔ قشم، آثار يک شهر قديمى کشف شد. اين شهر که تا قرن چهارم هجرى قمرى شهرى آباد بوده است، به دورهٔ ساسانيان مربوط است. در حفارى‌هاى انجام شده، سفالينه‌ها و آثار بسيارى از اين محل به دست آمده است. طول تقريبى شهر خربز هفت کيلومتر است و از منابع آب شيرين برخوردار است.
|
