فضاهای روستایی و عشایری (۶)

سعادت‌آباد، حاجى‌آباد

اين روستا، يکى از بخش‌هاى شهرستان حاجى‌آباد است که آب و هواى گرم و خشک دارد. اطراف روستا را از يک طرف رودخانه‌هاى متعدد از جمله رودخانه‌هاى شور، نيزار و آب شور و از طرف ديگر، ارتفاعات حاجى‌آباد، نيزار، دزدر، وانمان، جايين، سيرو، کم‌بر آفتاب، شاهين و ... فرا گرفته‌اند.

همين ويژگى طبيعى، اين منطقه را زيبا و جالب توجه کرده است؛ به طورى که موجب وجد و حيرت بينندگان مى‌شود. هم‌چنين در اين روستا، آثار دو قلعهٔ‌ قديمى به نام‌هاى حاجى‌آباد و قلعهٔ‌ کلدان باقى مانده و جالب توجه هستند.

سوزا، قشم

اين روستا، از توابع شهرستان قشم است و در ۳۹ کيلومترى جنوب غربى آن، ‌ در موقعيتى ساحلى قرار گرفته و تنگهٔ معروف و استراتژيکى هرمز در محدودهٔ‌ آن واقع است. دره‌هاى موسوم به «تنگ کلمون» و «تنگ لرد» در دو کيلومترى شمال غربى سوزا قرار دارند که آبريز هر دو با هم يکى شده و به خليج فارس مى‌ريزد.

آب و هواى سوزا، ‌ گرم و خشک ساحلى است. وجود دره‌ها، تنگ‌ها، پوشش گياهى، حيات‌وحش و پرندگان دريايى از عناصر جاذب طبيعى اين روستا محسوب مى‌شوند.

مهم‌ترين آثار تاريخى به جا مانده در نزديکى اين روستا، «سد ليت يا خالصي» در چهار کيلومترى شمال غرب روستاى ديرستان و «سد گوران» در جنوب روستاى گوران (متعلق به دورهٔ ساسانيان) است که در مجاورت سوزا قرار دارند.

شاه‌نشين، روستاى شاه‌نشين، طارم‌عليا، زنجان

اين روستا از توابع طارم علياست و رودخانهٔ‌ قزل‌اوزن از جنوب و رودخانهٔ شاه‌نشين از غرب آن مى‌گذرند. روستاى شاه‌نشين در يک منطقهٔ کوهپايه‌اى واقع شده است و کوه‌ها «خرمن‌گله‌سر» و «فوشون» که در شمال شرقى آن قرار دارند، در اعتدال و رطوبت هواى آن بسيار مؤثرند. اين روستا يکى از تاريخى‌ترين روستاهاى استان زنجان است و غار معروف «خرمنه‌سر» آن، از قدمت چندهزارساله برخوردار است. اين وستا، علاوه بر غار يادشده، داراى مسجدى قديمى نيز هست که از مراکز مذهبى منطقه محسوب مى‌شود.

شاهماران، بافت

شاهماران مرکز بخش ارزويه است که در محدودهٔ شهرستان بافت قرار دارد. هرچند در کتب تاريخى قديم نامى از آن برده نشده است ولى طبق نوشتهٔ محمدعلى‌خان وزيرى در سال ۱۲۹۱، اين روستا يکى از حاصلخيزترين روستاهاى منطقه بوده است. در اين روستا خرابه‌هاى قلعه‌اى مشهود است که مِلک طايفه قراغلانو مى‌باشد.

طرق، روستاى طرقم نطنز

طرق از توابع شهرستان نطنز و در منطقه‌اى دشتى با آب و هواى خشک واقع شده است. اين روستا هفت مسجد و يک قلعهٔ کهن و زيارتگاهى به نام چهار بزرگوار دارد.

عزآباد (يزآباد)، روستاى عزآباد، يزد

اين روستا در ۳۸ کيلومترى شمال غربى يزد و ۸ کيلومترى غرب جاده يزد - نائين قرار دارد و از روستاهاى قديمى استان يزد محسوب مى‌شود. بناى اوليهٔ ‌روستا به سلطان سنجر خوارزمشاهى منسوب است که در سال ۵۹۰ هجرى در خطهٔ يزد بر مسند فرمانروايى نشست و ده سال بعد اين روستا را بنا نهاد. مهمترين آثار تاريخى و مذهبى روستا عبارتند از:

- قلعهٔ عزآباد که قلعه‌اى بزرگ و کهن است.

- مسجد جامع روستا که از آثار دوران صفوى است.

روستاى عزآباد در يک منطقهٔ‌ دشتى قرار گرفته و تپه‌هاى شنى به ويژه قسمت جنوبى آن را فرا گرفته‌اند. آب و هواى روستا گرم و خشک است.

عشاير و گذرگاه‌هاى ايلى استان، استان كرمان

زيست بوم‌هاى عشايرى از ديگر فضاهاى جالب توجه استان کرمان است که مى‌تواند در خدمت توسعهٔ جهانگردى و ايرانگردى منطقه قرار بگيرد. ايلات استان کرمان از گروه‌‌هاى مختلفى تشکيل شده است که به زبان‌هاى فارسى، ترکى و بلوچى تکلم مى‌‌کنند. قسمت عمدهٔ ايلات کرمان در دامنهٔ کوهستان‌هاى پاريز، کوه پنج، کوه چهل تن، بيدخون، کوه شاه، کوه هزار و ساردوئيه زندگى مى‌کنند که تا حدود بندرعباس و ميناب نيز به ويژه در فصل سرما پراکنده مى‌شوند. مهم‌ترين اين ايلات عبارتند از: تيرهٔ آل سعيدى، تيرهٔ خراسانى، تيرهٔ بارچى، کوه پنجى، معصومى، شول، قرايى، بچاقچى، افشار، سليمانى، لرى، طاهرى، فتحى، نارويى و ايلات جبال بارز.

عشاير استان کرمان مانند عشاير ساير مناطق ايران داراى آنچنان نظام منسجم ايلى نيستند و با توجه به وضع طبيعى و نواحى مختلف استان اجباراً با فاصله‌هاى بسيار زياد از يکديگر بسر مى‌برند. در کل مى‌توان عشاير استان را به سه گروه کاملاً کوچرو، نيمه کوچرو و اسکان يافته تقسيم نمود:

- عشاير کاملاً کوچرو به اقتضاى شغل دامدارى تابستان‌ها را در مناطق سردسيرى و کوهستانى خوش آب و هوا و زمستان‌ها را در مناطق گرمسيرى بسر مى‌برند. عشاير سيرجان، بافت و جيرفت از اين گروه به شمار مى‌روند. مسير حرکت اين گروه طولانى است و در بعضى موارد به بيش از ۴۵۰ کيلومتر بالغ مى‌‌گردد.

- عشاير نيمه کوچرو شامل عشاير بومى شهرستان جيرفت (منطقهٔ کهنوج و جبال بارز) و عشاير بومى شهرستان بم که اکثراً بلوچ هستند، مى‌باشند و در طول سال در محدودهٔ معينى نقل مکان مى‌کنند. اين گروه علاوه بر دامدارى به کارهاى کشاورزى نيز مى‌پردازند.

- عشاير اسکان يافته در منطقهٔ شهر بابک در نواحى ده شتران، مهند، پا قلعه و اطراف جوزود زندگى مى‌کنند و اسکان يافته تلقى مى‌شوند. اين عده در زمستان‌ها در دهات و روستاها و فقط در سه ماه بهار و کمى از فصل تابستان رمه‌گردانى مى‌کنند.

گذرگاه‌ها و ايل راه‌هاى عشاير استان که مسيرهاى کوچ عمدهٔ آن‌ها را تشکيل مى‌دهند عبارتند از:

- تنگهٔ دلفارد که مسير عبور عشاير ساردوئيه مى‌باشد و به جلگه جيرفت و رودبار مى‌رود.

- گذرگاه اسفندقه که مسير عبور عشاير بافت و جيرفت است.

- گذرگاه دشت آب که مخصوص عشاير بافت است و آن‌ها از اين گذرگاه به جلگهٔ ارزوئيه، ‌ صوغان، کلاشگرد جيرفت و عده‌اى هم از طريق کوه‌شاه احمدى به استان ساحلى مى‌روند.

- گذرگاه چاه قلعه و پوزه خون که مسير عبور عشاير سيرجان است و تا استان‌هاى ساحلى امتداد مى‌يابد.

عقدا، روستاى عقدا، اردكان

اين روستا در ۴۰ کيلومترى شمال غربى اردکان و کنار جادهٔ يزد - اصفهان قرار دارد و از روستاهاى تاريخى استان است که ديدنى‌هاى جالب توجهى دارد. اهم اين ديدنى‌ها عبارتند از :

- کاروان‌سراى حاج ابوالقاسم رشتى که بناى آجرى بزرگى است که در وسط آبادى قرار دارد. اين کاروان‌سرا به سبک کاروان‌سراهاى شاه عباسى احداث شده و بر سنگ ساختمان آن تاريخ ۱۲۶۹ خوانده مى‌شود. نام سازندهٔ اين بنا که از بازرگانان مشهور آن زمان بوده است در کتابچه موقوفات يزد آمده است.

- حمام نو که تاريخ بناى آن ۱۰۵۵ است.

- حصار خواجه نصير که براى محافظت از خانه‌‌هاى آبادى ساخته شده و قسمتى از برج و ديوار شرقى آن هنوز باقى مانده است.

- قلعهٔ سام که قلعه‌اى بزرگ است و از گل و خشت بنا شده و برج‌هاى نيمه‌ويرانه‌اى از آن به جاى مانده است.

- مسجد هلاکو که مسجدى است آجرى و کوچک که در دو طبقه احداث شده و بر سنگ بناى آن تاريخ ۱۱۲۳ خوانده مى‌شود.

- مسجد جامع که داراى گرمخانه و ايوان تابستانى است و از سبک معمارى آن مى‌توان حدس زد که از بناهاى قرن هشتم هجرى است.

- مسجد شمس که بناى آن طبق سنگ‌نوشتهٔ موجود مسجد، به ۱۰۹۰ هجرى مربوط مى‌باشد.

علويجه، روستاى علويجه، نجف آباد

اين روستا از توابع شهرستان نجف‌آ‌باد است که خشکه‌رود از جنوب آن مى‌گذرد. چهار کوه، وزين‌کوه، کله قاضى‌کوه و تيرچه‌کوه در پيرامون اين آبادى قرار گرفته‌اند. در اين روستا يک زيارتگاه به نام شمس‌الدين و يک قلعهٔ قديمى به نام نادر وجود دارد که از قدمت آن حکايت مى‌کنند.

فارياب، فارياب، كهنوج

فارياب در ۳/۵ کيلومترى جادهٔ آسفالت که از مرکز بخش فارياب مى‌‌گذرد، قرار دارد. اين روستا که در گذشته به کلاشگرد معروف بود، از روستاهاى قديمى استان است، و ساخت و سازهاى جديد سيماى تاريخى آن را مخدوش کرده است. در عين حال معمارى قديمى و نخلستان‌هاى اين روستا جالب توجه است و قدمت تاريخى آن نيز مورد توجه بازديدکنندگان قرار مى‌گيرد.

فراشاه، روستاى فراشاه، تفت

اين روستا در ۸ کيلومترى تفت و کنار راه تفت - دهشير قرار دارد. از آثار تاريخى اين آبادى غارى در دامنهٔ کوه و يک چنار کهنسال است که حکايت از قدمت منطقه دارد. مهمترين مراکز مذهبى روستا نيز شامل ۴ مسجد و دو حسينيه است که در اين بين زيارتگاه قدمگاه از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. سنگ خوش نقشى در محراب زيارتگاه وجود دارد که تاريخ ۵۱۲ هـ.ق را نشان مى‌دهد. اين بنا به امر «گرشاسب بن علي» از امراى ديلمى در همين تاريخ ساخته شده و در آن تاريخ به نام مسجد مشهد على ابن موسى الرضا شهرت داشته است. افزون بر اين کتيبه، يادگارهايى با مرکب سياه بر ديوارهاى اين بنا نوشته شده که تاريخ آنها مربوط به سده‌هاى ۶ و ۷ هجرى قمرى است.

روستاى فراشاه در يک ناحيهٔ دره‌اى قرار گرفته است. کوه انجيرايى در شمال و شيرکوه در جنوب آن قرار دارد و آب و هواى متعدل خشک دارد.