سینمای ژاپن

سنمای ژاپن نیز، همچون جنبه‌های دیگر فرهنگ ژاپنی، تا پایان جنگ جهانی دوم تقریباً به کلی جدا از غرب متحول شد. کینه‌توگراف ادیسن، همزمان با غرب، در سال ۱۸۹۶ به ژاپن راه یافت و سینما بلافاصله یک شکل فرهنگی محبوب مردم شد. اما سینمای 'بدوی' ژاپن دوران بسیار طولانی‌تری داشت (حدوداً از ۱۸۹۶ ال ۱۹۲۶) چرا که تئاتر کابوکی هنوز در مقابل سینما از اعتبار فرهنگی بیشتری برخوردار بود. جالب است بدانیم همین تئاتر کابوکی هنوز در مقابل سینما از اعتبار فرهنگی بیشتری برخوردار بود. جالب است بدانیم همین تئاتر کابوکی نقش عمده‌ای در غنای نظریه‌ٔ نوآورانه و افراطی مونتاژ آیزنشتاین ایفاء کرد.

کابوکی قالب دراماتیک بسیار شیوه‌پردازانه و شاید بیش از حد تزئین‌یافته‌ای است که از دوران فئودالی تُگوگاوا (۱۸۶۷ - ۱۶۰۳) به‌جا مانده است. به خاطر محبوبیت درازآهنگ این قالب در ژاپن نخستین فیلم‌های ژاپنی اکثراً از نمایشنامه‌های کابوکی اقتباس می‌شدند (حدود ۳۵۰ روایت مکتوب از این نمایشنامه‌ها وجود دارد). در دو دههٔ اول سدهٔ بیستم، با رشد سینمای ژاپن در جهت یک صنعت وسیع داخلی، سنت‌های شیوه‌پرداز کابوکی مایه‌ٔ اصلی سینمای روائی ژاپن شدند و این امر ژپانی‌ها را از تجربه در قالب‌های تازهٔ سینمائی، که در آن زمان در آثار گریفیث، آیزنشتاین، فویاد و مورنائو در غرب پدیدار شده بودند، بازداشت، اما در عین حال موجب شد سینمای ژاپن مسیر ویژهٔ خود را پیش بگیرد.

دو سنت تئاتر کابوکی، به‌ویژه، رابطهٔ نامتعارفی با سینمای غربی دارند. نخست آنکه همهٔ نقش‌های زن، تا اواسط دههٔ ۱۹۲۰، توسط بازیگران حرفه‌ای زن - پوش، تحت‌عنوان اُناگاتا یا اُیاما، اجراء می‌شدند و این امر خلاف واقعگرائی عکاسی شده، حتی در ساده‌ترین شکل آن محسوب می‌شود. دوم، سنت بِنشی در کابوکی است که نقش تعیین‌کننده‌تری در شکل‌گیری سینمای ژاپن داشت، و آن ایستادن بازیگری در کنار صحنه (یا پردهٔ سینما) و روایت‌ کردن داستان برای تماشاگران بود. در قدیمی‌ترین فیلم‌های ژاپنی بِنشی هم به‌جای کاراکترها حرف می‌زد و هم قصه را تعریف می‌کرد. پس از ۱۹۱۲ با هجوم فیلم‌های خارجی با میان‌نویس به ژاپن، بِنشی فقط دیالوگ‌ها را می‌گفت اما تهیه‌کنندگان ژاپنی به‌سرعت شیوهٔ میان‌نویس را از غرب تقلید کردند. هر چند در ۱۹۲۰ بِنشی به شیوهٔ پیشین خود بازگشت، با این تفاوت که شیوهٔ توضیح/روایت را با اجراء دیالوگ صحنه تلفیق می‌کرد. به‌طور خلاصه نتیجهٔ حضور یک فرد یا یک راوی کلامی موجب شد تا روایت سینمائی ژاپنی نسبتاً پرگو و پرابهام باقی بماند.

در سال ۱۹۲۳ شهرهای توکیو و یوکوهاما بر اثر زلزله با خاک یکسان شدند و به همراه آن تجهیزات صنعت فیلم نیز به کلی از بین رفت. پس از زلزله سینما نیز مانند دیگر چیزهای ژاپنی ناچار بود از صفر شروع کند، و یکی از نتایج آن دور شدن از گذشته و پذیرش روزافزون عقاید مدرن به‌ویژه دستاوردهای غرب بود. اُیاما فوراً کنار گذاشته شد و فیلم‌های ژاپنی به سبک‌های غیربومی روی آوردند، از جمله ناتورالیسم (در فیلم شعبدبازی خیابانی [۱۹۲۴] از مینورو موراتا) و اکسپرسیونیسم (در فیلم صفحه‌ای جنون‌آمیز [۱۹۲۶] و راه‌های متقاطع [۱۹۲۸] از تینو سوکه کینوگاسا) که به تازگی در غرب رایج شده بودند. اما بنشی‌ها، که بسیاری از آنها در حد خود به ستاره بدل شده بودند، تا سلا‌ها پس از معرفی صدا همچنان به‌صورت نیروی بالقوه، در سینمای ژاپن باقی ماندند. در ۱۹۲۷ بالغ در ۶.۸۱۸ بنشی، از جمله ۱۸۰ زن، در ژاپن وجود داشت که اجازه داشتند در سراسر امپراتوری فعالیت کنند. با آنکه در سازمان دوبارهٔ سینمای ژاپن بنشی‌ها دیگر جایگاهی نداشتند اما تا سال ۱۹۴۰ هنوز ۱۲۹۵ بنشی وجود داشت - که اکثراً بیکار بودند. در هر صورت پیدایش صدا پایگاه کارگردان‌های سینما را به‌عنوان عامل اصلی خلاقه تثبیت کرد، چنان که در غلب کشورهای غربی به این نتیجه رسیده بودند.

تا ۱۹۲۵ سینمای متأثر از کوبوکی جای خود را به کارگردان‌های جوان سپرد، و این سینمای تازه آگاهانه به دو گونه به تیپ گسترده تقسیم شد، تقسیماتی که تا به امروز بر سینمای ژاپن حاکم است: جیدای - جکی یا تاریخی، که به سال‌های پیش از ۱۸۶۸ (آغاز اصلاحات و لغو فئودالیسم در ژاپن) می‌پرداختند، و چندای - جکی یا فیلم‌های مربوط به زندگی معاصر.

سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۳۲ شاهد ظهور آثار بزرگی در سینمای ژاپن بود، از جمله فیلم‌های تاریخی زیبای تِبنوسود که کینوگاسا (۱۹۸۲ - ۱۸۹۶) و کِنجی میزوگوشی، و فیلم‌هائی در گونهٔ شُمین - جِکی از یاسوجیرو و شیمازو (۱۹۴۵ - ۱۸۹۷)، هینوسوکه گُشو (۸۱-۱۹۰۲)، میکیو ناروسه (۶۹-۱۹۰۵)، و بالاتر از همه - یاسوجیرو اُزو میزوگوشی و اُزو تا دوران پس از جنگ نیز به فعالیت خود ادامه دادند و در پایگاه استادان سینمای کلاسیک ژاپن قرار گرفتند. سومین استاد بزرگ آکیراکوروساو بود که در اواسط سال‌های جنگ جهانی دوم، یا به قول ژاپنی‌ها 'جنگ پاسفیک' ، کار خود را آغاز کرد.