سرطان کولون و رکتوم که به سرطان کولورکتال نيز معروف است، دومين علت اصلى مرگ از سرطان در مردان و سومين علت اصلى مرگ از سرطان در زنان است. به‌طور کلى ميزان بقاء ۵ ساله براى سرطان کولورکتال ۵۸% است، با ميزان ۸۹% براى سرطان‌هائى که در مرحله موضعى تشخيص داده مى‌شوند. در حال حاضر، به‌علت فقدان مطالعه‌هاى مبتنى بر جمعيت با روش‌هاى صحيح، ميزان‌هاى بروز و شيوع آن در ايران مشخص نمى‌باشد.
- سير بيمارى:
سير طبيعى سرطان کولورکتال به‌روشنى درک نشده است. برخى پژوهشگران پيشنهاد کرده‌اند تأخير در زمان انتقال مواد مدفوعى ممکن است زمان تماس عوامل سرطان‌زا را با ديوارهٔ روده
زياد کند و خطر سرطان کولورکتال را افزايش دهد. اين تأخير در زمان انتقال مواد مدفوعى ممکن است به رژيم غذائى کم الياف و يا عدم فعاليت فيزيک و يا هر دو مربوط باشد. نوع بيشترين
ياخته‌اى که در سرطان کولورکتال ديده مى‌شود، آدنوکارسينوم است (بيش از ۹۶% تمام موارد).
باوجود مطالعه‌هاى اپيدميولوژى بسيار، عوامل خطر قابل اصلاح معدودى براى سرطان کولورکتال به طور قطع مشخص شده است (جدول عوامل خطر قابل اصلاح سرطان کولورکتال). به رابطهٔ بين رژيم غذائى و سرطان کولورکتال توجه زيادى شده است. اگرچه هنوز اجزاء دقيق رژيم غذائى و سازوکارهاى زيست‌شناختى (مکانيسم‌هاى بيولوژيک) آن به روشنى معلوم نشده است، افزايش خطر سرطان کولورکتال با رژيم غذائى سرشار از چربى (به‌ويژه با مصرف گوشت) همبستگى دارد. به‌علاوه، مصرف کم سبزى‌ها و حبوبات پُرالياف، به‌طور پيوسته با افزايش خطر سرطان کولورکتال همراه بوده است. مطالعه‌هاى رژيم غذائى و سرطان کولورکتال با مشکل‌هاى زيادى از قبيل همبستگى شديد بين اجزاء رژيم غذائى و مسائل راجع به توانائى شخص در يادآورى رژيم غذائى گذشته روبرو است. مطالعه‌هاى زيادى نشان داده‌اند عدم فعاليت فيزيکى هنگام کار يا تفريح خطر سرطان کولورکتال را افزايش مى‌دهد.
- خطر منتسب:
تا نصف موارد سرطان کولورکتال ممکن است به رژيم غذائى مربوط باشد. برآوردهاى بيشتر نشان داده‌اند ۱۵ تا ۲۵% سرطان‌هاى کولورکتال ممکن است به مصرف چربى و ۲۵ تا ۳۵% ممکن است
به‌مصرف کم ميوه‌ها و سبزى‌ها مربوط باشد. برآورد شده ۳۲% سرطان‌هاى کولورکتال ممکن است به‌عدم فعاليت فيزيکى مربوط باشد.
اپيدميولوژى توصيفى سرطان کولورکتال
گروه‌هاى پُرخطر
مرگ از سرطان کولورکتال در مردان ۴۴% بيشتر از زنان است و در سياه‌پوستان آمريکا ۱۴% بيشتر از سفيدپوستان مى‌باشد. بروز سرطان کولورکتال پس از ۵۰ سالگى به‌شدت زياد مى‌شود، به‌طورى که دوسوم تمام بيماران بيش از ۵۰ سال سن دارند. ميانگين سن در هنگام تشخيص ۶۲ سال است. موارد بسيار معدودى از سرطان کولورکتال در کودکان گزارش شده است و در جوانان نيز نادر است.
عوامل ژنتيک و بيمارى‌هاى متعددى افراد را مستعد ابتلاء به سرطان کولورکتال مى‌کنند، هرچند اين عوامل در کل جمعيت به نسبت نادر هستند. سابقهٔ سرطان کولورکتال در بستگان
درجهٔ اول خطر را افزايش مى‌دهد. استعداد خانوادگى به پوليپ‌هاى متعدد آدنومائى (پوليپوزيس خانوادگي) مى‌تواند خطر سرطان کولورکتال را در جوانى افزايش دهد. يک مطالعه ژن
خانوادگى خاصى را براى سرطان کولورکتال شناسائى کرده است که ممکن است فرصت جديدى را براى کشف به موقع و درمان آن فراهم کند. به‌علاوه، مبتلايان به بيمارى التهابى روده (کوليت
اولسروز، بيمارى کروز) در خطر زيادترى هستند. افراد طبقه‌هاى اقتصادى - اجتماعى بالاتر در خطر بيشتر سرطان کولورکتال مى‌باشند.
توزيع جغرافيائى
ميزان‌هاى سرطان کولورکتال در کشورهاى پيشرفته، در آمريکاى شمالي، اروپاى شمالى و غربى و نيوزيلند بيشترين است. ميزان‌ها در ژاپن فوق‌العاده کم است، اگرچه ژاپنى‌هائى که به آمريکا مهاجرت کرده‌اند، ميزان‌هاى سرطان کولورکتال را مثل آمريکائى‌ها و ساکنان ساير کشورهاى غربى تجربه مى‌کنند. اين امر نشان مى‌دهد که عوامل خطر شيوه زندگى در ايجاد سرطان کولورکتال نقش مهمى ايفاء مى‌کنند.
در آفريقا هرچند بروز سرطان کولورکتال کم مى‌باشد، بيشتر موارد سرطان روده بزرگ و رکتوم به طور معمول در افراد جوان‌تر ديده مى‌شود. در حال حاضر توزيع جغرافيائى بيمارى در
ايران مشخص نشده است.
روند زمانى
در آمريکا از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۹ ميزان مرگ از سرطان کولورکتال ۱۳% کاهش يافته است. اين کاهش تنها در سفيدپوستان روى داده است. در سياه‌پوستان مرگ از سرطان کولورکتال در همين مدت ۵%
افزايش يافته است.
اقدام پيشگيرى و کنترل
پيشگيرى
اگرچه هنوز رابطه بين رژيم غذائى با سرطان کولورکتال به‌طور کامل معلوم نشده، تغيير رژيم غذائى عامل بالقوه‌اى در کاهش اساسى مرگ از سرطان کولورکتال است. اطلاعات بين‌المللى و مهاجران نشان داده است که ۵۰% برآورد کاهش در بروز سرطان کولورکتال را مى‌توان در عرض ده سال تنها از طريق رژيم غذائى انجام داد. اين کاهش را مى‌توان با افزايش مصرف سرانهٔ الياف از ميوه‌ها و سبزى‌ها ۲۰ تا ۳۰ گرم در روز و با کاهش سرانهٔ مصرف چربى تا کمتر از ۳۰% کالرى انجام داد. اين کار را مى‌توان با مصرف ۵ وعده يا بيشتر در روز ميوه‌ها و سبزى‌ها، پنج وعده يا بيشتر در روز حبوبات و يا غلات و انتخاب گروه غذاهائى که کمترين چربى را دارند، انجام داد.
جدول عوامل خطر قابل اصلاح سرطان کولورکتال
اهميت
عامل خطر
قوى (خطر نسبى > ۴)
ندارد
متوسط (خطر نسبى ۲ تا ۴)
ندارد
ضعيف (خطر نسبى < ۲)
رژيم غذائى پرچربي
رژيم غذائى با سبزى‌هاى کم
عدم فعاليت فيزيکي
احتمالى
مصرف الکل (به‌ويژه آبجو)
شغل۱
مصرف آسپيرين۲
چاقى
(۱) . شامل مشاغلى که با پنبهٔ نسوز، گردوغبار فلزها و چوب و مواد شيميائى خاص مواجه هستند.
(۲) . مصرف آسپيرين ممکن است خطر را کاهش دهد.
براى نيل به هدف‌هاى پيشگيرى از سرطان‌هاى وابسته به رژيم غذائى راهبردهاى مکمل متعددى لازم است. اين راهبردها عبارتند از: آموزش تغذيه در مدارس به‌عنوان قسمتى از آموزش بهداشت، اصلاح ترکيب غذاهائى که در مدرسه ارائه مى‌شوند، مشاورهٔ تغذيه‌اى به‌طور معمول با متخصصان بهداشت و اصلاح برچسب‌هاى روى مواد غذائى به‌طورى که مصرف‌کنندگان بتوانند رژيم غذائى بهترى را انتخاب کنند.
به علاوه مرگ از سرطان کولورکتال را مى‌توان با افزايش فعاليت‌هاى فيزيکى در جامعه کاهش داد.
غربالگرى و تشخيص به‌موقع
آزمون‌هاى غربالگرى اصلى براى کشف به‌موقع سرطان کولورکتال عبارتند از: معاينهٔ انگشتى مقعد، آزمايش براى يافتن خون مخفى در مدفوع و سيگموئيدوسکوپي. هريک از اين آزمون‌ها غربالگرى محدوديت‌هائى دارند. اين محدوديت‌ها عبارتند از: عدم دسترسى کامل به ناحيهٔ مقعد با معاينهٔ انگشتى مقعد، وجود يافته‌هاى مثبت و منفى کاذب در آزمايش براى پيداکردن خون مخفى در مدفوع، و ميزان تمکين کم و هزينه بالاى سيگموئيدوسکوپي.
هنوز معلوم نيست، آيا اين آزمون‌هاى غربالگرى مى‌توانند مرگ از سرطان کولورکتال را کم کنند يا نه؛ هرچند کاهشى که با گذشت زمان در ميزان‌هاى مرگ از سرطان کولورکتال حاصل‌شده
ممکن است با افزايش مصرف اين آزمون‌هاى غربالگرى مربوط باشد. انجمن سرطان آمريکا توصيه مى‌کند، تمام بزرگسالان در سن ۴۰ سالگي، سالانه معاينهٔ انگشتى مقعد را شروع کنند و در سن ۵۰
سالگى آزمايشى براى يافتن خون مخفى در مدفوع آغاز نمايند. افرادى که در خطر بيشتر سرطان کولورکتال هستند (مانند مبتلايان به پوليپوزيس خانوادگى يا کوليت اولستراتيو) ممکن است به
غربالگرى مکررترى که در سن پائين‌ترى شروع شود، نياز داشته باشند. انستيتوى ملى سرطان آمريکا نيز توصيه‌هاى مشابهى نموده است.
درمان، توانبخشى و بهبود
مؤثرترين روش درمان سرطان کولورکتال جراحي، گاهى همراه با پرتودرمانى است. مبتلايان به سرطان کولورکتال پس از درمان موفقيت‌آميز بايد به‌دقت پيشگيرى شوند، زيرا در خطر زياد
عود بيمارى يا سرطان‌هاى جديد در کولون و رکتوم هستند.
راهبردهاى آينده در پژوهش و پيشگيرى
براى تعيين بهتر عوامل خطر سرطان کولورکتال در رابطه با عوامل تغذيه‌اى به مطالعه‌هاى اپيدميولوژى و بالينى نياز است. بررسى‌هاى بيشتر براى تعيين کارائى روش‌هاى کشف
به‌موقع بيمارى نظير آزمايش براى پيداکردن خون مخفى در مدفوع و سيگموئيدوسکوپى لازم است. به علاوه، جامعه به راهبردهاى باثبات و علمى نياز دارد که چگونه رژيم غذائى را مى‌توان
تغيير داد. نياز به تأسيس مراکز ثبت آمار سرطان مبتنى بر جمعيت جهت تسهيل مطالعه‌هاى اپيدميولوژى و بالينى در مراکز دانشگاهى احساس مى‌شود.
