ابوریحان بیرونی (۴۴۰-۳۶۲ هـ.ق)

ديگر دانشمندان بزرگ ايرانى و مسلمان که مقارن قرون وسطى از محکم‌ترين و متقن‌ترين روش‌هاى معمول در عصر جديد براى شناخت ساير ملل استفاده کرد، ابوريحان بيرونى است.

گرچه او منجم و رياضى‌دان است، ليکن از نظر علوم انسانى جديد اهميت او از اثر معروف آن 'تحقيق ماللهند' مشخص مى‌شود.

ابوريحان بيروني، از طريق بررسى و مشاهده عينى و مستقيم و با مسافرت کردن به يک کشور ناشناخته، براى مدت نسبتاً طولانى ۱۵ ساله در مورد زبان، سنن، آداب و رسوم، مذهب و ساير جنبه‌هاى اقتصادى و اجتماعى هنديان به يک تحقيق عملى و دقيق دست زد. به‌طورى‌که او را بايد نخستين مردم‌شناس دانست که روش‌هاى معمول در جامعه‌نگارى و قوم‌نگارى و مردم‌نگارى را ده قرن قبل با موفقيت بنيان گذاشت و شخصاً به‌صورت مشارکت و مشاهده مستقيم به جمع‌آورى اطلاعات لازم پرداخت. (کارى که بعد از قرن‌ها و سال‌ها مالينوفسکي، مردم شناس اتريشى‌الاصل انگليسى در مدت چهار سال، سال‌هاى ۱۹۱۸-۱۹۱۴ در جزاير تروبرياند انجام داده و آرگونات‌هاى غرب اقيانوس آرام را به رشته تحرير درآورد و معروفيت جهانى پيدا کرد). بنابراين به حق بايد گفت که 'بيروني' در زمينه جامعه‌نگارى و مردم‌نگارى کارى بديع و بى‌همتا انجام داده است که در تاريخ تفکر اجتماعى و در بنيانگذارى جامعه‌شناسى مقامى بس مهم دارد.