محیط‌های طبیعی و صنعت توریسم

در جغرافياى جهانگردى چگونگى استقرار پديده‌ها و جاذبه‌هاى طبيعى در رابطه با عوامل و شرايط محيط طبيعي، اهميت به‌سزائى دارند. آب و هواى مطلوب، مناطق کوهستانى و غارهاى طبيعي، تنوع ناهموارى‌ها و نواحى ييلاقي، سواحل درياهاى گرم، درياچه‌ها و جزاير توريستي، رودخانه‌هاى بزرگ، چشمه‌هاى آب معدنى و منابع لجن درماني، مناطق بيابانى و کويرها، نواحى جنگلي، پارک‌هاى حفاظت شده، حيات‌وحش و زيبائى پوشش گياهى از جمله پديده‌هاى طبيعى محسوب مى‌شوند که با توجه به شرايط محيط طبيعى کشورها و سرزمين‌هاى مختلف بسيار متنوع هستند. استفادهٔ بهينه و بهره‌جوئى از چنين جاذبه‌هائى براى جذب توريست نه تنها رضايت‌خاطر آنان را فراهم مى‌سازد بلکه به توسعهٔ اقتصادي، اجتماعى و فرهنگى کشورهاى ميزبان نيز مى‌افرايد.

به‌طور معمول مناطقى که براى گذران تعطيلات برگزيده مى‌شوند، وابستگى شديدى به شرايط طبيعي، روانى و اجتماعى دارند. آنچه که در گذشته‌اى نه‌چندان دور، توريست‌ها در جستجوى آن بوده‌اند برخوردار شدن از خنکى هوا بوده است و آنچه که در حال‌حاضر از تعطيلات تابستانى و تاحدودى از تعطيلات زمستانى انتظار مى‌رود، استفاده از آفتاب در حداکثر زمان ممکن است، از آنچه که خانم کويبينه (Coebineh) در مورد کشور فرانسه متذکر مى‌شود مى‌توان نتيجه گرفت که کسى مايل به مسافرت تابستانى به محلى نيست که هواى آن نامساعدتر از هواى محل اقامت او بوده باشد. بدين ترتيب ساکنان شهرهاى ناحيهٔ اورنى (Auvergne)، واقع در فلات مرکزى فرانسه، تابستان‌ها، رهسپار نواحى ساحلى مديترانه و اقيانوس اطلس، واقع در جنوب لوريان (Lorient) مى‌شوند و به‌ندرت اتفاق مى‌افتد که عازم ييلاق‌هاى نرماندى (Normandie) و يا پيکاردى (Picardie) شوند. مرکز جهانگردى توکه (Touquet)، منحصراً ساکنان ناحيهٔ شمال فرانسه را مى‌پذيرد. در حالى‌که، موفقيت‌هاى کشورهاى اسپانيا در جلب توريست‌ها، نه تنها وابسته به سطح نازل قيمت‌ها در اين کشور است، بلکه مربوط به شرايط محيط طبيعى و اقليم مساعد آن است.

شکل ظاهرى اراضى و اماکن نيز، نقش بزرگى در اين زمينه ايفاء مى‌کند. انتخاب شيب مناسب براى ورزش‌هاى زمستاني، انتخاب ساحلى مناسب براى شنا و به‌ويژه زيبائى و جاذبهٔ چشم‌انداز مناظر و يا ابنيه از اين ‌جمله است، تا آنجا که مى‌توان به‌تدوين يک جغرافياى مناظر و ابنيه براساس اهداف جهانگردى اقدام نمود، بديهى است که تمامى جاذبه‌هاى طبيعى و اماکن ديدني، مورد تردد جهانگردان قرار ندارند. برخى از آنها يا چنانکه بايد شناخته نشده‌اند و يا آنکه هنوز به وسايل لازم مجهز نشده‌اند. مثلاً تا سال ۱۹۵۵، حدود ۱۶۰ کيلومتر از درياکنار ناحيهٔ لانگدوک عليا، واقع در کرانه‌هاى درياى مديترانه، تنها مورد توجه معدودى مشتريان محلى قرار داشته است و اين مورد پس از وارد شدن شمار بيش‌ از حد توريست‌ها به ساير قرارگاه‌هاى ساحلى درياى مديترانه بوده که مقامات مسئول را به جستجوى فضاهاى تقريباً بکر و از جمله بخش ساحلى لانگدوک عليا وادار کرده است.

سهولت دسترسى نيز، اهميت به‌سزائى در جلب جريان‌هاى جهانگردى به‌نقاط مختلف طبيعى دارد، جهانگردى نخست در نقاط نزديک به کانون‌هاى بزرگ جمعيتي، که وجود خطوط آهن، رفت‌وآمد به آنها را تسهيل مى‌کرده، متمرکز شده است. به لحاظ نزديکى و وجود آمدوشد بوده است که برايتون (Brighton) براى لندن و دوويل (Deauvile) براى پاريس و آرکاشون

(Arcachon) براى بورد و به‌صورت استراحتگاه جهانگردان درآمده‌اند. ولى نيروى انعطافى که در مسافرت با اتومبيل و هواپيما وجود دارد، اشتياق جهانگردان را به ديدار از مناطق جغرافيائى دوردست برانگيخته است، به‌طورى که مسافرت به تونس، بانکوک و يا جزاير بالى را براى مردم اروپا و آمريکا به‌صورت امرى متداول درآورده است و هواپيماهاى دربست (چارتر) پاى هزاران توريست را به اين اماکن دورافتاده بازکرده است. از ميان اين اماکن پاره‌اى مانند شهرهاى دريائي، مبدل به کانون‌هاى واقعى جمعيت شهرنشينى شده‌اند. و بقيه مانند نقاط بين ‌راه (رستوران‌هاى واقع بر سر شاهراه‌ها، هتل‌هاى برپاشده در قصرهاى قديمي) و يا 'خانه‌هاى روستائي' همچنان پراکنده برجاى مانده‌اند. گاهى اين نقاط جهانگردى بر سر مسير راه‌هاى ارتباطى گره مى‌خورند وگاهى از آن جدا و دور مى‌مانند.

عزيمت به مراکز آب‌هاى معدنى اخيراً رواج يافته و رونق گرفته است. شهرهاى آب‌هاى معدنى که در گذشته به سبب مجهز بودن به هتل‌هاى بزرگ، سالن‌هاى قمار و تجارت اشياء تجملي، صاحب‌ نام و آوازه بوده‌اند، جزء به‌ندرت قادر نبوده‌اند مشتريان صاحب مکنت خود را همچنان در اختيار نگاه دارند، زيرا که عزيمت به اين قبيل اماکن نيز به‌تدريج عموميت مى‌يابد و به‌صورت امرى اجتماعى خود را تحمل مى‌کند، سازمان‌هاى رفاهى دولتى مانند سازمان تأمين اجتماعى با عهده‌دار شدن مخارج درمانى مربوط به اين مراکز به‌رونق آن کمک کرده‌اند و استفاده از آن را در فصولى طولانى‌تر ميسر ساخته‌اند تا آنجا که تنظيم زمان استفاده از آن از ساير وجوه تعطيلات مناسب‌تر بوده است. در برخى از کشورهاى اروپاى شرقي، هتل‌هاى برخوردار از آب‌هاى معدنى در تمام طول سال به‌کار اشتغال دارند و استفاده‌کنندگان حتى در زمستان نيز به آنها روى مى‌آورند. در اروپاى غربي، علاو بر اين تحول به‌جانب استفادهٔ اجتماعى از مراکز آب‌هاى معدني، بسيارى از اين مراکز به ناچار به فعاليت‌هاى ديگر روى آورده‌اند؛ مانند ويشى که شمار فراوانى از مشتريان مستعمراتى خود را از دست داده است.

آب‌هاى معدنى و چشمه‌هاى آب‌گرم مى‌توانند جدا از جاذبه‌هاى توريستي، به‌عنوان راه‌حلى مؤثر در کاهش هزينه‌هاى درمانى که دائماً رو به‌افزايش مى‌باشند به‌حساب آيند. استفاده از تسهيلات چشمه‌هاى آب‌گرم صرفه‌جوئى‌هاى عمده‌اى را در امور داروئى و کاهش ايام مرخصى‌هاى استعلاجى به‌وجود خواهد آورد. همين‌طور از حجم فشار بر تخت‌هاى بيمارستان‌ها خواهد کاست. چشمه‌هاى آب‌گرم همچنين به‌عنوان سرمايه‌اى گرانبها در جهانگردي، تفريح و بخش‌هاى فرهنگى و محيطى به‌حساب مى‌آيد و در جوامع و سياستگذارى‌هاى جهانگردى هر کشور بايستى کاملاً مورد استفاده و بهره‌بردارى قرار گيرند. سازمان‌هاى توريستى نيز بايستى چشمه‌هاى آب‌گرم را به‌عنوان منبعى مناسب و ايده‌آل در درمان افراد پير و جوان توسعه بخشند و توريست‌ها را به استفاده از آنها تشويق نمايند.

تهيه و تدوين قوانين و استانداردهاى مشترک بين کشورهائى که داراى مراکز آب‌هاى معدنى مى‌باشند و ايجاد ارتباط و هماهنگى بين آنها، مى‌تواند براى درمان داروئى و توريسم چشمه‌هاى آب‌معدنى و لجن‌درمانى کمک مؤثرى بنمايد.

عزيمت به‌نقاط ييلاقى و خوش‌آب‌وهوا موجب پيدايش آسايشگاه‌هائى مانند اوتويل (Hauteville) واقع در ناحيه ژورا (Jura) و برک (Berck) در سواحل پيکاردى (Picardie) فرانسه شده است.

دو شکل از متداول‌ترين انواع جهانگردي، ورزش‌هاى آبى و ورزش‌هاى کوهستانى است. رواج ورزش‌هاى آبي، سبب تعدد تجهيزات 'رام‌آب‌ها' (Plans d eau) شده است (مانند سدهائى که بر روى رودخانه‌ها احداث گرديده‌اند، استفاده از درياچه‌ها، نظير آنچه که در حومهٔ برلن ديده مى‌شود، استفاده از زمين‌هاى پست و آبگير و يا گودال‌هاى باقى‌مانده از معادن زغال‌سنگ، نظير آنچه که در کلن آلمان مشاهده مى‌شود).