|
|
|
| رودخانهٔ جگيران در محدودهٔ شهرستان سر پل ذهاب جارى است. طول اين رودخانه ۶۷ کيلومتر و ارتفاع آن از سرچشمه ۱۵۰۰ متر است. اين رودخانه از دامنهٔ غربى کوههاى ملاچيه و شاهان در دهستان پشت تنگ در ۲۴ کيلومترى شمال شرقى قصر شيرين طى ريزابه‌هاى متعددى که مهم‌ترين آن‌ها آب تالان نام دارد، سرچشمه مى‌گيرد.
|
|
| اين رودخانه پس از سيراب نمودن روستاهاى دهستان پشت تنگ به دهستان ذهاب وارد مى‌شود. در اين دهستان نخست روستاهاى تپه کليک، پاپلى، جابرى و داراخان را سيراب مى‌کند و پس از آميختن با يک ريزابهٔ کوچک شمالى به سوى جنوب متوجه مىگردد و روستاى حجرولان را مشروب مى‌سازد و با يک ريزابهٔ شرقى که از روستاهاى نادرى و تنگ هومان عبور کرده است، مخلوط مى‌شود و تحت عنوان رودخانهٔ قوره‌تر به سوى جنوب غربى منحرف مى‌شود. در ۱۵ کيلومترى شمال شرقى قصر شيرين به مرز ايران و عراق وارد مى‌شود و خط مرزى را به طول ۲۴ کيلومتر تشکيل مى‌دهد و در ۱۱ کيلومترى شمال غربى قصر شيرين از خط مرزى خارج شده و به کشور عراق وارد مى‌شود و در غرب روستاى سنگر ژورو به رودخانهٔ دجله مى‌ريزد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از دامنهٔ غربى کوه رشته خاک در ۱۶ کيلومترى شرق على‌آباد سرچشمه مى‌گيرد و پس از عبور از روستاى مشيرآباد به دشت گرگان وارد مى‌شود و رو به سوى شمال غربى از کنار روستاى کنيزک، گلى‌جان و ايمر به درياچهٔ ايمر مى‌ريزد. شاخهٔ ديگر آن به سوى غرب متوجه مى‌شود و در ۸ کيلومترى شرق روستاى انبار الوم به رودخانهٔ گرجوان وارد مىگردد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از تلاقى رودهاى گرده‌بيشه و سه‌گلان در ۳۰ کيلومترى شمال غربى دهلران تشکيل مى‌شود و پس از مخلوط شدن با دو سه ريزابهٔ کوچک در ۳۷ کيلومترى غرب دهلران از مرز ايران خارج مىگردد. اين رودخانه ۱۵ کيلومتر طول دارد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ چرداول از پيوند رودهاى چنارچ و آب آسمان در روستاى چشمه کبود، در ۲۲ کيلومترى شمال شرقى ايلام تشکيل مى‌شود و پس از عبور از دهستان چرداول و مشروب ساختن تعدادى از روستاها در دامنهٔ جنوبى کوه وله باز در ۷ کيلومترى شمال شرقى لومار به رود سيمره مى‌ريزد. طول اين رودخانه ۲۲ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۹۰۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رودخانه از به هم پيوستن رودخانه‌هاى آب چيکا و دوآب در يک کيلومترى جنوب شرقى روستاى کُلَک جعفر تشکيل مى‌شود و پس از عبور از دره‌هاى ميان کوه بانهزار در شرق و کوههاى خورمه و سپاه پير در غرب و درآميختن با دو ريزابهٔ نسبتاً کوچک در روستاى چشمه کبود، با رودخانهٔ آب آسمان مخلوط شده و رودخانهٔ چرداول را تشکيل مى‌دهد. طول اين رودخانه ۲۰ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۱۱۵۰ متر است.
|
|
|
|
| رودخانهٔ چنگوله از تلاقى رودهاى تنگ خشول و تنگ کورتو واقع در ۵۳ کيلومترى شرق مهران تشکيل مى‌شود و به سوى جنوب غربى روان مىگردد. نخست با آب تيمه مخلوط مى‌شود و پس از عبور از کنار روستاى تيما، راه اتومبيل‌روى مهران به دهلران را قطع مى‌کند و در نقطه‌اى به فاصلهٔ ۸۰ کيلومترى شمال غربى دهلران از مرز ايران و عراق خارج شده و به کشور عراق وارد مى‌شود و در روستاى شيخ سعد به رود دجله مى‌ريزد. طول اين رودخانه از دورترين سرچشمه تا مرز ايران و عراق ۸۴ کيلومتر و از محل تشکيل تا مرز ايران و عراق ۴۵ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۱۵۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رودخانه از دامنهٔ غربى کوه گاوه راه (در فاصلهٔ ۷ کيلومترى شمال غربى ايلام) سرچشمه مى‌گيرد و پس از عبور از روستاهاى بهمن آباد و چوار با رودخانهٔ مورت مخلوط مى‌شود و به درهٔ شمالى کوه تواشير خانى وارد مى‌شود و ضمن مخلوط شدن با يک ريزابهٔ کوچک به طرف روستاى باندوزه روان مى‌شود. در ۲ کيلومترى جنوب غربى روستاى مزبور با چم آب مخلوط مى‌شود و پس از طى ۲ کيلومتر به رودخانهٔ خوش مى‌ريزد. طول اين رودخانه ۲۵ کيلومتر و ارتفاع سرچشمهٔ آن از سطح دريا ۱۴۰۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رود که به نام فيروزکوه نيز معروف است از فيروزکوه، سوادکوه و کوههاى شهميرزاد سرچشمه مى‌گيرد. مهم‌ترين شعبه‌هاى آن، نمرود، گرمسار، دلى‌چاى و هوير است. اين رودخانه دشت گرمسار را سيراب مى‌کند و سپس به سوى نمک‌زارهاى شرق حوض سلطان جارى مى‌شود. سواحل سرشاخه‌هاى اين رود ارزش‌هاى گردش‌گاهى مناسبى دارد.
|
|
|
|
| رود مرزى ارس از ديم قشلاق تا محل به هم پيوستن آق‌چاى به ارس؛ حدود ۱۳۵ کيلومتر ميان آذربايجان غربى و جمهورى خودمختار نخجوان جاريست. به طور کلى رود ارس از کوههاى هزار برکهٔ ترکيه سرچشمه مى‌گيرد و سپس با رودى ديگر به نام کورا، يکى مى‌شود و بالاخره به درياى خزر مى‌ريزد.
|
|
| طول اين رود در حدود ۱۰۷۲ کيلومتر است. رودهايى که از حوزهٔ آذربايجان غربى وارد ارس مى‌شوند، رودخانه‌هاى زنگبار و آق‌چاى است.
|
|
| حوزهٔ رودخانهٔ زاب كوچك، پيرانشهر
|
|
| روى کلوى (زاب) از گردنهٔ ميدان با ۲۱۴۰ متر ارتفاع از سطح دريا، سرچشمه مى‌گيرد و از شرق به غرب جارى مى‌شود، سپس جريان خود را به سوى جنوب کج مى‌کند و در دره‌اى عريض و مستقيم منطقهٔ پيرانشهر به سوى سردشت ادامه مى‌يابد. از آن طرف سردشت، يعنى ابتداى جلگه به هنگام خروج از ايران به طرف مغرب جريان پيدا مى‌کند و بالاخره به دجله مى‌ريزد.
|
|
| به طور کلى زاب کوچک داراى جريان آب دائمى است و در سرتاسر سال خشک نمى‌شود. اين رودخانه و درهٔ عميق آن يکى از ديدنى‌ترين رودخانه‌هاى استان است که فى نفسه داراى جاذبه‌هاى جهانگردى است.
|
|
|
|
| اين رود که از کوههاى قزل‌داغ واقع در خرقان خمسه سرچشمه مى‌گيرد، در محل آبگرم جادهٔ قزوين - همدان به طرف شمال غربى جريان پيدا مى‌کند و پس از دريافت آب رودهاى آوه و کلنجين، و گذشتن از دهستان‌هاى افشاريه، رامند و زهرا، به سوى ساوجبلاغ جريان مى‌يابد. در اين ناحيه، رودخانه‌هاى شور و کردان به آن مى‌پيوندند و رود شور نام مى‌گيرد. اين رود، پس از رسيدن به شهريار، با دريافت آب رودخانهٔ کرج و رودهاى ديگر، با نام رود شور به طرف شوره‌زارها و درياچهٔ حوض سلطان مى‌رود.
|
|
|
|
| اين رود از ارتفاعات جنوب شرقى ملاير سرچشمه مى‌گيرد و پس از آبيارى اراضى کشاورزى مسير خود به گاماسياب مى‌پيوندد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از بلندى‌‌هاى خدابنده سرچشمه مى‌گيرد و به سمت شرق جريان مى‌يابد و پس از گذشتن از زمين‌هاى محمودآباد و نور‌آباد و سيراب کردن زمين‌هاى حصار ارمنى در آبگرم همدان، به رود آوج مى‌پيوندد. اين رودخانه پس از طى مسرى به درياچهٔ حوض سلطان قم مى‌ريزد. در مسير اين رودخانه، روستاهاى آبادى پديد آمده‌اند که از ارزش‌هاى تفرجگاهى برخوردار هستند.
|
|
|
|
| اين رودخانه که به آن راست دره نيز مى‌گويند از دامنهٔ کوههاى «زيلان» چل چلى در ۳۰ کيلومترى جنوب شرقى گرگان سرچشمه مى‌گيرد و نخست روستاى «خولين دره» را سيراب مى‌کند و در ۲ کيلومترى غرب روستاى «نرسو» به رودبار محمدآباد مى‌ريزد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از تلاقى کلال رود و گيلال کورگه در ۲۵ کيلومترى غرب ايلام تشکيل مى‌شود و در دامنهٔ شرقى کوه کاچ با رودخانهٔ چوار مخلوط مى‌شود و پس از سيراب ساختن روستاى چشمه سار، کوه سه کورند را از دامنهٔ جنوبى دور مى‌زند و ضمن آميختن با ريزابه‌هاى متعدد در ۵۴ کيلومترى جنوب غربى ايلام از مرز ايران و عراق خارج مىگردد و در دشت عراق پراکنده مى‌شود. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق ۵۰ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۶۵۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رودخانه از دامنهٔ کوه امام ابوالقاسم و کوه گاوکشان در ۳۹ کيلومترى جنوب غربى گرگان سرچشمه مى‌گيرد و به نام آب تورودبار از درهٔ جنوبى بارى کوه رو به غرب روان مى‌شود. پس از طى حدود ۸ کيلومتر کوه حاج قلى را از دامنه غربى دور زده و از طريق درهٔ شرقى کوههاى «هلالان» و «خوشي» رو به شمال غربى متوجه مىگردد و به نام درهٔ بزيل از ميان جنگل عبور مى‌کند و در دامنهٔ غربى کوه سنگ تراشان به آب درهٔ شمشير‌بر مى‌ريزد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ دهانه از مخلوط شدن رودهاى آنا سخيوگ و مادرسو در روستاى تنگر در ۵۴ کيلومترى شمال شرقى گنبد کاووس پديد مى‌آيد. اين رودخانه درهٔ ميان رشته «قره‌کسمور» در شمال و رشته «کوسوان» در جنوب را رو به سوى غرب طى مى‌کند و پس از عبور از روستاى «بش اِولي» به سوى جنوب غربى متوجه مىگردد در سر راه روستاى «شفال تپه» را مشروب مى‌سازد و پس از عبور از روستاى «آق قميش» و مخلوط شدن با يک ريزابهٔ کوچک که از جنوب شرقى سرازير گرديده است، با کمى انحراف به طرف شمال غربى متوجه مى‌شود و پس از مخلوظ شدن با يک ريزابهٔ ديگر که آن نيز از ارتفاعات جنوب شرقى سرچشمه مى‌گيرد، به سوى غرب و بعد به طرف شمال جريان مى‌يابد. روستاهاى «قانجق»، «اَجن» و «قره‌قوجا» را سيراب مى‌کند و پس از درهم آميختن با يک ريزابهٔ کوچک ديگر که آن هم از ارتفاعات جنوب شرقى سرازير گرديده است، به سوى شمال غربى به جريان خود ادامه مى‌دهد. در يک کيلومترى جنوب کلاله با ريزابه بزرگى که از دامنهٔ جنوبى رشته «يشک يال» سرچشمه گرفته، مخلوط مى‌شود و به سوى غرب جريان مى‌يابد. پس از طى حدود ۷ کيلومتر، به طرف جنوب غربى متوجه مى‌شود و با يک قوس نسبتاً کوچک، راهى شمال شده و در جنوب شرقى روستاى امان خواجه به گرگان‌رود مى‌ريزد.
|
|
| دوزال چاى، دهستان ديزمارغربى، جلگه تبريز
|
|
| رودخانهٔ دوزال (دوزال چاي) از شمال ايرى‌داغ (کوه بزرگ)، جلاداغ و آغداغ به ارتفاع ۲۸۰۰ متر، که دامنه‌هاى جنوبى آن مشرف به جلگهٔ تبريز است، در دهستان ديزمار غربى، سرچشمه مى‌گيرد و در قسمت بالا ايرى چاى خوانده مى‌شود. اين رود پس از عبور از روستاى ايرى، از مجرايى سنگى مى‌گذرد و از سواحل چپ و راست خود در حدود ۱۶ رودخانهٔ کوچک و بزرگ را به خود جذب مى‌کند. اين رود از سمت راست روستاى دوزال به رود ارس مى‌پيوندد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از به هم پيوستن رودهاى «تپرم» و «قره‌چاي» واقع در ۶ کيلومترى جنوب غربى راميان در ۳۱ کيلومترى جنوب غربى گنبد کاووس تشکيل مى‌شود و درهٔ ميان‌کوه خاک در غرب و کوه ليرم در شرق را نخست به سوى شمال و بعد به سوى شمال شرقى مى‌پيمايد. در ۳ کيلومترى جنوب راميان به سوى شمال متوجه مى‌شود و در جنوب راميان با خشک‌رود کوچکى که از دامنه‌هاى شمالى کوههاى ليرم و يورت‌گلى سرچشمه گرفته است، مخلوط مى‌شود. پس از مشروب نمودن راميان، درهٔ غربى کوه امام قاسم را رو به سوى شمال طى مى‌کند وبه دشت گرگان وارد مى‌شود. در اين منطقه و پس از قطع راه اتومبيل‌رو گرگان به آزادشهر (شاه‌پسند سابق) از شرق روستاى داوود ملا عبور مى‌کند و در روستاى هوجى به رود حاجى کوچى مى‌ريزد و مشترکاً در شرق بى‌بى شيروان به گرگان‌رود ملحق مى‌شوند.
|
|
|
|
| رود آستارا مرز بين ايران و جمهورى آذربايجان است. اين رود در بخش ايران شامل سه شاخهٔ فرعى است که دو شاخهٔ آن از ارتفاعات حيران و يک شاخهٔ ديگر آن از ارتفاعات جنگلى بهارستان جريان مى‌يابند. کناره‌هاى اين رودخانه از درختان انبوه و بيشه‌زارها پوشيده است و جلوه‌‌اى زيبا دارد.
|
