|
|
|
| موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان
|
|
| استان سيستان و بلوچستان با وسعتى حدود ۵۰۲۱۸۷ کيلومترمربع، در جنوب شرقى ايران و در مختصات جغرافيايى ۲۵ درجه و ۳ دقيقه تا ۳۱ درجه و ۲۸ دقيقه عرض شمالى و ۵۸ درجه و ۴۷ دقيقه تا ۶۳ درجه و ۱۹ دقيقه طول شرقى واقع شده است. اين استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان ۹۰۰ کيلومتر و با کشور افغانستان ۳۰۰ کيلومتر مرز مشترک دارد؛ در قسمت جنوب با درياى عمان به طول تقريبى ۲۷۰ کيلومتر مرز آبى دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان به طول ۱۹۰ کيلومتر و در قسمت غرب با استان کرمان به طول ۵۸۰ کيلومتر و با استان هرمزگان به طول ۱۶۵ کيلومتر همجوار است.
|
|
| استان سيستان و بلوچستان به لحاظ وسعت از بزرگترين استان‌هاى کشور است و پس از استان خراسان در رتبه دوم قرار دارد. اين استان از دو ناحيه سيستان و بلوچستان تشکيل يافته است که از لحاظ طبيعى با يکديگر کاملاً متفاوتند.
|
|
| ناحيهٔ سيستان ۸۱۱۷ کيلومترمربع، در قسمت شمالى اين استان قرار دارد و حوزهٔ مسطح و مسدودى است که از آبرفت‌هاى دلتاى قديمى و فعلى رود هيرمند تشکيل شده است. ناحيه بلوچستان به مساحت ۳۸۵۱۷۹ کيلومترمربع منطقه وسيع کوهستانى است که حد شمالى آن کوير لوت و حد جنوبى آن درياى عمان است.
|
|
| مرزهاى طولانى آبى و خشکى استان با کشورهاى افغانستان، پاکستان و کشورهاى حوزه خليج‌فارس، موقعيت ويژه‌اى را به آن بخشيده و سبب ايجاد شرايطى خاص شده است. چندگانگى و تنوع مذهبى، گويش‌هاى مختلف و نمود تعلقات قومى و قبيله‌اى از ديگر ويژگى‌هاى اجتماعى اين استان است.
|
|
| براساس آخرين تقسيمات کشورى استان سيستان و بلوچستان در سال ۱۳۷۵ داراى ۷ شهرستان، ۲۹ بخش، ۱۶ شهر، ۹۲ دهستان و ۶۰۳۸ آبادى داراى سکنه بوده است. شهرستان‌هاى آن عبارت‌اند از: ايرانشهر، چابهار، خاش، زابل، زاهدان، سراوان و نيک‌شهر.
|
|
| جغرافياى طبيعى و اقليم استان
|
|
| در مطالعات زمين‌شناسى، منطقهٔ شرق ايران را معمولاً به عنوان يک واحد مستقل بررسى مى‌کنند. اين منطقه در اواخر دوران سوم زمين‌شناسى در اثر جنبش‌هاى کوه‌زايى از دريا جدا شده و در آن ابتدا رسوبات آهکى از نوع دريايى و سپس رسوباتى با مواد نسبتاً درشت و نرم روى هم انباشته شده است.
|
|
| قسمت جنوبى استان (مکران) يکى از مناطق در حال فرونشستن تدريجى است و دليل آن نيز ضخامت زياد رسوبات رس ماسه‌اى دوران سوم است که عمق آن به بيش از يک کيلومتر مى‌رسد. بر همين اساس پوستهٔ اقيانوس هند با شيب بسيار تندى در زير اين منطقه به داخل زمين فرو مى‌رود که يکى از علت‌هاى بوجود آمدن گِل‌فشان‌ها و چشمه‌هاى آب معدنى فراوان در اين منطقه است.
|
|
| ارتفاعات استان سيستان و بلوچستان به دوران سوم و دوم زمين‌شناسى تعلق دارد و سنگ‌هاى آن اغلب آهکى و گچى است. به عقيده زمين‌شناسان، بعضى کوه‌هاى اين استان (مانند آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوايل دوران چهارم تعلق دارند.
|
|
| ارتفاعات سيستان و بلوچستان، جزو رشته‌کوه‌هاى مرکزى ايران و شامل ناهموارى‌هاى شرق چالهٔ لوت و ارتفاعات ديوارهٔ شرقى و جنوبى چالهٔ جازموريان است. اين ارتفاعات در همه جا پيوسته نيستند، به طورى که حوضه‌هاى پستى در فواصل اين ارتفاعات پديد آمده‌‌اند. پهناى کوهستان‌ها از شمال به جنوب افزايش مى‌يابد و در فاصله ايرانشهر - کوهک به بيشترين حد خود مى‌رسد. اين ناهموارى‌ها مشتمل بر کوه‌هاى سيستان و کوه‌هاى بلوچستان است.
|
|
| منطقه سيستان و بلوچستان با توجه به موقعيت جغرافيايى، از يک طرف تحت تأثير جريان‌هاى جوى متعدد مانند جريان بادى شبه قاره هند و به تبع آن باران‌هاى موسمى اقيانوس هند است و از طرف ديگر تحت تأثير فشار زياد عرض‌هاى متوسط قرار دارد که گرماى شديد مهم‌ترين پديده مشهود اقليمى آن است. در وضعيت هواشناسى اين منطقه بادهاى شديد موسمى، طوفان شن، رگبارهاى سيل‌آسا، رطوبت زياد و مه صبحگاهى از پديد‌ه‌هاى قابل توجه هستند.
|
|
| اين استان تابستان‌هاى گرم و طولانى و زمستان‌هاى کوتاه دارد. از آنجا که حداقل دما ندرتاً به صفر درجه سانتى‌گراد مى‌رسد، رويش گياه در اراضى آبى تقريباً در تمام طول سال ادامه دارد. عمدهٔ بارندگى در زمستان صورت مى‌گيرد. اين ناحيه دو فصل متمايز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه‌هاى آذر، دى و بهمن و تابستان گرم در بقيه فصل‌هاى سال دارد.
|
|
| در تمام شهرهاى استان حداکثر دماى سالانه، بالاى ۴۰ درجه سانتى‌گراد گزارش شده است. اين مقدار در ماه تير، در ايرانشهر به ۵۱ درجه بالاى صفر مى‌رسد. کم‌ترين حد دماى استان در ماه‌هاى آذر و دى ثبت شده است. ميانگين حداقل دماى سردترين ماه سال بين حدود ۱۲ تا ۱۳ درجه سانتى‌گراد متغير است. سردترين شهر استان، زاهدان و گرم‌ترين شهر آن ايرانشهر است. اختلاف و نوسان دماى بين زمستان و تابستان و حتى در يک شبانه‌روز بسيار بالا است، ولى حداقل مطلق دما به ندرت به صفر درجه مى‌رسد. نواحى ساحلى درياى عمان به علت رطوبت ناشى از مجاورت با دريا، تا حدودى از اين امر مستثنى است و آب و هواى گرم آن با رطوبت بيشترى همراه است. به علت بالا بودن متوسط دما و وزش بادهاى موسمى، ميزان تبخير در اين استان زياد است و به طور متوسط ۴ ميلى‌متر در روز گزارش شده است.
|
|
| بارندگى عمدتاً در ماه‌هاى زمستان صورت مى‌گيرد. به طور متوسط در هفت ماه از سال در اين ناحيه اثرى از باران مشاهده نمى‌شود. ميزان بارندگى از طرف شرق به غرب استان افزايش مى‌يابد. متوسط ساليانه بارندگى آن حدود ۷۰ ميلى‌متر و بسيار نامنظم است. بيشترين نزولات جوى، در شهرستان‌هاى خاش و زاهدان و متوسط سالانه آن ۱۲۰ ميلى‌متر است. کم‌ترين مقدار بارندگى در شهرستان زابل روى مى‌دهد و متوسط سالانه آن ۵۱ ميلى‌متر است.
|
|
| ميزان متوسط رطوبت نسبى در سواحل درياى عمان، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در دى ماه است. در تابستان مقدار رطوبت نسبى کاهش مى‌يابد، ولى کرانه‌هاى غربى بلوچستان به علت نزديکى به اقيانوس هند در تابستان نيز رطوبت نسبتاً بالايى دارد.
|
|
| استان سيستان و بلوچستان از جهت‌هاى مختلف در معرض بادهاى موسمى و فصلى است که اهم آنها عبارتند از:
|
|
| - باد ۱۲۰ روزه (لَوار) : اين باد در واقع، دنبالهٔ بادهاى موسمى اقيانوس هند است که در ناحيه سيستان، با جهت شمال شرقى - جنوب غربى مى‌وزد. اختلاف فشار هوا بين کوهستان‌هاى افغانستان و دشت سيستان نيز عامل تشديد‌کنندهٔ اين جريان هواست. زمان وزش اين باد، از اوايل خرداد تا پايان شهريور ماه است. سرعت آن به ۱۰ تا ۱۲۰ کيلومتر در ساعت نيز مى‌رسد، اين باد، باعث انتقال ماسه‌هاى بادى، فرسايش خاک، پر شدن نهرها و کانال‌هاى آب‌رسانى و موجب تعديل درجه حرارت در فصل تابستان مى‌شود.
|
|
| - باد قوس : اين باد در آذرماه همراه بارندگى اندکى مى‌وزد.
|
|
| - باد هفتم (گاوکش) : باد زمستانى بسيار سرد است، به طورى که در بعضى سال‌ها موجب خسارت‌هاى جانى و مالى در منطقه مى‌‌گردد.
|
|
| - باد نم‌بى يا باد جنوب : اين باد در تمام طول سال از سمت جنوب مى‌وزد و مقدار زيادى از بخار آب درياى عمان را همراه دارد که براى کشاورزى بسيار مفيد است.
|
|
| - باد هوشاک : اين باد سوزان در تابستان مى‌وزد و به محصولات کشاورزى، به ويژه درختان خرما آسيب بسيار مى‌زند.
|
|
| - بادهاى مرطوب و موسمى اقيانوس هند : اين بادها در تابستان از جنوب شرقى بلوچستان مى‌وزند و سبب باران‌هاى تندى مى‌شوند.
|
|
| - باد شمال يا گوريچ : جهت وزش اين باد از شمال به جنوب است که در تابستان موجب اعتدال هوا و در زمستان موجب سردى آن مى‌شود.
|
|
| - باد جنوب غربى يا گرد : جهت وزش اين باد، از جنوب غربى به طرف شمال شرقى و زمان وزش آن، اواخر بهار و تابستان است که معمولاً با گرد و خاک و طوفان توأم است.
|
|
| با توجه به عوامل آب و هوايى ياد شده، مناطق ايرانشهر، زابل و باهوکلات داراى آب و هواى بيابانى، ناحيهٔ زاهدان داراى اقليم نزديک به بيابانى و ناحيهٔ کوهستانى بم‌پشت در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف شرق تا کوه‌هاى بشاگرد داراى آب و هواى نيمه‌بيابانى معتدل است. اقليم ارتفاعات و فلات‌هاى مرتفع و کم‌وسعت ميان آنها، نيمه‌بيابانى با زمستان‌هاى سرد است.
|
|
| ناحيه خاش، خوش آب و هواترين منطقه استان به شمار مى‌رود، زيرا ارتفاع آن نسبت به ساير شهرستان‌هاى استان بيش‌تر است و مرتفع‌ترين قلهٔ بلوچستان - تفتان - در نزديک و در سمت شمال آن قرار گرفته است. اين ناحيه از بارندگى نسبتاً زيادى نيز برخوردار است. تغييرات و نوسانات دماى آن در فصل‌هاى مختلف چندان زياد نيست و پوشش گياهى آن نيز در اطراف کوه‌هاى تفتان نسبتاً غنى است.
|
|
| علاوه بر ناحيهٔ خاش، بندر چهابهار نيز به دليل نزديکى به مدار رأس‌السرطان و منطقه استوايى، آب و هواى بهارى دارد. تغييرات دمايى در فصول مختلف آن کم است و فصل تابستانِ آن چندان محسوس نيست، بدين جهت برگ‌ريزان پاييزى کمتر به چشم مى‌خورد و درختان در تمام طول سال سبزينگى خود را از دست نمى‌دهند. سرسبزى درختان در فصول مختلف موجب شده است که فصول چهارگانه را به فصل بهار تشبيه کنند و چون چهار فصل آن همواره حالت بهار دارد به «چهاربهار» معروف شده و به تدريج به چابهار تبديل شده است. اين دو منطقه در استان سيستان و بلوچستان (خاش و چابهار) از خوش آب و هواترين و زيباترين مناطق استان مى‌باشند و براى استفاده‌هاى جهانگردى به ويژه در فصول پاييز و زمستان و حتى بهار بسيار مناسب‌اند.
|
|
|
|
| از آنجا که استان سيستان و بلوچستان به لحاظ خصوصيات طبيعى و پيشينهٔ تاريخى و ترکيب قومى از دو منطقه کاملاً متمايز «سيستان» و «بلوچستان» تشکيل شده است.
|
