| خصیصه‌هائی هست که هریک را ژن واحدی تعیین می‌کند لیکن بیشتر خصیه‌های آدمی را چندین ژن با هم رقم می‌زنند. این قبیل خصوصیات را چندژنی (polygenic) می‌نامیم. ویژگی‌هائی از قبیل هوش، قد، و هیجان‌پذیری از این لحاظ در مقولهٔ مشخصی جای نمی‌کیرند بلکه پیوستاری از تغییرپذیری دارند. بیشتر مردم نه کم‌هوش هستند نه تیزهوش. توزیع هوش دامنهٔ گسترده‌ای دارد و بیشتر مردم نزدیک به وسط توزیع قرار دارند. گاهی اختلال ژن خاصی موجب عقب‌ماندگی هوشی می‌شود، لیکن در بیشتر موارد توان فکری آدمی را شمار زیادی ژن تعیین می‌کنند که بر عوامل زیربنائی توانائی‌های گوناگون تأثیر می‌گذارند. البته سرنوشت توان ژنتیکی را شرایط محیطی تعیین می‌کند (پلومین، آون - Owen و مک‌گرافین - McGruffin در ۱۹۹۴).
|
|
|
|
|
|
| یکی از روش‌های بررسی ارثی بودن صفات در حیوان‌ها، تخم‌کشی انتخابی است. در این روش، حیوان‌هائی را که صفت معینی در آنها قوی است با هم جفت می‌کنند و آنهائی را که صفت معینی در آنها بسیار ضعیف است با هم: برای بررسی نقش وراثت در توانائی یادگیری موش‌ها، نر و ماده‌هائی را که در یادگیری ماز ضعیف هستند با هم جفت می‌کنند و نر و ماده‌های قوی را با هم. فرزندان حاصل از این جفت‌گیری‌ها را در همان مازهای قبلی آزمایش می‌کنند. برپایهٔ عملکرد موش‌ها، باهوشترین آنها را با هم و کم‌هوشترین آنها را با هم جفت می‌کنند (برای اطمینان از ثابت ماندن شرایط محیطی، فرزندان مادران کم‌هوش را تحت پرورش مادران تیزهوش می‌گذارند تا بیشتر، توان ارثی به آزمایش درآید نه توان مراقبت مادری). پس از چند نسل، گونه‌های 'تیزهوش' و 'کم‌هوش' به‌دست می‌آید. (شکل توراث یادگیری راه ماز در موش‌ها)
|
|
 | - توراث یادگیری راه ماز در موش‌ها:
میانگین نمره‌های خطای موش‌های 'تیزهوش' و 'کم‌هوش' که از لحاظ توانائی یادگیری راه ماز به‌طور انتخابی تخم‌کشی شده‌اند (اقتباس از تامسون - Thompron در ۱۹۵۴).
|
|
|
| روش تخم‌کشی انتخابی برای بررسی نقش وراثت در شماری از ویژگی‌های رفتاری به‌کار رفته است. با این روش توانسته‌اند سگ‌های هیجانی یا بی‌حال، مرغ‌های خانگی پرخاشگر و از لحاظ جنسی فعال، مگس‌های میوه با گرایش بیشتر یا کمتر به نور، و موش‌هائی علاقه‌مند یا بی‌علاقه به الکل پرورش دهند. اگر صفتی تحت تأثیر وراثت باشد باید بتوان از راه تخم‌کشی انتخابی آن را تغییر داد. هرگاه تخم‌کشی انتخابی نتواند صفتی را تغییر دهد، چنین صفتی را در اصل تابع عوامل محیطی می‌دانیم. (پلومین، ۱۹۸۶)
|
|
|
|
| موازین اخلاقی مانع از کاربرد تخم‌کشی انتخابی در مورد آدمیان است و بنابراین در عوض، شباهت‌های رفتاری مردمانی را بررسی می‌کنیم که با یکدیگر خویشاوند هستند. بعضی صفات غالباً در همهٔ افراد خانواده دیده می‌شوند. اما نکته اینجا است که افراد خانواده نه فقط از لحاظ وراثت بلکه از لحاظ محیط نیز وضع مشابهی دارند. اگر در خانواده‌ای استعداد موسیقی همه‌گیر باشد معلوم نیست توانائی موروثی موسیقی بیشتر نقش دارد یا تأکید والدین بر موسیقی. احتمال الکلی‌شدن پسران افراد الکلی بیشتر از پسرانی است که پدرشان الکلی نیست. در این مورد، گرایش‌های وراثتی نقش اصلی را برعهده دارد یا شرایط محیطی؟ روانشناسان برای پاسخ دادن به این قبیل پرسش‌ها به بررسی دوقلوها رو کرده‌اند.
|
|
 |
|
| به‌جز دوقلوهای یک‌تخمکی و دوتخمکی، دوقلوهای نیمه‌همانند نیز وجود دارد. این نوع دوقلو هنگامی به‌وجود می‌آید که تخمک پیش از تکمیل‌شدن، به دو نیمهٔ همانند تقسیم شود و دو نطفه آنها را بارور کنند. این دوقلوها بیش از دوقلوهای دوتخمکی و کمتر از دوقلوهای یک‌تخمکی به یکدیگر می‌مانند.
|
|
| - دوقلوهای یک‌تخمکی:
|
| ۱. از هر ۲۵۰ مورد تولد، در یک مورد وقتی تخمک را نطفه بارور می‌کند یک دوقلوی همانند (یک‌تخمکی) به‌وجود می‌آید.
|
|
| ۲. تخمک به‌دو نیمه تقسیم می‌شود و هریک، با ساز و برگ ارثی همسان، به‌صورت جنین مستقلی درمی‌آید.
|
|
| - دوقلوهای دوتخمکی:
|
| ۱. دوقلوهای دوتخمکی که تعدادشان دوبرابر موارد دوقلوی یک‌تخمکی است، در نتیجهٔ رها شدن همزمان دو تخمک به‌وجود می‌آیند.
|
|
| ۲. هرگاه این دو تخمک هریک با نطفهٔ مستقلی بارور شود دو جنین شکل می‌گیرد که از لحاظ وراثتی نظیر خواهر - برادرهای معمولی هستند.
|
|
| - دوقلوهای نیمه‌همانند:
|
| ۱. دوقلوهای نیمه‌همانند که بسیار کمیاب هستند در شرایطی به‌وجود می‌آیند که تخمک پیش از تکمیل، دو نیمه شده و هریک را نطفهٔ جداگانه‌ای بارور کند.
|
|
| ۲. نیمی از ژن‌های این دو جنین همانند هستند و این ژن‌های همانند از مادر است.
|
|
|
تأثیر عوامل محیطی بر عوامل ژن‌ها
|
|
| توان ارثی که هرکس با آن پای به جان می‌گذارد، تحت تأثیر فراوان محیطی است که شخص با آن روبه‌رو می‌شود. ارائه دو نمونه، موضوع را روشن می‌سازد. یکی زمینهٔ ابتلاء به دیابت است که چگونگی انتقال آن از راه وراثت ناشناخته است. در دیابت، لوزالمعده به اندازهٔ کافی انسولین نمی‌سازد تا هیدروکربورها را بسوزاند و انرژی لازم برای بدن تأمین شود. دانشمندان برآن هستند که میزان ساخت انسولین را ژن‌ها رقم می‌زنند. لیکن همهٔ کسانی که استعداد ارثی ابتلاء به دیابت دارند لزوماً به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، به این معنی که دیده شده اگر یکی از قلوهای یک‌تخمکی دچار این بیماری باشد، فقط در نیمی از موارد، قلوی دیگر هم به این بیماری گرفتار می‌آید. هرچند همهٔ عوامل محیطی مسبب بیماری دیابت شناخته نشده‌اند، شکی نیست که چاقی، نقشی در این بیماری دارد: چاق‌ها بیش از لاغرها برای سوخت و ساز هیدروکربورها به انسولین نیاز دارند، به‌همین سبب کسانی که حامل ژن‌های بیماری دیابت باشند، در صورت چاق‌بودن، بیشتر احتمال گرفتار آمدن به این بیماری را دارند.
|
|
| در مورد بیماری اسکیزوفرنی نیز وضع مشابهی وجود دارد. می‌بینیم که شواهد کافی حکایت از درکار بودن عامل ارث در این بیماری دارد. هرگاه یکی از قلوهای یک‌تخمکی دچار بیماری اسکیزوفرنی شود به احتمال فراوان، در قلوی دیگر نیز شاهد علائمی از این اختلال روانی خواهیم بود. اما اینکه در قلوی دیگر علائم تمام‌عیار این بیماری ظاهر شود مطلبی است که به‌عوامل متعدد محیطی بستگی دارد. هرچند ژن‌ها می‌توانند زمینهٔ مساعد را فراهم آورند اما این محیط است که حاصل نهائی را شکل می‌دهد.
|
