ویژگی‌های ساختاری انواع ورزش‌ها

همهٔ ورزش‌ها با درجات متفاوت، ساختارهائى دارند که با دقت و از روى انديشه طراحى شده است. اين شيوه‌هاى ابداعى از ديدگاه ساختارى با يکديگر تفاوت‌هاى چشمگيرى دارند. افزون بر اين، از ديدگاه تاريخى نيز اين ساختارها خاستگاه‌هاى متفاوتى دارند. پاره‌اى از بازى‌هاى مردمى از پيش از دوران صنعتى شدن سرچشمه گرفته‌اند، پاره‌اى ديگر از مهارت‌هائى که قبلاً با کار ارتباط داشته ناشى شده‌اند. پاره‌ٔ ديگرى از ورزش‌ها صرفاً اختراع شده‌اند و در پاره‌اى از اين موارد پيشرفت‌هاى فن‌آورى مؤثر بوده است (مانند هند - گلايدينگ). برخى ورزش‌ها نيز مانند لکروس (Lecrosse) يا مارى‌تيل‌ارتس (Martial arts) به شکل وارداتى از فرهنگ ديگر گرفته شده است.

در تمام اين موارد، گروه‌هائى از افراد طى دوران‌هاى مختلف راجع به شکلى که ورزش بايد به خود بگيرد تصميم‌گيرى کرده‌اند، قوانينى ايجاد کرده‌اند که در مجموع آن ورزش را تشکيل مى‌دهد. بخشى از کار عمدهٔ همهٔ مؤسسات ورزشى تعيين رهنمودهائى در مورد تعيين 'شکل' فعاليت است. بنابراين، کميته‌هاى قانونگذارى مقررات را تصريح يا تعديل مى‌کنند يا طورى تغير مى‌دهند که تلاش‌هاى ويژهٔ آن بازى محفوظ باقى بماند. مبارزه ممکن است اشکال گوناگونى به خود بگيرد. پاره‌اى از آنها صرفاً آزمون قدرت است، برخى آزمون‌ مهارت يا تحمل يا ترکيبى از همهٔ اينها مى‌باشد. پاره‌اى از مبارزات بين افراد و پاره‌اى ديگر بين تيم‌ها انجام مى‌گيرد. برخى در خشکى و پاره‌اى در محيط مختلفى مانند آب يا هوا صورت مى‌گيرد. شمارى از اين مبارزات به‌طور مستقيم در چارچوب رقابت‌هاى بين کارکنان قرار مى‌گيرد، در برخى ديگر، برهمکنش بين شرکت‌کنندگان غير مستقيم است.

روشن است که همهٔ مبارزه‌هائى که از طريق ورزش‌هاى گوناگون ارائه مى‌شود به‌طور يکسان براى همه جذاب نيست و بنابراين هم کس در اين مبارزات شرکت نمى‌کند. بخشى از توضيح به شرکت متفاوت در مبارزات نوعى ورزش با توجه به درک دامنهٔ عوامل شخصي، اجتماعى و محيطى که باعث جداسازى افراد در درون و بيرون از محدودهٔ ورزش مى‌شود بستگى دارد. بخش ديگرى از توصيف را مى‌توان در ماهيت و درجهٔ مهيا‌سازى و دسترس متفاوت مردم به اين‌گونه تدارکات يافت با اين همه عامل توضيحى ديگر اطلاع از اين موضوع کنش‌هاى متفاوتى را فراهم مى‌آورد. براى نمونه، امکانات و فرصت‌هاى تجربى کنش و برهمکنش در محدودهٔ ژيمناستيک با آنهائى که در زمينهٔ مبارزات مسابقات فوتبال وجود دارد، متفاوت است. ژيمناستيک عبارت است از اجراى دسته‌اى از مهارت‌هاى حرکتى فردي، غير - برهمکنشى در پاسخ به مبارزه‌جوئى‌هائى که از طرف مجموعه‌اى از ابزارها ارائه مى‌گردد. فوتبال عبارت است از همکارى با هم‌تيمى در جهت رقابت براى دستيابى به توپ براى گل زدن و کسب امتياز است.

هم ژيمناستيک و هم فوتبال مواردى از ورزش به‌شمار مى‌آيند، ليکن ناهمگونى‌هاى عمده‌اى در مورد اينکه چه چيزى را مى‌توان ويژگى‌هاى رسمي، ساختاري، يا چالش‌طلبى‌هاى ذاتى آنها به‌شمار آورد، وجود دارد. در نتيجه، تحليل اين ويژگى‌هاى ساختارى گوناگون، بيش نياز لازمى براى درک ماهيت فرايند ورزش کردن و جذابيت آن براى شرکت‌کنندگان مختلف به‌شمار مى‌آيد. با اين ذهنيت، خواننده را به‌سوى چندين نوع رده‌بندى که ويژگى‌هاى خاصّ ورزش‌ها و بازى‌ها را مشخص مى‌سازد راهنمائى مى‌کنيم. رابرتز و ساتن اسميت (Roberts and Sutton - Smith) (۱۹۷۰) با تحليل بين - فرهنگى (Cross - Cultural) گسترده‌اى است و شامل ورزش‌هائى است که در اين کشور (بريتانيا) و ساير کشورها به آنها پرداخته مى‌شود. نويسندگان کتاب، 'بازى‌ها' را براساس 'صفات‌برآمد' يا 'عوامل ‌برنده‌شدن' آنها رده‌بندى مى‌کنند. بنابراين آنان بين بازى‌هائى که در آنها برآمد به سدت آمده با توجه به مهارت جسمى تعيين مى‌شود و آنهائى که برآمدشان از طريق راهبرد تعيين مى‌گردد و آنهائى که نتيجه‌اش تصادفى است تمايز قائل مى‌شوند. مهارت جسمى يا به مفهوم وسيع‌تر مهارت روانى - حرکتى يکى از ويژگى‌هاى کليدى همهٔ ورزش‌ها است. گرچه در بسيارى از موارد برآمد از طريق آن دسته از مهارت‌‌هائى تعيين مى‌شود که در محدودهٔ برنامه‌ريزى‌هاى کلى به‌کار گرفته مى‌شود و همواره نوعى عنصر شانس در آنها دخالت دارد.

بيشتر اطلاعاتى که از تحليل‌هاى رابرتز و ساتن - اسميت به‌دست مى‌آيد دربارهٔ بحث مقدماتى اشکال اوقات فراغت است که طى آنها با توجه به درجهٔ تسلط افراد بر برآمد فعاليت‌ها تمايزهائى به‌عمل آمد. افزون بر اين، رده‌بندى چهارلايه‌اى کى‌لوا (۱۹۶۱) در مورد 'انگيزش ضرورى و کاهش‌ناپذير بازى‌ها' بينش مفيدى دربارهٔ تلاش‌هاى نامتساوى مورد نياز ورزش‌هاى مختلف و ويژگى‌هاى خاصّ آنها به‌دست مى‌دهد. کى‌لوا، رابرتز و ساتن اسميت، زيرکانه ما را آگاه مى‌سازند که استنباط و درک ورزش‌ها و بازى‌هاى مختلف متناسب با تجربيات فرهنگى افراد است. اين موضوع براى جامعه‌اى چند قومى مانند بريتانيا که در آن تدارک بينندگان اوقات فراغت بايد اين فرصت‌ها را براى گروه‌هاى با زمينه‌هاى فرهنگى متنوع فراهم آورند عاملى کليدى محسوب مى‌شود.

رده‌بندى‌هاى عمومى‌تر با کارهاى مالدن و ردفرن (Mauldon and Redfern) (۱۹۶۹) که تحليل از ديدگاه فرهنگى ويژه‌اى از بازى‌هاى ورزشى (بازى‌هائى که در آنها مهارت‌هاى روانى - حرکتى نمودى مرکزى است) ارائه مى‌دهند تکميل مى‌گردد. بنابراين طبقه‌بندى آنان محدود به بازى‌هائى است که گونهٔ ويژه‌اى از اشکال ورزش به‌شمار مى‌آيد، ليکن از آنجا که اين‌گونه بازى‌ها عنصر عمده‌اى از تدارک انواع ورزش در بريتانيا را تشکيل مى‌دهد، تجزيه و تحليل آنها از اهميّت ويژه‌اى برخوردار است. مالدن و ردفرن بر آن‌ هستند که همهٔ بازى‌هاى ورزشى خواه به‌صورت منفرد و خواه به شکل ترکيبى شامل سه عنصر زير است:

- در اختيار گرفتن توپ (گرفتن يا برداشتن)

- حرکت همراه با توپ (حمل يا جلو راندن آن)

- حرکت کردن توپ (زدن يا پرتاپ کردن آن)

اين عناصر حرکتى بر روى زمين يا فضاى بازى که يا بين بازيکنان دو طرف تقسيم شده يا همهٔ آنان در آن شريک‌ هستند، پياده مى‌شود.

براى نمونه تفاوت‌هاى زيادى در فرصت‌هاى کنش‌ و فراينده‌هاى برهمکنش بين بازى‌هاى راگبى و بدمينتون وجود دارد. در بازى بدمينتون قلمرو بين بازيکنان تقسيم شده و اصولاً شامل ضربه ‌زدن به شى‌ء است. در بازى راگبى قلمرو و بازى بين بازيکنان مشترک است و انگاره‌هاى برهمکنشى پيچيده‌ترى دارد که در آن همه‌کس مى‌تواند تحت مقررات بازى توپ را حمل کند، به جلو براند، به آن ضربه بزند، آن را پرتاپ کند، بگيرد يا بردارد. در اين بازى ميزان محدوديت‌هاى کنش بسيار کمتر و ميزان پيچيدگى بر همکنش‌ها بسيار بيشتر است به گونه‌اى که مهار آن در مجموع بسيار دشوار تر مى‌گردد. بنابراين بازى‌هاى گوناگون به درجات متفاوت محدود مى‌شوند و در نتيجه با توجه با شکل يا ساختار خود تا اندازه‌اى به بازيکنان آزادى عمل مى‌دهند.

تحليل مالدن و ردفرن گوناگونى اشکالى را که بازى به خود مى‌گيرد نشان مى‌دهد. با وجود اين بازى فقط بخشى از ورزش است. ساير ورزش‌هائى که غير - بازى به حساب مى‌آيد تلاش‌هاى متفاوتى را مى‌طلبد و مهارت‌هاى روانى - حرکتى ديگرى ايجاد مى‌شود تا بتواند اين تلاش‌ها را فراهم آورد. مشخصاتى که هاى‌وود و کيو (Haywood and Kew) (۱۹۸۴) در مورد ويژگى‌هاى ساختارى انواع ورزش ارائه مى‌دهند مشتمل است بر بازى‌ها، فعاليت‌هاى هواى آزاد، و ساير ورزش‌هاى غيربازى (مانند ژيمناستيک، بوکس، جودو، شنا). نويسندگان استدلال مى‌کنند که با طرح پرسش‌هاى زير مى‌توان گوناگونى‌ اشکال ورزش را از هم باز شکافت.

۱. ماهيت تلاش و مسأله‌اى که بايد حل شود چيست؟

۲. چه شرايطى براى تلاش تعيين شده است؟

۳. به اين تلاش مشروط چه پاسخى داده مى‌شود؟

اين عناصر وابسته به هم يعنى تلاش، شرايط و پاسخ را مى‌توان جدا از هم بررسى کرد و به‌طور خلاصه در نمودار (ويژگى‌هاى ساختارى اشکال ورزش) بيان شده است.