استفاده از بازی سازندگی برای پرورش دوستی بین کودک

زمينه براى پرورش دوستى و محبت ميان کودکان از زمانى پديد مى‌گردد که آنها قادر باشند باهم به فعاليتى بپردازند. يکى از اين فعاليت‌ها که در کودکستان‌ها رايج است 'بازى سازندگي' است. اين بازى هم براى آموزش فعاليت مستقلانه و هم به‌منظور پى‌ريزى مناسبات دوستانه ميان کودکان مورد استفاده قرار مى‌گيرد.

در گروه‌هاى خردسال فعاليت مشترک در بازى سازندگى از زمانى آغاز مى‌گردد که کودکان با مکعب‌ها و آجرک‌ها آشنائى پيدا مى‌کنند، يعنى طرز به‌کار بردن آنها را ياد مى‌گيرند.

در گروه اول خردسالان (کودکان ۹ تا ۱۲ ماهه) تمرين‌هاى انفرادى با هر يک به‌طور انفرادى انجام مى‌گيرد. به کودک ابتدا مکعب‌ها و سپس آجرک‌ها را نشان مى‌دهند، نام هر يک را به آنها مى‌آموزند. کودک در عمل تفاوت ميان آنها را تشخيص مى‌دهد (مکعب روى هر سطح خود که قرار گيرد يک‌جور ديده مى‌شود، اما آجُرک را ممکن است بايستاند يا بنشاند). تفاوت رنگ‌ها نيز به تشخيص اين بازيچه‌ها به‌وسيلهٔ کودک، کمک مى‌کند. ضمناً مى‌بايست شوق و ذوق کودک را برانگيزاند و به او آموخت که کارهاى مربى را تکرار کند: مکعب را روى آجرک، آجُرک‌ها را روى هم يا پهلوى هم بگذارد يا آنها را عمودى روى يکديگر قرار دهد. اين تمرينات به هدفدار شدن اعمال کودک کمک مى‌کند و حواس او را براى انجام کار معينى متمرکز مى‌سازد.

در جريان آموزش مهارت‌هاى اوليهٔ 'سازندگي' به کودک بايد چند بازى ساده را نيز در ارتباط با ساختمان نشان داد. مثلاً عروسک کوچکى را پشت آجُرک‌هائى که کنار هم قرار داده شده پنهان کرد تا کودک آن را پيدا کند و سپس خودش آن را پنهان سازد و يا بالاى مکعب‌هائى که روى هم چيده شده گنجشکى جيک‌جيک يا خروسکى قوقولى قوقو کند، و يا روى آجرک‌ها خرگوشى را خواباند و براى او لالائى خواند و غيره. کودک نيز کار مربى را تکرار مى‌کند. بديهى است که اگر نتوانست، نبايد او را رنجاند، بالعکس بايد به او کمک کرد و در او اعتماد به نفس به‌وجود آورد. در اين سن کودک تنها در نتيجهٔ تکرار زياد توانائى برخى اعمال را پيدا مى‌کند. بنابراين موفقيت او پس از چندين‌بار تکرار، امکان‌پذير مى‌گردد.

در گروه دوم خردسال (۱ تا ۲ ساله) کودکان نسبت به هم علاقهٔ بسيار نشان مى‌دهند، ولى هنوز امکان معاشرت آنها محدود است، زيرا نمى‌توانند در کارى باهم توافق کنند و زبان آنها هنوز خوب باز نشده است.

مربى به‌منظور آماده ساختن اين کودکان براى بازى مشترک، ضمن بازى آموزشي، ابتدا در آنها شوق و ذوق به بازيچه‌هاى ساختمانى از قبيل آجرک‌ها، مکعب‌ها و بازيچه‌هاى ديگر به‌وجود مى‌آورد و سپس بازى را به‌تدريج هدفدار مى‌سازد و فکر کودکان را براى ساختن شيء معينى متمرکز مى‌کند. کودک رفته‌رفته کار با اين بازيچه‌ها را مى‌آموزد، شکل‌هاى گوناگون به‌وجود مى‌آورد که گاهى شبيه اشيائى است که براى او آشنا است، از قبيل ميز، صندلي، تختخواب، نردبان، خانه، ماشين و غيره ... بازى آموزشى در نيمهٔ اول سال با هر يک از کودکان به‌طور جداگانه انجام مى‌گيرد و پس از آنکه کودک حرکات ضرورى با بازيچه‌ها را آموخت، مشغله‌هاى چهار - شش نفرى برگزار مى‌شود و در پايان سال اين گروه به هشت تا ده نفر خواهد رسيد.

بازى آموزشى نبايد يکنواخت باشد. در بازى‌هاى تکرارى هم مربى بايد بازيچه‌هاى جديد ارائه دهد. مثلاً در بازى ساختن ميز براى عروسک يک‌بار مى‌توان جلو عروسک روى ميز ميوه گذاشت و بار ديگر شکلات (ميوه و شکلات خود کودکان با خمير بازى و و يا با گِل درست مى‌کنند و مربى يا يکى از کودکان ارشد آنها را رنگ مى‌زند) و همچنين در بازى نردبان‌سازى مى‌توان عروسک، خروس يا خرگوش روى نردبان نشاند.

معمولاً کليهٔ حرکات بازى را ابتدا مربى نمايش‌وار به کودکان نشان مى‌دهد، ولى در مشغله‌هاى تکرارى ممکن است پيشنهاد کند که آنها بدون دخالت مربى خود آنها بازى را اجراء کنند. اين امر در کودک استقلال و اتکاء به خود به‌وجود مى‌آورد.

به‌منظور همبازى ساختن کودکان، آموزگار شخصاً بازيچه‌هاى جالبى مى‌سازد که دو يا سه کودک مى‌توانند با هر يک از آنها بازى کنند. مثلاً ماشينى مى‌سازد که گنجايش چند عروسک را داشته باشد و از کودکان دعوت مى‌کند که با آن عروسک‌هاى خود را به گردش ببرند. ابتدا آموزگار شخصاً ماشين را هدايت مى‌کند و سپس آن را به بچه‌ها مى‌سپارد. شرکت فعالانهٔ همهٔ کودکان در بازى ضرورى است. هرگاه تعداد کودکان از چهار نفر تجاوز کند مى‌توان دو يا سه ماشين ساخت. در پايان بازي، آموزگار اعلام مى‌دارد: 'بچه‌ها! خيلى خوب بازى کرديد، عروسک‌ها را به گردش برديد، بازى بسيار جالب بود، آفرين به شما!'

کودکانى که طبق قاعده تربيت يافته باشند، در آغاز سه سالگى در رشدِ روحى و جسمانى آنها دگرگونى‌هاى چشمگيرى مشاهده خواهد شد. سخنان بزرگسالان را در مورد اشياء و پديده‌هاى آشنا به خوبى مى‌فهمند. توانائى‌هاى آنها براى آميزش و معاشرت با همسالان افزايش مى‌يابد. کودک در اين سن مى‌تواند در شکل‌هاى بسيار سادهٔ بازى سازندگي، همراه با همسالان خود شرکت کند و ادراک اخلاقى از خود ظاهر سازد.

با رشد کودک مسئلهٔ تربيت او پيچيده‌تر مى‌گردد. بايد به او آموخت که نسبت به بازى ساير کودکان دقيق باشد، مزاحم سازندگى رفيقان خود نشود، بازيچه‌هاى آنها را از دست آنها نگيرد، با آنها مهربان باشد، آنها را کمک کند و از موفقيت ديگران خوشحال باشد.