|
|
| هدف‌دار بودن خلقت جهان هستى و خلقت موجودات و انسان‌ها و نيز بيهوده و عبث خلق نشدن پديده‌هاى هستى به‌ويژه انسان به نحوى صريح و گويا در قرآن کريم اشاره شده است. اََفَحَسِبْتُمْ اِنَّمٰا خَلَقْنٰاکُمْ عَبَثناً؛ آيا پنداشته‌ايد که شما را بيهوده آفريده‌ايم، مسير زندگى نوع بشر با توجه به هدف‌دار بودن خلقت و نيز با توجه به مبداء و معاد جهان، از طريق انبياء الهى تبيين و هدايت و راهنمائى شده است. فلذا چون همهٔ پديده‌هاى جهان و روابط بين آنها قانون‌مند و مبتنى بر اصول علمى و حساب شده است، نوعاً سير و سياحت و سفر نمودن انسان‌ها نيز هدف‌دار بوده و نقش سازنده و هدايت‌گر و تکامل‌بخش بودن آن در قرآن مجيد به صراحت بيان شده است. در احاديث نيز همين مضمون به‌طور مشروح مطرح گرديده است. سير و سفر در زمين خود سبب پندگرفتن و عبرت آموختن بشر و به تبع آن رشد يافتن انسان خواهد شد. در اين مقاله با بيان مفاهيم قرآنى سير و سياحت و بررسى احاديث موجود، اثرات اين دستورات الهي، اگر صحيح و اصولى به کار رود در انسان‌ها و در جامعه بيان خواهد شد.
|
|
|
|
| آثارى که در نقاط مختلف روى زمين از دوران‌هاى قديم باقى مانده، اسناد زنده و گوياى تاريخ هستند و حتى از آنها بيش از تاريخ مدوّن مى‌توان بهره‌مند شد. آثار باقى‌مانده از دوران‌هاى گذشته، اشکال و صُور و نقوش روح و دل و تفکرات و قدرت و عظمت و حقارت اقوام را نشان مى‌دهد. در صورتى‌که تاريخ فقط حوادث وقوع يافته و عکس‌هاى خشک و بى‌روح آنها را مجسم مى‌سازد. ويرانه‌ها و کاخ‌هاى ستمگران، بناهاى شگفت‌انگيز اهرام مصر و برج بابل و کاخ‌هاى کسرىٰ و آثار تمدن قوم سبا و صدها نظاير آن که در گوشه و کنار جهان پراکنده هستند، هر يک در عين خاموشى هزار زبان دارند و سخن‌ها مى‌گويند.
|
|
| مطالعهٔ يک سطر از اين تاريخ‌هاى زنده معادل مطالعهٔ يک کتاب قطور تاريخى است و اثرى که اين مطالعه در بيدارى روح و جان بشر دارد با هيچ چيز ديگرى برابرى نمى‌کند؛ زيرا هنگامى که انسان در برابر آثار گذشتگان قرار مى‌گيرد، گويا يک مرتبه ويرانه‌ها جان مى‌گيرند و استخوان‌هاى پوسيده از زير خاک زنده مى‌شوند و جنب و جوش پيشين خود را آغاز مى‌کنند. بار ديگر که نگاه انسان بر آنها مى‌افتد، همه را خاموش و فراموش شده مى‌بيند. مقايسه اين دو حال نشان مى‌دهد، افراد خودکامه‌اى که با کوته‌فکرى وصف‌ناپذيرى براى رسيدن به هوس‌هاى بسيار زودگذر، آلودهٔ هزاران جنايت مى‌شوند چه سرنوشتى دارند. لذا قرآن مجيد دستور مى‌دهد که مسلمانان در روى زمين به سير و سياحت بپردازند و آثار گذشتگان را در دل زمين يا در روى خاک با چشم خود ببينند و از مشاهدهٔ آن عبرت بگيرند.
|
|
| بدين ترتيب مشخص مى‌گردد که در اسلام جهانگردى و سير و سياحت وجود داشته و به آن اهميت زيادى داده شده است. سير براى تحقيق و بررسى آثار و سرنوشت پيشينيان و مشاهدهٔ آثار عظمت خدواند در نقاط مختلف جهان، اين همان چيزى است که قرآن نام آن را سير در زمين سيروا فى‌الارض- گذارده و طى آيات متعدد به آن دستور داده است. قرآن مجيد در آيه ۴۶ سورهٔ حج مى‌فرمايد: 'اين جهانگردى معنوى و سير در ارض، قلب انسان را دانا و چشم انسان را بينا و گوش او را شنوا مى‌گرداند و از خمودگى و جمود، رهائى مى‌بخشد.
|
|
| متأسفانه به اين دستور زندهٔ اسلامى نيز مانند بسيارى از دستورات فراموش شدهٔ ديگر، از طرف مسلمانان توجه چندانى نشده و حتى برخى از آنان گويا در محيط فکر خود، زمان و مکان را متوقف ساخته‌اند و در عالمى غير از اين عالم زندگى نموده و از تحولات اجتماعى دنيا بى‌خبر هستند و به کارهاى جزئى و کم‌اثر که در مقابل کارهاى اصولى و اساسي، ارزش چندانى ندارند خود را مشغول ساخته‌اند.
|
|
| آيا در شرايط کنونى دنيا نبايد مسلمانان به دستور صريح قرآن عمل کنند و خود را از تنگناى محيط محدود فکرى درآورند تا تحول و جنبشى بيش از پيش در عالم اسلام و مسلمين پديد آيد؟ قرآن دربارهٔ سير در زمين و نتايج آن چنين مى‌فرمايد: 'هٰذا بَيانُ لِلنّاس و هديً و موعظةٌ لِلْمُتَقَّين؛ اين بيانيه روشنى است براى همهٔ انسان‌ها و وسيله هدايت و اندرزى است براى همهٔ پرهيزگاران' يعنى در عين اينکه اين بيانات جنبهٔ همگانى و مردمى دارد تنها پرهيزگاران و افراد با هدف از آن الهام مى‌گيرند و هدايت مى‌شوند.
|
