| کتاب‌ها از نظر کاربرد شامل کتاب مرجع، کتاب درسي، دست‌نامه، کتاب خلاصه، کتاب مقدماتي، رسالهٔ جامع، رسالهٔ مفرد، جُستار، رساله دکترا و پاياننامه، آلبوم و اطلس مى‌باشد.
|
|
|
|
|
|
| کتاب مرجع کتاب‌هائى را که معمولاً به‌منظور راهنمائى و حل مشکلات و شرح امور واقع يا بوده‌ها يا حقايق٭ تدوين مى‌شوند، کتاب مرجع مى‌نامند؛ مانند دانش‌نامه يا دايرة‌المعارف، فرهنگ لغت، يا فرهنگ تخصصى و کتاب‌شناسى‌ها و مقاله‌نامه‌ها و راهنماها.
|
|
| ٭ امر واقع و بوده و حقيقت از جمله واژه‌هائى هستند که براى Fact به‌کار مى‌روند.
|
|
|
|
| کتاب درسى عبارت است از کتابى که به‌ويژه جنبهٔ آموزشى دارد و براى نوآموزان، دانش‌آموزان، و دانشجويان تنظيم مى‌گردد؛ و از اينرو - مانند کتاب‌هاى مرجع - فرض مى‌شود مطالب آن کم و بيش جنبهٔ مسلم داشته باشد و کمتر حالت عرضه کردن عقيده‌ها و انديشه‌هاى شخصى به‌خود بگيرد. به يک تعبير، آثار نوابغ بزرگ بشرى معمولاً نمى‌توانند به‌صورت اوليهٔ خود نقش کتاب درسي ايفاء کنند.
|
|
|
|
| دست‌نامهٔ کتاب درسى عبارت است از کتابى که در زمينه‌هاى خاص مفاهيم اساسى آن زمينه را بيان مى‌کند. کتاب دستى معمولاً کوتاه است، ولى گاه مى‌تواند کاملاً قطور باشد، و همچنين مى‌تواند عملاً نقش کتاب مرجع يا کتاب درسي داشته باشد.
|
|
|
|
| کتاب خلاصه عبارت است از کتابى مانند کتاب دستي که مبحثى خاص در آن خلاصه شده است.
|
|
|
|
| کتاب مقدماتى عبارت است از کتابى خلاصه، که مبانى يک رشتهٔ خاص را به نحوى ساده و مقدماتى شرح مى‌دهد، به قسمى که مى‌تواند مدخل و مقدمه‌اى باشد براى مطالعات ژرف‌تر و گسترده‌تر.
|
|
|
|
| رسالهٔ جامع عبارت است از کتابى که موضوعى کلى را به شکلى منظم، جامع و مفصل بررسى مى‌کند و معمولاً جنبهٔ آموزشى دارد، به‌صورتى که گاه عملاً به کتاب درسى تبديل مى‌شود. رسالهٔ جامع مى‌تواند گاه بسيار قطور باشد.
|
|
|
|
| رسالهٔ مفرد يا تکنگاشت عبارت است از کتابى دربارهٔ موضوعى واحد که معمولاً جنبهٔ تازه و پژوهشى دارد. رسالهٔ مفرد معمولاً کوتاه‌تر از رسالهٔ جامع است. تک‌نگاشت‌ها شبيه مقاله‌هاى علمى (Paper) هستند، با اين تفاوت در تک‌نگاشت‌ها نويسنده سعى مى‌کند تمام زمينه‌ها و مؤخرات کار را براى خواننده روشن کند. در مقاله بسيارى موارد را دانسته فرض مى‌کنند و در تکنگاشت تمام آن موارد در پيوند با موضوع خاص مورد بحث تکنگاشت شرح و بسط داده مى‌شوند.
|
|
|
|
| جُستار عبارت است از نوشته‌اى دربارهٔ موضوعى واحد که جنبهٔ پژوهشى دارد. جُستار معمولاً چيزى است ميان رسالهٔ مفرد، و مقاله (يا گفتار). جُستار به‌ندرت مستقلاً به چاپ مى‌رسد و بيشتر يا به‌صورت مجموعه‌اى از جُستارها و يا در نشريه‌هاى دوره‌اى انتشار مى‌يابد.جستار معادل Essay در انگليسى و آلماني، و Essai در فرانسه، گرفته شده است. Essay را تاکنون در فارسى به رساله، رسالهٔ تحقيقي، مقالهٔ تحقيقي، مقاله و اصطلاح‌هائى از اين دست برگردانده‌اند. ولى جُستار بهتر است.
|
|
| رسالهٔ دکترى يا رسالهٔ دکترا يا پاياننامه
|
|
| رسالهٔ دکترى يا رسالهٔ دکترا يا پاياننامه عبارت است از نوشته‌اى مانند رسالهٔ مفرد، و معمولاً کوتاه. پاياننامه - چنان‌که از نام آن پيدا است - يک اثر دانشگاهى است براى گرفتن درجهٔ دکترا يا نوعى درجهٔ فوق‌ليسانس.
|
|
|
|
| آلبوم عبارت است از کتابى معمولاً به قطع بزرگ و با تصويرهاى گوناگون - معمولاً هنرى - که متن آن در هر حال طويل نيست.
|
|
|
|
| اتلس يا اطلس عبارت است از کتابى معمولاً به قطع بزرگ و داراى نقشههاى گوناگون، معمولاً دربارهٔ جغرافيا، که به نقشههاى ديگر نيز مى‌تواند اختصاص يابد، مانند اتلس کالبدشناسي.اتلس واژه‌اى است بين‌المللي، از اصل يونانى [حرف‌نوشت لاتين: Atlas] نيمه‌خدائى که جهان را بر دوش خويش نگه مى‌داشت. ظاهراً نخستين اتلس‌ها با تصوير اتلس جهان به دوش بيرون آمدند و از اينرو اتلس ناميده شدند.
|
|
|
|
| کتاب‌ها از نظر حجم و قطع شامل کتاب کوچک، کتاب جيبي، کتابچه، جزوه، دفتر، و غيره هستند.
|
|
|
|
| انواع کتاب از نظر مطلب شامل کتاب علمي، تاريخي، ادبي، سياسي، اجتماعي، فلسفي، هنري؛ همچنين: نظم (ديوان شعر، مجموعهٔ شعر، منتخبات، جُنگ)، نثر مى‌باشد.
|
