مالاریا

- مقدمه و معرفى بيمارى:

۱. تعريف و اهميت بهداشتى:

مالاريا مهم‌ترين بيمارى انگلى و يکى از مسائل مهم بهداشتى تعدادى از کشورها، بخصوص کشورهاى مناطق گرمسيرى دنيا است. اين بيمارى بصورت عفونت حاد، در بيشتر موارد وخيم، گاهى طولانى و با ويژگى‌هاى تب متناوب همراه با حمله‌هاى روده‌اي، کم‌خونى و بزرگى طحال و گاه با ويژگى‌هاى ساده يا کُشندهٔ ديگرى خودنمائى مى‌کند. اهميت آن به ‌دلايل شيوع زياد و مرگ‌ومير قابل توجه است. به ‌علت ايجاد کم‌خونى و عودهاى مکرر باعث اتلاف نيروى کار شده، در وضع اقتصادى و کشاورزى اين کشورها اثر مى‌گذارد.

کلمه مالاريا ايتاليائى و به‌معناى هواى بد (aria و Mal) است و منظور از آن تعريف بيمارى با ويژگى‌هاى تب‌هاى متناوب است که ايتاليائى‌ها در گذشته وجود آن را ناشى‌ از هواى بد و مناطق باتلاقى مى‌دانستند. نام‌هاى ديگرى چون پالوديسم، تب و لرز، تب و نوبه، تب متناوب را بايد به‌ عنوان نام‌هاى مترادف مالاريا به ‌حساب آورد.

۲. عامل اتيولوژى:

عامل بيمارى تک‌ياخته و از جنس پلاسموديوم است که داراى چهارگونه، به نام هاى پلاسموديوم فالسيپارم، عامل تب سه يک بدخيم يا مالارياى فالسيپارم؛ پلاسموديوم ويواکس، عامل تب سه يک يا ملارياى ويواکس؛ پلاسموديوم مالاريه، عامل تب چهار يک يا مالارياى مالاريه؛ و پلاسموديوم اوال، عامل تب سه يک يا مالارياى اوال ــ‌که در ايران ديده نشده است‌ــ مى‌باشد.

سير تکاملى انگل مالاريا در دو ميزان مختلف انجام مى‌پذيرد. در مورد مالارياى انسان ميزبان اصلى انگل، پشهٔ آنوفل ماده است و دورۀ جنسى (Sporogony) در اين ميزبان طى مى‌شود. در حالى که انسان نقش ميزبان واسطه دارد که دورهٔ زندگى غيرجنسى انگل (Schizogony) در بدن او انجام مى‌گيرد؛ علاوه بر اين، سلول‌هاى جنسى (Gametocytes) نيز د ر انسان به وجود مى‌آيد (دورهٔ گامتوگوني).

- شرائط اپيدميولوژيکى مربوط به الکل:

نکته‌ها و عواملى که در اين زمينه اهميت دارند به اين قرار مى‌باشند:

۱. سلول‌هاى جنسى به طور معمول چندين روز پس از ظهور شکل‌هاى غيرجنسى در خون محيطى آشکار مى‌شوند. (در ويواکس و اوال زودتر يعنى ۳ تا ۵ روز. در فالسيپارم ديرتر يعنى ۱۰ تا ۱۲ روز و در مالاريه خيلى ديرتر يعنى چند هفته).

۲. طول عمر گامتوسيت‌ها، در مورد فالسيپارم به طور معمول سه هفته است که تا دو ماه هم ممکن است ادامه يابد. ديگر پلاسموديوم‌ها ــ‌به علت تأثير داروها روى شکل‌هاى جنسى و غيرجنسى که به طور مشابه عمل مى‌کندــ ارزشيابى نشده است، ولى به نظر مى‌رسد که خيلى کوتاه‌تر باشد.

۳. دورە گامتوسيتمى به طور معمول کوتاه‌تر از دوره پارزيتمى است، ولى در عمل در محاسبه‌هاى اپيدميولوژيک، آن را برابر با متوسط دورە پارازيتمى حساب مى‌کنند. براى مثال، براى فالسيپارم متوط اين دوره ۲۰۰ روز محاسبه شده است.

۴. قدرت آلوده‌کنندگى شديدتر است (۵۰% و بيشتر) و سپس به تدريج کاهش مى‌يابد (۱۰% و کمتر). شکى نيست که بين انواع و سويه‌هاى انگل از اين نظر اختلاف وجود دارد و در عمل دورە آلوده‌کنندگى کوتاه‌تر از دورە گامتوسيتمى است.

۵. طول دورە پارازيتمى متناوب بوده، متوسط طول عمر انگل فالسيپارم در خون ۲۲۲ روز و طولانى‌ترين دورە عفونت ديده شده، ۵۰۳ روز بوده است. مدت عفونت ويواکس حدود ۲ تا ۳ و حداکثر ۵ سال و عفونت مالاريه طولانى‌تر و در حدود ۱۰ سال است و در يک کورد ۳۲ سال هم مشاهده شده است.