|
| امام‌زاده ازنا و (عين و غين)، روستاى ازنا، نائين، همدان
|
|
| بناى اين امام‌زاده در روستاى ازنا و بخش فامنين روى تپه‌اى واقع شده است. اين بنا به احتمال زياد از آثار قرن‌هاى ششم و هفتم هجرى است و در سال ۱۳۶۷ ميراث فرهنگى مرکز همدان آن را شناسايى کرده است.
|
|
| بنا داراى پلانى مربع شکل با اضلاع ۱۰ متر و ارتفاعى در حدود ۱۳ متر است که هشت متر آن را ساختمان و بقيه را گنبد بنا تشکيل مى‌دهد. گنبد بر گوشواره‌هايى که بناى چهار ضلعى را به هشت ضلعى تبديل مى‌کند، استوار شده است. در هر يک از اضلاع بنا سه طاق وجود دارد که طاق‌نماهاى طرفين قرينه‌اند و ۱۳۰ سانتىمتر عرض و ۶۶۰ سانتىمتر ارتفاع دارند. طاق‌نماهاى اصلى نيز ۳۷۰ سانتىمتر عرض و ۶۶۰ متر ارتفاع دارند.
|
|
| مصالح به کار رفته در بنا سنگ و آجرهايى در اندازهٔ ۵×۲۵×۲۵ سانتىمتر همراه با ملات ساروج است. از همين آجرها براى تزئين بنا به ويژه در جبههٔ خارجى آن استفاده شده است. جبههٔ داخلى بنا فاقد هر گونه تزئينى است.
|
|
| در قسمت غرب تپه که امام زاده بر آن واقع شده است، بناى دو امام‌زاده ديگر وجود دارد که به نام‌هاى عين و غين معروف شده‌اند.
|
|
| بناى اين امام‌زاده نيز به سبک مغولى ساخته شده است. در اطراف امام‌زاده‌ها قبرهايى ديده مى‌شوند. گورستان روستا روى همين تپه است و انواع سنگ قبرها با خطوط و نقوش گوناگون در آن وجود دارد.
|
|
| بناى اين امام‌زاده‌ها از نظر تزئينات آجرکارى به ويژه در قسمت در ورودى از زيبايى و لطافتى ويژه برخوردار است. از آنجا که جبههٔ داخلى بنا بدون پوشش اندودى است، از نظر مطالعهٔ ملات‌ها حائز اهميت است. بنا در قسمت‌هايى دچار ريزش و فرسودگى شده است که با توجه به زيبايى و ارزش معمارى آن بايد هر چه سريع‌تر نسبت به بازسازى و مرمت آن اقدام شود.
|
|
| امام‌زاده اسماعيل، قزوين (قاجاريان)
|
|
| بناى امام‌زاده اسماعيل در کنار کوچهٔ باريکى در پشت خيابان شهدا قرار دارد. اين بنا از آجر ساخته شده است و داراى دو حياط در شمال و جنوب بنا است. بنا در جنوب، داراى ايوانى است که بالاى سردرِ آن کاشى‌کارى شده است. در دو سوى ايوان‌ها، اتاق‌هاى دوطبقه‌اى ساخته شده است. راه ورود به طبقهٔ دوم بناى امام‌زاده، از طريق راه‌پله‌هاى کفش‌کن است. نقشهٔ داخل حرم، چهارضلعى است و در هر ضلع آن شاه‌نشينى ساخته‌اند که در نتيجه، طرح داخلى حرم به بيست ضلعى تبديل شده است. سقف حرم بر روى قوس‌هاى بلند چهار شاه‌نشين استوار شده است. دو ضلع جنوبى و شمالى صحن حرم، به دو ايوان متصل‌اند و ضلع غربى به رواقى راه دارد. ضلع شرقى نيز متصل به رواقى بوده است و امروزه به صورت ايوان کوچکى درآمده است. ديوارهاى صحن حرم با آيينهکارى و گچبرى تزئين شده است و در سقف آن، طرح‌هاى گل‌وبوتهٔ گياهى نقش شده است. در بعضى قسمت‌هاى سقف، قاب‌هاى گِرد و بيضى شکلى طرح‌ريزى شده که در وسط آن‌ها، نقش‌هاى گل و گياه نقش شده است. گچ‌برى‌ها با رنگ‌هاى کرم، زرد، آبى آسمانى، قهوه‌اى و سبز رنگ‌آميزى شده‌اند. کف حرم را با کاشى‌هاى سفيد آبى دورهٔ قاجار - معروف به ابروباد - پوشانيده‌اند.
|
|
| رواق سمت غرب حرم، چهار ضلعى است و در ضلع جنوب آن، محرابى با مقرنس‌هاى گچى جاى گرفته است. گنبد روى بقعه، دو پوسته است و سطح آن کاشى‌کارى شده است. کاشى‌کارى گنبد در سال ۱۳۰۰ ه-.ش به انجام رسيده است. گور اين امام‌زاده، در سردابهٔ زيرين قرار دارد. نسبت امام زاده اسماعيل را به امام صادق (ع) مى‌رسانند.
|
|
| امام‌زاده اسماعيل، قزوين (صفويان)
|
|
| اين آرامگاه در روستاى دودهه، در سمت راست جادهٔ قزوين - رشت واقع شده است. اين بنا حدود ۱۲۶ سال قبل به دستور نظام‌السلطنه ساخته شده است و نقشهٔ چهارگوش دارد. در هر يک از نماهاى آن، دو طاق‌‌نما ساخته شده است. گنبد آجرى امام‌زاده، بر روى چهار فيل‌پوش که طرح چهارگوش را به هشت‌گوش تبديل کرده‌اند، استوار گشته است. در داخل ضريح امام‌زاده، درى قرار دارد که در بالا و پايين آن، دو کتيبه با خطى خوش نوشته شده است.
|
|
| امام‌زاده اسماعيل، اصفهان
|
|
| در حاشيهٔ شرقى خيابان هاتف که قديمى‌ترين قسمت شهر اصفهان است، مجموعهٔ جالب توجهى وجود دارد مشتمل بر يک مسجد بسيار قديمى به نام شعيا و مقبرهٔ امام‌زاده اسماعيل که رواق و سردرِ صحن و گنبد زيبا و آجرى بزرگ آن که از نوع گنبدهاى چهار سوى اصفهان است، جلب توجه مى‌کند. اين مجموعهٔ نفيس نمونه‌اى از معمارى و تزئينات عهد سلجوقى و صفوى است.
|
|
|
|
| بناى امام‌زاده اسماعيل، بناى تاريخى و زيارتى بسيار زيبايى است که در جادهٔ تزانزيتى ابهر - تاکستان قرار گرفته است. بنا بر نوشته‌هاى تذکره‌نويسان، نَسَب وى به على‌بن ابيطالب (ع) مى‌رسد.
|
|
| طرح بنا از بيرون هشت‌ضلعى و از درون مربع است. ساختمان اين بنا تماماً از آجر است و اضلاع هشت‌گانهٔ آن، يک در ميان، به طور قرينه از چهار ايوان با درِ ورودى به شبستان بقعه، به سبک قوس‌هاى جناغى ساخته شده است. تزئينات ايوان‌ها، مقرنس و کاربندى گچى و گره‌سازى است و در قسمت بالاى ورودى‌ها، در هر ضلع پنجرهٔ چوبى پرکار و زيبايى تعبيه شده که نقش‌هاى آن گره‌سازى است. اضلاع چهارگانهٔ ديگر بنا، در نماى بيرونى، به صورت طاق‌نماست و در وسط هر ضلع، کلمهٔ «اللّه‌اکبر» و در سه کتيبهٔ ديگر کلمهٔ «محمد» (ص) نوشته شده است.
|
|
| داخل اين بنا که به صورت چهارگوش است، گچ‌کارى و آيينهکارى بسيار زيبايى دارد که متشکل از گل و بوته‌هاى اسليمى و تصويرهاى پرندگان است. اين تزئينات با استفاده از رنگ و گره‌سازى درهم آميخته شده و جلوهٔ خاصى به اندرون بقعه بخشيده است. در گرداگرد بقعه، سورهٔ مبارکهٔ «جمعه» به خط ثلث جَلى نوشته شده است.
|
|
| بر فراز اين شبستان، گنبد بسيار زيبايى به سبک دوپوششه قرار گرفته که از پايين به بالا، تماماً کاشى‌کارى شده است. گنبد از نظر تزئينات و نقش‌ها به چهار قسمت تقسيم مى‌شود : قسمت پايين گنبد با کاشى‌هاى سفيد، مشکى، زرد و سبز اجرا شده و شکل‌هاى چليپا (صليب)ى شکسته به سبک راستهٔ خفته دارد. بالاى اين قسمت، کتيبه‌اى است که با کاشى‌هاى رنگين محدود که کلمهٔ على (ع) به خط کوفى در آن‌ها تکرار شده، تزئين شده است. قسمت سوم گنبد با بن‌مايه (موتيف)هاى هندسى که از خط‌هاى متقاطع لوزى‌هاى متقارن پديد آورده‌اند، تزئين گرديده است. قسمت پايانى گنبد با کاشى‌هاى رنگى در خطوط مورب و موازى تزئين شده است.
|
|
| در بعضى از تذکره‌ها، از دفن امام‌زاده اسماعيل در اوايل قرن ششم هجرى در اين بنا سخن گفته‌اند؛ اما سبک معمارى بنا نشان‌دهندهٔ احداث آن در قرن نهم هجرى، و تزئينات الحاقيِ آن در اواخر دورهٔ صفويه است.
|
|
| از ديگر امام‌زاده‌هاى منطقهٔ ابهر مىتوان از : امام‌زاده يحيى، بقعهٔ پير سکينه خاتون و بقعهٔ گلى نام برد.
|
|
| امام‌زاده اسماعيل (شاهزاده اسماعيل)، قم
|
|
| اين امام‌زاده از زيارتگاه‌هاى قديمى استان قم است که در دامنه کوه بيدقان در ۱۸ کيلومترى قم واقع شده است. در اين بقعه، سه تن به اسامى شاهزاده اسماعيل و فرزندش حمزه - از احفاد على بن جعفر عريضى - و شاهزاده محمد - از احفاد امام کاظم (ع) - مدفون‌اند. اين امام‌زاده از بناهاى تاريخى قم و داراى درهاى نفيس و کاشى‌هاى عالى و صندوقى منبت بر روى مرقد است. اين بنا مشتمل بر بقعهٔ گنبدى، رواق، صحن و مسجد است.
|
|
| بناى بقعه از ابنيهٔ قرن هفتم هجرى است که از اساس با مصالح سنگ و گچ بنيان گرديده و بسيار متين و مستحکم است. نقشهٔ بنا از خارج برجى و از داخل به صورت چهار ضلعى متساوى است. ازارهٔ بقعه به کاشى‌هاى خشتى هشت ضلعى کوکبى عصر مغول آراسته بود که فقط ده پارچه از آن‌ها باقى مانده که هنگام تأسيس موزه آستانه حضرت معصومه به آنجا انتقال داده شده است. در متن اين کاشى‌ها تصويرى برجسته از سه سوار وجود دارد که مارى در زير پا و کبوترى بر فراز سر دارند. در حاشيه آن‌ها نيز کتيبه‌اى متضمن سورهٔ مبارکه اخلاص و در پايان تاريخ ۶۶۸ ه-.ق با ابياتى از شاهنامه با تاريخ ۶۶۱ ه-.ق ديده مى‌شود. بر فراز بقعه، گنبدى است که احتمالاً در آغاز امر، عرقچينى کلاه خودى شکل و سنگ پوش بوده و در عصر شاه اسماعيل صفوى به هنگام تعمير صورت آن را به هرمى شانزده ترکى تبديل کرده‌اند. اين گنبد به قطر ۸ و ارتفاع ۹ تا ۱۰ متر به کاشى‌هاى دوالى فيروزه‌اى دوره صفوى آراسته بود که به مرور زمان عمدهٔ آن‌ها فرو ريخته و در دورهٔ اخير به طرز بدى کاشى‌کارى شده است. بناى امام‌زاده داراى منبرى به تاريخ ۹۲۲ ه-.ق است و تزئينات زيبايى دارد.
|
|
| امام‌زاده اظهر بن على، روستاى درجزين، رزن، همدان
|
|
| بناى اين امام‌زاده در روستاى درجزين (درگزين) از توابع بخش رزن واقع شده و عبارت از برجى استوانه شکل است که ۲۰ متر ارتفاع و ۱۹ ترک دارد. هشت متر از ارتفاع برج را ساختمان و بناى امام‌زاده تشکيل مى‌دهد و بقعهٔ گنبد اين بنا، مخروطى شکل است.
|
|
| مدخل ورودى بنا از سمت مشرق است و پوشش خارجى گنبد، با آجرى خفته و راستهٔ ساده ساخته شده است.
|
|
| قطر داخلى اين برج مدور، ۷۱۲ سانتىمتر است و سقف کروى شکل ضربى متناسبِ پوشش زيرين بنا بر فراز آن قرار گرفته است. بالاى حرم به فواصل مختلف، سه پنجره کار گذاشته شده که برحسب فاصله‌هاى سه، شش و نُه ترک نقاشى شده‌اند. در محوطه درونى دايره شکل حرم در سمت جنوبى، صندوق چوبى حرم قرار گرفته که داراى کتيبه و آياتى از قرآن مجيد است. اين صندوق، در سال ۱۰۵۶ هجرى به فرمان شاه‌عباس دوم صفوى ساخته شد. در سال ۱۳۵۰ قمرى، قسمت‌هايى از آن ويران شد و به سرقت رفت ولى بعدها تعمير شد. کتيبه‌هاى صندوق در قسمت‌هاى پايينى و بالايى عبارت است از سورهٔ مبارکهٔ فتح به خط ثلث برجسته که در پايين آن، اين جمله به چشم مى‌آيد:
|
|
| «به تاريخ سنهٔ سمت و خمين والالف من هجره‌النبويه در ارفع بلدهٔ گيلان بفرمودهٔ اقبال پناه خواجه به عمل استاد طالب ... بتحرير العبده ...»
|
|
| طول صندوق مانند بسيارى از صندوق‌هاى عصر صفوى در قسمت پايين ۲۷۹ سانتىمتر و در بالا ۲۷۰ سانتىمتر، عرض آن در پايين ۱۲۷ سانتىمتر و در قسمت بالا ۱۱۶ سانتىمتر است. ارتفاع صندوق ۱۴۲ سانتىمتر است که ۵۰ سانتىمتر آن شامل قسمت سکو مانند پايين و ۹۲ سانتىمتر آن قسمت بالايى را تشکيل داده است.
|
|
| مرقد اصلى در سرداب زير کف قرار گرفته است و با درى که در قسمت جنوب و در بقعه قرار دارد مىتوان به آن دسترسى داشت. محوطهٔ سرداب مربع شکل است، در وسط آن پايهٔ آجرى چهار ضلعى به قطر ۱/۸×۱/۸ قرار گرفته است که چهار طرف آن، چهار لنگه طاق زده‌اند و سقف آن نيز با چهار چشمه طاق ضربى پوشيده شده است.
|
|
| بناى اين امام‌زاده از آثار دوران مغول (قرن هفتم هجري) است که در زمان شاه‌عباس دوم (۱۰۵۶ هجري) تعمير شده است. نسبت امام‌زاده در زيارت‌نامهٔ آن «اظهر بن على عليه‌السلام» ذکر شده است.
|
|
| امام‌زاده امير ديوان، بندر‌عباس
|
|
| اين امام‌زاده از آثار شهر ميناب است که اهالى بومى، به خصوص بلوچ‌ها، توجه ويژه‌اى به آن دارند.
|
|
| امام‌زاده اهل بن على، همدان
|
|
| اين امام‌زاده در دامنهٔ شمال غربى تپهٔ مصلى همدان واقع شده و بناى آن در دورهٔ شاه تهماسب اول صفوى (۹۸۴-۹۳۰ هجرى قمري) ساخته شده است.
|
|
| بقعهٔ آن کم ارتفاع و کوچک و چهارطاقى است و مدخل ورودى‌اش راهرويى کوچک است که در دو سوى آن دو اتاقک کوچک هشتى مانند ساخته شده که محل خادم و کفشدار مقبره است. طرف راست داخل حرم, هشت ضلعى است که طول قسمت وسط آن هشت متر است و به همين اندازه نيز عرض دارد. در اين هشت ضلعى، طاق‌نماهاى جناغى معمولى ساخته شده‌اند.
|
|
| داخل حرم، فاقد هرگونه تزئينات گچبرى و کتيبه است و يک سره از آجر ساده است که اندودى از گچ ساده روى آن را فرا گرفته و به رنگ سبز تزئين شده است.
|
|
| يک ضريح چوبى ساده روى قبر قرار دارد که فاقد تزئينات و کتيبه است. طول ضريح ۲۵۰ سانتىمتر، عرض آن ۱۵۰ و ارتفاعش کم‌تر از ۱۵۰ سانتىمتر است و به سبکِ ضريح‌هاى دوران شاه تهماسب اول ساخته شده است. درون ضريح، گورى ساده وجود دارد که با گچ پوشانده شده است.
|
|
| براساس شجره‌نامهٔ موجود در امام‌زاده، اهل بن على از نوادگان امام حسن مجتبى عليه‌السلام است. در قسمت جنوبى ضريح، سنگ مرمر بزرگى قرار دارد که بر روى آن آيه‌الکرسى و صلوات بر چهارده معصوم و آياتى از قرآن مجيد و تاريخ ۱۰۳۲ هجرى قمرى نوشته شده است.
|
|
| مصالح به کار رفته در اين بنا سنگ و آجر چهارگوش آن، ملات گچ و خاک و اندود ساده گچ است.
|
