|
|
|
|
|
| يکى از عوامل مؤثر تربيتى در آموزش و پرورش نوين، چگونگى معمارى فضاى مدرسه است. معلم، کتاب، دانش‌آموز، روش‌هاى تدريس، مديريت آموزشى و خانواده از جمله عواملى هستند که معمولاً در فرآيند يادگيرى مؤثر هستند و مورد بررسى و کندوکاو قرار مى‌گيرند. در حالى‌که در تعليم و تربيت جديد، فضاى فيزيکى مدرسه، نه تنها يک محيط خشک و بى‌روح و فاقد تأثير در فرآيند يادگيرى محسوب نمى‌شود بلکه به‌عنوان عاملى زنده و پويا در کيفيت فعاليت‌هاى آموزشى و تربيتى دانش‌آموزان ايفاء نقش مى‌کند.
|
|
| به‌عقيده صاحب‌نظران تعليم و تربيت، در يک نگاه چگونگى معمارى مدارس و عناصر تشکيل‌دهنده آن نظير رنگ، نور، صدا، تجهيزات، حياط مدرسه و ... مى‌توانند در کنار ساير عوامل آموزشى و تربيتي، اثرات قابل توجهى بر فراگيران و دانش‌آموزان باقى گذارند. مدرسه زيبا و سرسبز، يادگيرى را آسان کرده، نشاط و شادابى را براى کودکان و نوجوانان به ارمغان مى‌آورد و متقابلاً مدرسه نامناسب و کثيف، تنگ و تاريک، خشک و بى‌روح، خمودگى و کسالت و افسردگى را براى دانش‌آموزان همراه دارد و بر ميزان يادگيرى و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تأثير منفى مى‌گذارد.
|
|
| از سوى ديگر، اگر با توجه به دستاوردهاى مفيد علم ارتباطات، آموزش و پرورش را نوعى اطلاع‌رسانى بدانيم، در اين نگرش نيز تعليم و تربيت دانش‌آموزان، تنها تحت‌تأثير کلام معلم نيست بلکه عناصر متعدد ديگرى در انتقال پيام به آنان نقش دارند. به اعتقاد صاحب‌نظران اين رشته، آموزش‌هاى غيرکلامى و رفتار غيربيانى بيش از ساير عوامل، در انتقال پيام به فراگيران نقش دارند. بنابراين يادگيرى تنها در کلاس درس اتفاق نمى‌افتد بلکه در و ديوار مدرسه نيز همانند معلم و کتاب براى دانش‌آموزان حامل پيام هستند و با کودکان و نوجوانان سخن مى‌گويند. ديوارهاى بلند و ضخيم، راهروهاى تنگ و طويل، محصور بودن و زندانى شدن را القاء مى‌کنند، و حياط پرگل و سرسبز، کلاس‌هاى تميز و داراى رنگ مناسب و دلنشين، آرامش و نشاط را تلقين مى‌نمايند.
|
|
| همچنان که کارشناسان مجرب آموزش و پرورش، با يک نگاه به فضاى فيزيکى و نظم و نظافت مدرسه، مى‌توانند چگونگى مديريت آموزشى و روش اداره مدرسه را ارزيابى کنند، دانش‌آموزان نيز به مرور زمان اين ارزيابى را نسبت به مدير و معلمان و ساير کادر آموزشى و ادارى به‌دست آورده و از آن تأثير مى‌پذيرند.
|
|
| بنابراين فضاى فيزيکى مدرسه در کنار ساير عوامل آموزشى و تربيتي، حامل پيام براى دانش‌آموزان مى‌باشد و بر ميزان يادگيرى و رشد شخصيت فردى و اجتماعى و نيز تأمين بهداشت روانى آنان تأثير مى‌گذارد.
|
|
|
|
| نام مدرسه حاوى پيام و ارزش براى دانش‌آموزان و اولياء آنان است. هر دانش‌آموز در مدت زمانى‌که در يک مدرسه درس مى‌خواند، همه روزه چندين‌بار اسم مدرسه خود را بر زبان مى‌آورد و ناخودآگاه تحت‌تأثير نام مدرسه قرار مى‌گيرد. حتى تا آخرين لحظات عمر، هر زمان که از دوران تحصيل خويش ياد مى‌کند با ذکر اسم مدرسه، تحت‌تأثير آن واقع مى‌شود. معمولاً اسامى مدارس از بين کلماتى که بار ارزشى داشته و با فرهنگ عمومى سازگارى دارند انتخاب مى‌شوند که در يک تقسيم‌بندى کلي، اسامى مهم مدارس موجود را مى‌توان به شرح زير طبقه‌بندى نمود:
|
|
| ۱. نام‌هائى با بار ارزشى فرهنگى و عقيدتى نظير: فرهنگ، دانش، صداقت، عصمت، ادب، گلستان، پيروزي، قدس و ...
|
|
| ۲. مناسبت‌ها، روزهاى مهم، حوادث و اماکن تاريخى و مقدس نظير: ۱۷ شهريور، غدير، ۲۲ بهمن، قدس، هويزه، خرمشهر و ...
|
|
| ۳. اسامى شخصيت‌ها و قهرمانان تاريخى نظير: بوعلي، اميرکبير، حافظ، جامي، شهيد بهشتي، شهيد مطهري، رجائى و ...
|
|
| ۴. اسامى متفرقه نظير نام گل‌ها مانند لاله، نسترن، و يا نام اماکن و شهرها و يا اسامى افراد نيکوکار و واقف مدرسه.
|
|
| هريک از اسامى فوق مى‌توانند براى کودکان و نوجوانان الهام‌بخش بوده و حاوى پيام باشند و در تکوين شخصيت و چگونگى شکل‌گيرى افکار، اعمال و رفتار آنان ايفاء نقش کنند. به‌طور کلي، نام مدرسه مى‌تواند به‌عنوان يک پُل ارتباطى بين گذشته و حال و آينده ايفاء نقش کند. نام مدرسه مى‌تواند:
|
|
| - سمبل هويت مذهبى و ملى باشد.
|
|
| - چراغ راه آينده شود.
|
|
| - يادآورى مبارزات، رشادت‌ها و قهرمانى‌ها باشد.
|
|
| - نشاط‌انگيز و شوق‌آفرين باشد.
|
|
| - انگيزه تلاش و مجاهدت علمى و فنى را تقويت کند.
|
|
| بنابراين نام مدرسه مى‌تواند زمينه آشنائى نسل جوان را با فرهنگ خودى و گذشته تاريخى ملت خويش فراهم آورد. البته بايد توجه داشت، منظور از آشنائى با گذشته و گذشتگان، شناخت اصول و مبانى رشد و تعالى آنان است وگرنه تنها به افتخارات گذشته بسنده‌کردن، مى‌تواند زمينه سکون و انحراف را به‌وجود آورد.
|
|
|
|
| هر تابلو، بيننده خويش را به‌سوى خود فرا مى‌خواند و با او زمزمه مى‌کند که: به من نگاه کن، سخن مرا را درياب، پيام مرا را احساس کن، در آن انديشه کن و با خود همراه ساز. تابلوها به‌ويژه تابلوهاى خطي، براى هر نظاره‌گر مشتاق، حاوى پيام مستقيم و غيرمستقيم هستند و نقاشان، خطاطان و ساير آفرينندگان آثار هنري، سعى مى‌کنند با استفاده از اين ابزار، انديشه و تفکر خويش را به ديگران منتقل نمايند.
|
|
| تابلوى ديوارى در مدرسه، همانند کتابى است که در مقابل ديدگان جستجوگر و تأثيرپذير نسل جوان گشوده شده و پيام‌هاى آموزشى و پرورشى را به آنان القاء مى‌کند. سازندگان و آفرينندگان هر تابلو، همانند نويسندگان و مؤلفان کتاب‌هاى درسي، انديشه و فکر خويش را به فراگيران زمان حال و آينده منتقل مى‌کنند و افکار و رفتار آنان را تحت‌تأثير خويش قرار مى‌دهند. نگاه تيزبين کودکان و نوجوانان، پيام ديوارها و تابلوها را مى‌بيند و گوش حساس آنان، صداى آرام آنها را مى‌شنود. بنابراين از تابلوها مى‌توان، و مى‌بايد در انتقال پيام‌هاى آموزشى و تربيتى به دانش‌آموزان بهره جست و آنان را به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم مخاطب قرار داد. در استفاده از تابلوها، دو هدف همزمان تعقيب مى‌شوند:
|
|
| ۱. زيباسازى ديوارها و ساختمان مدرسه.
|
|
| ۲. ابلاغ پيام‌هاى آموزشى و تربيتى به دانش‌آموزان، معلمان و اولياء دانش‌آموزان.
|
|
| دانش‌آموز در فضاى زيبا، با انبساط و نشاط بيشتر به فراگيرى مى‌پردازد و استعدادهاى مختلف وى سريع‌تر شکوفا شده و تعالى مى‌يابد. بهره‌ورى از تابلو باعث زيبائى و تزئين ديوارها شده و آنها را از خشکى و بى‌روحى خارج مى‌سازد. علاوه بر آن، فضاى فيزيکى مدرسه با استفاده از تابلوها، حامل پيام براى دانش‌آموزان شده و زمينه آشنائى بيشتر آنان را با اهداف و برنامه‌ريزى آموزشى و پرورشى فراهم مى‌سازد.
|
|
| از نظر مدت زمان کاربرى و طول عمر تابلوها، آنها را مى‌توان به دو دسته تابلوهاى ثابت و متغير تقسيم‌بندى نمود. تابلوهاى ثابت، با استفاده از مصالح بادوام (نظير کاشى يا سيمان) بر روى ديوارها اجراء مى‌شوند و از ثبات و دوام قابل توجه برخوردار هستند. محتواى چنين تابلوهائي، ساليان متمادى به‌صورت ثابت باقى مى‌ماند و تغيير و تعويض آن با هزينه بالا و صرف انرژى فراوان همراه است. بنابراين لازم است در انتخاب پيام و محتواى تابلو، چگونگى خطاطى و طراحي، محل نصب آن دقت لازم را به‌عمل آورد و سعى نمود تا علاوه بر پيام‌رساني، براى بينندگان مختلف در طول ساليان دراز، از جذابيت و زيبائى نشاط‌انگيز برخوردار باشند.
|
|
| برعکس تابلوهاى ثابت، تابلوهاى متغير، تابلوهائى هستند که محتواى آنها را مى‌توان در مدت زمان کوتاه تغيير داد و پيام جديدى را جايگزين آن کرد. هر چند محل نصب اين نوع تابلوها مى‌تواند ثابت باشد ليکن صفحه داخلى تابلو بايد قابليت تغيير محتوا و نصب پيام‌هاى جديد را داشته باشد. بدين منظور مى‌توان در راهروهاى ورودى يا سالن اجتماعات و نمازخانه، تابلوهاى زيبائى را نصب کرد که صفحه داخل آن از يونوليت يا موکت يا مواد نرم مشابه ساخته شده باشد. مسئولين آموزشى و پرورشى مدرسه (به‌ويژه مربيان تربيتي) مى‌توانند از اين تابلوها براى نصب پوستر، تراکت، بخش‌نامه‌ها، دست‌نوشته‌هاى حاوى پيام روز (همانند موضوعات روز، پيام‌هاى مهم، انتخابات و ...) استفاده کنند و حتى محتوا و پيام تابلو را در مدت زمان مشخص (مثلاً هر دو هفته يک‌بار) بين دانش‌آموزان به مسابقه بگذارند.
|
