تاریخچهٔ واژهٔ فرهنگ

واژهٔ 'Culture' از زبان کلاسيک و شايد زبان پيش - کلاسيک لاتين ريشه مى‌گيرد، که در اصل به‌معناى کشت و کار يا پرورش بوده است. اين معنا هنوز در واژه‌هائى چون Agriculture (کشاورزي)، Horticulture (باغداري) و ... به‌کار مى‌رود؛ و صورت‌هاى تازه‌اى چون bee Culture (پرورش زنبور) نيز يافته است. از حدود سال ۱۷۵۰ اولين‌بار اين واژه در زبان آلمانى در مورد جامعه‌هاى بشرى به‌کار رفته است. اما در زبان‌هاى انگليسي، پرتغالي، اسپانيائي، فرانسه، ايتاليائى و رومانيائى تا مدت‌ها واژهٔ 'Civilization' به‌جاى Culture به‌کار مى‌رفت. بدين‌سان دو مفهوم Culture و Civilization از ابتدا، معناى پيشرفت به‌سوى کمال را در برداشته‌اند و هنوز اين معناى اوليه محفوظ است.

از نيمهٔ قرن نوزدهم، واژۀ فرهنگ معناى خاصى به‌خود گرفت. در اين معنا فرهنگ به دسته‌اى از ويژگى‌ها و دستاوردهاى جامعه‌هاى انسانى و در نتيجه تمامى بشريّت اشاره دارد، که با مکانيسم‌هائى جزءِ مکانيسم‌هاى وراثت زيستى انتقال‌پذير هستند. ويژگى‌ نوع بشر انباشتگى اين ويژگى‌ها است. واژهٔ Culture در اين معنا نخست در آلمان به‌کار رفت؛ البته نه به‌ روشني. و بعد در سال ۱۸۷۱ 'تايلور' نخستين تعريف روشن و علمى اين واژه را به‌دست داد.

يکى از عوامل اساسى پيدايش مفهوم تازهٔ فرهنگ، پديد آمدن مفهوم پيشرفت در تاريخ بود. 'فلسفهٔ تاريخ' اثر ولتر (۱۷۶۵)، 'طرح يک بررسى تاريخى از پيشرفت روح بشر' اثر کوندورسه (۱۸۰۱) و 'فلسفهٔ تاريخ' اثر هگل (۱۸۳۷)، اوج اين جنبش فکرى به‌شمار مى‌روند.

گرايش ديگر براى مطالعهٔ جامعه‌هاى بشري، که از ولتر سرچشمه مى‌گرفت، بر آداب و رسوم تکيه مى‌کرد.

در آلمان، پيشروان کاربرد مفهوم فرهنگ به‌جاى آداب و رسوم، 'آدلونگ' و 'هردر' بودند. 'هردر' (فيلسوف، منتقد ادبى و تئولوگ آلمانى ۱۷۴۴ - ۱۸۵۳) فرهنگ را پرورش و هر چه بيشتر توانمندى‌هاى انسانى را تعريف مى‌کند و 'آدلونگ' (زبان‌شناس آلماني، ۱۷۳۲ - ۱۸۵۶) ادب‌آموزى و پيراش. اصطلاح 'تاريخ فرهنگ' نخستين‌بار توسط 'آدلونگ' به‌کار رفت. اين جنبش با کِلِم (انسان‌شناس آلماني، ۱۸۵۲ - ۱۸۶۷) و انتشار کتاب 'تاريخ کلى فرهنگ بشريّت' در ۱۸۴۳ و 'علم کلٌى فرهنگ' در ۱۸۵۴ ادامه يافت.

کاربرد دقيق مفهوم فرهنگ همان‌گونه که گفته شد، با تايلور (انسان‌شناس انگليسي، ۱۸۳۲ - ۱۹۱۷) آغاز مى‌شود. 'فرهنگ ابتدائي' که در سال ۱۸۷۱ منتشر شد، با نخستين جملهٔ خود، نخستين تعريف رسمى و آشکار فرهنگ را به‌دست داد.