جدول مقدار متوسط اسیدآمینه‌های اصلی در چند نمونه آردماهی
پودر ماهى
انواع مختلف پودر ماهى از قبيل پودر ماهى‌هاى: ساردين، شاه‌ماهى، تون، آنچوى و امثال آن با ترکيبات مختلف در بازار جهانى وجود دارد. مقدار پروتئين و اسيدآمينه‌هاى پودر ماهى بسته به نوع ماهى تهيه شده از آن مختلف است ولى به‌طورکلى مقدار پروتئين پودر ماهى مرغوب نبايد کمتر از ۵۵ درصد باشد.
جدول زير مقدار پروتئين و اسيدآمينه‌هاى اصلى در چند نمونه آردماهى را نشان مى‌دهد.
جدول مقدار متوسط اسيدآمينه‌هاى اصلى در چند نمونه آردماهى
گرم اسيدآمينه در ۱۰۰ گرم ماده ازته
آردماهى منهادن آمريکا
(Menhaden)
آردماهى آنچووى پرو
(Anchoy)
آردماهى آنچووى شيلى
آردماهى
سگ‌ماهى نروژ(Herring)
آرژنين
۶/۰
۵/۶۵
۵/۹
۵/۸۵
گليسين
۶/۷۵
۶/۱
۹/۶
۶/۱۵
هيستيدين
۲/۳
۲/۲۵
۲/۶
۲/۵
ايزولوسين
۴/۴
۴/۶
۴/۸
۴/۵
لوسين
۷/۱
۷/۵
۷/۶
۷/۱۵
ليزين
۷/۵۵
۷/۵
۸/۰
۷/۶
متيونين
۲/۸
۳/۰
۳/۰۵
۲/۸
سيستين
۰/۹
۰/۹
۰/۹
۰/۹
فنيل‌آلانين
۳/۹۵
۴/۲
۴/۳
۳/۷۴۳
تيروزين
۳/۲
۳/۵۵
۳/۴
۳/۰
ترئونين
۳/۹۵
۴/۱
۴/۳
۳/۹
تريپتوفان
۵/۱
۱/۱۵
۱/۲۰
۱/۰۰
والين
۵/۱
۵/۲
۵/۴
۵/۳
درصد پروتئين خام
۶۲
۶۴/۷
۶۷
۷۵/۳
پودرماهى داراى ۳-۸ درصد چربى مى‌باشد. املاح اصلى مانند منگنز، آهن، يد نيز به مقدار کافى در پودر ماهى وجود دارد به اضافه از نظر ويتامين‌ها به‌خصوص ويتامين دسته B به‌خصوص کولين و B2 و B1 اسيد پانتوتنيک، نياسين نيز قابل توجه مى‌باشد. از اين‌رو اهميت پودر ماهى در تغذيه انواع طيور بسيار زياد مى‌باشد و تقريباً در تمام جيره‌هاى غذائى طيور و مواد کنسانتره مخصوص طيور، پودر ماهى و يا ترکيبات آن وجود دارد.
در موقع استفاده از پودر ماهى در کنسانتره و جيره غذائى طيور پرورشى بايد توجه نمود که ناخالصى در آن وجود نداشته و نيز فاسد نشده باشد.
پودر گوشت و خون
پودر گوشت و خون نيز يکى از مواد اوليه جهت تأمين پروتئين در جيره غذائى طيور مى‌تواند باشد. پودر گوشت و خون از مازاد کشتارگاه‌هاى دامى و کنسروسازي، لاشه حيواناتى که در کشتارگاه به‌علل مختلفى براى انسان غيرقابل مصرف تشخيص داده مى‌شوند، تشکيل مى‌گردد. همچنين ضمائم قرمز لاشه (کبد، قلب، قلوه، سر)، ضمائم سفيد لاشه (مجارى معده و روده، شش‌ها، دست‌‌ها و پاها) و ساير پس‌مانده کشتارگاه‌ها (خون، استخوان، اندام تناسلي، و گاهى حتى شاخ و سم) در تهيه پودر گوشت مورد استفاده قرار مى‌گيرد. از اين‌رو بسته به اينکه مواد اوليه بيشتر شامل چه قسمت‌هائى باشد پودر گوشت موجود در بازار به سه دسته تقسيم مى‌کنند:
- آرد گوشت پراستخوان (حاوى ۴۵ درصد پروتئين خام)
- آرد گوشت کم‌استخوان (حاوى ۵۰ درصد پروتئين خام)
- آرد گوشت بى‌استخوان (حاوى ۵۳-۵۵ درصد پروتئين خام)
پودر گوشت داراى مقدار قابل توجهى گليسين، پرولين و مخصوصاً ليزين است. ولى اسيدآمينه‌هاى نوع متيونين، تريپتوفان، هيستيدين، تره‌اونين و پرولين آن نسبت به پودر ماهى کمتر است.
مقدار چربى در آدر گوشت بين ۷-۱۴ درصد است. پودر گوشت بسته به‌نوع تهيه داراى مقادير فراوان کلسيم و فسفر مى‌باشد، به‌علاوه حاوى مقادير قابل توجهى از عناصر کمياب (مس، منگنز، آهن) است، از اين‌رو معمولاً در تغذيه طيور پودر گوشت را هيچ‌گاه به‌عنوان تنها منبع پروتئينى در جيره انتخاب نمى‌کنند بلکه به‌علت بعضى کمبودها و محدوديت‌هائى که در آن وجود دارد، به‌عنوان مکمل غذا همراه با پودر ماهى به‌کار مى‌برند.
پودر خون
خون در بين مواد حاصله از مازاد کشتارگاهى منبع خوبى از پروتئين‌هاى خام است. از همه حيوانات خون‌گرم، مى‌توان پودر خون تهيه کرد ولى معمولاً خونى که در کشتارگاه‌هاى دام جمع‌آورى مى‌شود، از گاو و گوسفند و احياناً بز و شتر مى‌باشد سابقاً خون کامل را بعد از منعقد کردن، در اتوکلاو تا حرارت ۱۴۰ درجه سانتى‌گراد حرارت داده و سپس تحت فشار در ديگ‌هاى چرخان خشک مى‌نمودند. در حال حاضر از دستگاه‌هائى استفاده مى‌کنند که در آن خون کامل به‌صورت پودر پاشيده و به طريقه اسپرى خشک مى‌گردد.
پودر خون از نظر پروتئين بسيار غنى است. معمولاً بين ۱۱/۸۷-۵/۷۷ درصد (به‌طور متوسط ۸۲ درصد) ماده ازته دارد. خون داراى مقدار زياد ليزين (۹/۹ درصد) و مقدار کمى ايزولوسين، تريپتوفان، آرژنين و متيونين است. مواد معدنى آن در حدود ۵/۰ درصد و مواد چربى آن بسيار فقير است.
پودرخون با داشتن مقدار فراوان مواد ازته معمولاً همراه با غلات که از نظر پروتئين خام و ليزين ضعيف است، در فرمول به‌کار مى‌رود.
پودر بقاياى کشتارگاه‌هاى طيور
طبق بررسى انجام شده در ايران درصد مواد غيرقابل مصرف لاشه طيور پس از کشتار بدون توجه به جنسيت آنها به قرار زير است:
- خون ۷/۱ درصد
- پرها ۷ درصد
- سر و پا ۶۵/۸ درصد
- اندرونه‌ها و امعاء و احشاء ۵۹/۶ درصد
- مجموعاً ۹/۲۳ درصد
چناچه از ۷ درصد پر، ۲ درصد آن را شاهپرها حساب کنيم، بقاياى غيرقابل استفاده در کشتارگاه‌هاى طيور که به دور ريخته مى‌شود را مجموعاً مى‌توان رقمى در حدود ۹/۱۸ درصد منظور نمود که متأسفانه در ايران قسمت اعظم اين بقايا بدون استفاده به دور ريخته مى‌شود در حاليکه با نصب دستگاه‌هاى مخصوص در کنار کشتارگاه‌هاى طيور مى‌توان به‌طور متوسط از هر سه کيلوگرم بقاياى مزبور يک کيلوگرم پودر بقايا براى تغذيه دام و طيور و ماهى توليد نمود.
پودر بقايا چنانچه به‌طور مطلوب تهيه و چربى آن به‌خوبى گرفته شود، داراى ميزان کافى پروتئين خام مى‌باشد. از نظر ويتامين و اسيد‌آمينه‌ها نيز غنى است به‌طورى که ليزين آن در حدود ۷/۲ درصد و متيونين آن در حدود ۱ درصد است.
طرز تهيه پودر ضايعات يا بقاياى کشتارگاه‌هاى طيور بدين ترتيب است که پس از کشتار امعاء و احشاء و سر و پاها و شاهپرها را وارد سرند متحرک مى‌کنند و به‌وسيله عمل گريز از مرکز (سانتريفوژ) آنها را در آب شستشو مى‌دهند و سپس مواد را در مخزن پخت که داراى حرارت ۱۴۰ درجه سانتى‌گراد است به‌مدت ۳-۴ ساعت حرارت مى‌دهند و چربى آن را تا حدود امکان جدا مى‌کنند.
