منابع بیجان

شکل کلى چرخهٔ عفونت بيمارستانى را مى‌توان منطبق با زنجيرهٔ عفونت در اپيدميولوژى بيمارى‌هاى عفونى مطابق شماى زير درنظر گرفت:

با توجه به زنجيرهٔ فوق مى‌توان عوامل مختلف (حلقه‌هاى زنجير) را همانند مطالعهٔ اپيدميولوژى ديگر بيمارى‌هاى عفونى مورد بررسى قرارداد، ليکن عفونت‌هاى بيمارستانى در هريک از اجزاى زنجيره داراى ويژگى‌هائى است که آن را از عفونت‌هاى برون ‌بيمارستانى متمايز مى‌سازد.

مخزن و منبع

مخازن و منابع عفونت‌هاى بيمارستانى در بيشتر مواقع غيرعادى و استثنائى است. محيط‌هاى مرطوب مانند دستشوئي، جاصابوني، ماشين‌هاى تنفسي، اتصال‌هاى دستگاه‌ها، مايع‌هاى داخل وريدى و مانند آن براى رشد ميکروب‌هاى گرم منفي؛ هوا، گردوغبار و محيط‌هاى خشک براى رشد ميکروب‌هاى گرم مثبت - بخصوص استافيلوکک‌ها - مناسب هستند. به‌ طور کلى مخازن و منابع عفونت‌هاى بيمارستانى را مى‌توان به صورت زير دسته‌بندى نمود:

منابع بيجان

- وسايل بيمارستان، تجهيزات و دستگاه‌هاى تشخيصى و درمانى

- وسايل موجود در آشپزخانه، رختشوى‌خانه، اتاق‌هاى ملاقات

- غذا، آب، مواد مصرفى براى تشخيص، درمان و ضدعفونى

منابع جاندار

خود بيمار: ميکروارگانيسم‌هاى موجود در بدن خود بيمار که در حالت عادى فاقد خطر هستند، به‌علت شرايط خاص و از جمله کاهش مقاومت بيمار، استفاده از پادزيست‌ها (آنتى‌بيوتيک‌ها) و تغيير در فلورميکروبي، کاربرد روش‌هاى تهاجمى و انتقال ميکروب از يک موضع به موضع ديگر مى‌تواند خطرساز باشد.

بيماران ديگر:

- از طريق تماس مستقيم (ترشح‌هاى تنفسي، دست بيمار)

- از طريق هوا (گردوغبار آغشته به ميکروب‌هاى دفع‌شدهٔ ساير بيماران)

- از طريق دست کارکنان

- از طريق وسايل، تجهيزات، ظروف آلوده

کارکنان: ميکروب‌هاى موجود در بدن کارکنان بيمارستان که مى‌تواند به‌ عنوان فلور طبيعى موجود باشد. براى مثال، انتقال ميکروب کلبسيلا از پرسنل به نوزادان و انتقال استافيلوکک از کارکنانى که اين ميکروب را به صورت حامل در بينى دارند.

عوامل عفونت‌زا

ميکروب‌هاى بيمارى‌زا با عوامل مشابه در خارج از بيمارستان متفاوت بوده، با رشد در مخازن بيمارستانى ويژگى‌هائى را کسب کرده‌اند که از آن جمله است: مقاومت در مقابل پادزيست‌ها، افزايش خاصيت آسيب‌زائي، قدرت نفوذ و بيمارى‌زائي.

عوامل عفونت‌زا در بيمارستان مى‌تواند به ‌ترتيب اهميت از نوع باکترى‌ها، قارچ‌ها، ويروس‌ها و انگل‌ها باشد. انواع شايع اين‌گونه عوامل در جدول زير نشان داده شده‌اند.

جدول شايع‌ترين عوامل ايجاد عفونت‌هاى بيمارستانى

باکترى‌ها

ويروس‌ها

قارچ‌ها

انگل‌ها و ديگر عوامل (موارد استثنائى)

اشريشياکلى

هپاتيت‌ها

کانديدا

پنوموسيستيس

استافيلوکک

ويروس تبخال ساده

آسپرژيلوس

جرب

انتروککوس

روتاويروس

پريون

پسودومونا

روبلا

(کروتزفلد ياکوب)

کلبسيلا

ايدز

انتروباکتر

آنلفوانزا

پروتئوس

لژيونلا

سالمونلا

استرپتوکک

باکترى‌ها در ۸۰% موارد به‌عنوان عامل عفونت شناخته شده‌اند. طى ۶۰ سال گذشته، شايع‌ترين علت باکتريائى در عفونت‌هاى بيمارستانى سه‌بار دچار تغيير شده است. در دهه ۱۹۳۰ و قبل از آن عفونت‌هاى بيمارستانى با عفونت‌هاى استرپتوککى مترادف بود، ولى پس از کشف پنى‌سيلين از اهميت اين باکترى کاسته شد و استافيلوکک جايگزين آن گرديد. به‌علت کسب مقاومت توسط استافيلوکک اين ميکروب هنوز هم يکى از عوامل عمدهٔ عفونت‌هاى بيمارستانى است. از اوايل دهه ۱۹۶۰ ميکروب‌هاى گرم منفى بالاترين ميزان‌هاى عفونت‌هاى بيمارستانى را ايجاد کرده‌اند که از اين ميان انتروباکترياسه‌ها مهمترين نقش را دارند.

جدول توزيع فراوانى (درصد) و ترتيب شيوع انواع عوامل عفونت‌هاى بيمارستانى (۱۹۹۰)

	عامل			درصد فراوانى			ترتيب
	اشريشياکلى			۱۲			۱
	استافيلوکک طلائى			۱۲			۲
	استافيلوکک کواگولاز منفى			۱۱			۳
	انتروککسى			۱۰			۴
	پسودوموناس			۹			۵
	انتروباکتر			۶			۶
	کانديدا			۵			۷
	کلبسيلا پنومونيه			۵			۸
	پروتئوس			۳			۹
	سراشيا			۱			۱۰
	سيتروباکتر			۱			۱۱
	کلبسيلا (انواع ديگر)			۱			۱۲

جدول شايع‌ترين عوامل عفونى برحسب محل درگيرى در عفونت‌هاى بيمارستانى

	محل عفونت			عوامل عفونى به ترتيب شيوع
	زخم جراحى			استافيلوکک، انترککسى، اشريشياکلى، پسودوموناس، انتروباکتر
	دستگاه تنفس تحتانى			استافيلوکک، انتروباکتر، کلبسيلا، پسودوموناس، استرپتوکک
	دستگاه گوارش			کلاستريديوم، روتاويروس‌ها، سالمونلا، ادنوويروس‌ها، کانديدا
	زخم سوختگى			استافيلوکک، پسودوموناس، انتروککسى، انتروباکتر، اشريشياکلى
	دستگاه مغزى عصبى			استافيلوکک، باسيل‌هاى گرم منفى، استرپتوکک، قارچ‌ها، ويروس‌ها
	دستگاه ادرارى			اشريشياکلى، انتروککسى، پروتئوس، کانديدا، کلبسيلا
	خون			استافيلوکک، انتروککسى، اشريشياکلى، کانديدا، کلبسيلا

- مسئله مقاومت:

بروز مقاومت دربين ميکروب‌ها، بخصوص در محيط بيمارستان، بسيار شايع است. وجود مقاومت به‌طور طبيعى و اوليه در تعدادى ميکروب‌ها و از بين رفتن ميکروب‌هاى حساس در اثر بکارگيرى پادزيست‌ها موجب تکثير و گسترش سوش مقاوم و جايگزينى نهائى آن در افراد جامعه خواهد شد. پيشرفت‌هاى ميکروب‌شناسى و بخصوص ژنتيک، نقاط تاريک ديگرى را روشن نموده و نشان داده است که عامل مقاومت مى‌تواند ازطريق مکانيسم‌هاى مختلف و از طريق انتقال عناصر متفاوت و از جمله پلاسميد و ترانسپوزون‌ها از يک ميکروب به ميکروب ديگرى منتقل گردد. اين امر انتشار مقاومت را بين ميکروب‌هاى هم‌گروه يا غيرهم‌گروه بخصوص در محيط‌هاى بيمارستانى توجيه مى‌کند و مشکل کنترل اينگونه عفونت‌ها را افزايش مى‌دهد. استافيلوکک و انتروباکتر در سه دهه اخير بيشترين مشکل‌ها را در اين زمينه ايجاد کرده‌اند.