یادگیری اجتماعی پرخاش

در زندگي، خيلى زود متوجه مى‌شويم که پرخاش جايزه داد. کودکى که رفتار پرخاشگرانه او کودکان ديگر را مى‌ترساند؛ بيش از پيش پرخاشگر مى‌شود. (پاترسون Patterson، و همکاران، ۱۹۶۷). تحقيق نشان مى‌دهد که در بازى‌هاى رقابتي، نوجوانانى که از طرف والدين‌ آنها، به هنگام خشن شدن بازي، بيشتر تشويق مى‌شوند، بيشتر تمايل نشان مى‌دهند که به هنگام بازى دعوا کنند. در اينجا يادگيرى از راه شرطى شدن کنشگر را مى‌بينيم يعنى يادگيرى بر اثر تقويت.

ياديگرى رفتارهاى پرخاشگرانه با مشاهدهٔ ديگران و تحليل پيامدهاى رفتارهاى پرخاشگرانهٔ آنها نيز حاصل مى‌شود. کودکان، با مشاهدهٔ ديگران و تقليد از آنها، اطلاعات زيادى به‌دست مى‌آورند. مثلاً، آنها حرف زدن، طرز راه رفتن، با ليوان آب خوردن، نان پختن، با دهان پر حرف نزن، آب دهان را به زمين نينداختن و... را ياد مى‌گيرند. اين يادگيرى همان است که بندورا يادگيرى مشاهده‌اى مى‌نامد (۱۹۷۳).

پژوهشگران مخصوصاً بندورا و همکاران او، تحقيقات زياديى انجام داده‌اند تا نشان دهند که پرخاش محصول ياديگرى مشاهده‌اى است. موقعيت آزمايشى کلاسيک او عبارت از نمايشى است که شرح مى‌دهيم. وقتى کودکان به کار جالبى مشغول هستند، الگو (بزرگسال يا کودکى ديگر) وارد اتاق مى‌شود. ابتدا با يکى از اسباب‌بازى‌ها به مدت يک دقيقه بازى مى‌کند، بعد آن را کنار مى‌گذارد و با خشونت به عروسک بادى بزرگى که در گوشه‌اى افتاده است، حمله مى‌کند. الگو، عروسک را با چکش چوبى مى‌زند، روى آن مى‌نشيند، به هوا پرت مى‌کند، داد مى‌کشد و کلماتى از اين نوع بر زبان مى‌آورد: 'خردش کن' يا 'بزن تو دماغش' . کودکان، پس از مشاهدهٔٔ اين نمايش و کمى احساس ناکامي، به اتاق ديگرى هدايت مى‌شوند که در آن انواع اسباب‌‌بازى‌ها از جمله عروسک بادى بيچاره و چکش چوبى وجود داشت. نتايج به‌دست آمده، اثر آشکار يادگيرى مشاهده‌اى را نشان مى‌دهد: تعداد زيادى از کودکانى که الگو را ديده بودند، به عروسک بادى حمله مى‌کنند، اما کودکانى که الگو را نديده بودند. به‌صورت خيلى آرام با اسباب‌بازى‌هاى بازى مى‌کنند و رفتارهاى پرخاشگرانهٔ بسيار کمى نشان مى‌دهند. بندورا، اين نوع نتايج را، با نشان دادن الگو در فيلم ويديوئى نيز به‌دست مى‌آورد.

وقتى مشاهدهٔ الگوها مى‌تواند کودکان را در جهت پرخاشگرى سوق دهد، در مورد بزرگسالان چگونه خواهد بود؟ بزرگسالان، در مقابل اين نوع آثار مشاهده مصونيت ندارند. آنها نيز، بچه‌ها، مى‌توانند رفتارهاى پرخاشگرانهٔ الگو را تقليد کنند. اگر خوب به اطرافيان نگاه کنيم، خيلى زود متوجه خواهيم شد که در برخى خانواده‌ها، حتى براى خويشاوندان نزديک الگو واقع مى‌شوند. حال، کمى هم دربارهٔ نفوذ رسانه‌هاى ارتباط جمعى بر پرخاش صحبت کنيم: مخصوصاً خشونت در برنامه‌هاى تلويزيوني، فيلم‌ها و در نهايت هرزه‌نگارى.