|
| فضاهاى روستايى ويژه، استان قم
|
|
| در استان قم تعدادى روستاى جالب از نظر تاريخى، طبيعى و زيارتى وجود دارند که هر کدام به عنوان کانونى براى جذب ايرانگردان و جهانگردان محسوب مى‌شوند.
|
|
| فضاهاى ويژه عشايرى، استان فارس
|
|
| همانطور که پيشتر نيز مورد اشاره قرار گرفت استان فارس حدود ۱۰ هزار خانوار غيرساکن دارد که بيشترين تعداد آنها را عشاير کوچندهٔ منتسب به ايلات قشقايى، خمسه، کهگيلويه و ممسنى تشکيل مى‌دهند. فضاهاى کوچ و اتراق عشاير استان همراه با کنش‌هاى فرهنگى ويژه عشايرى مشتمل بر، نوع پوشش، مناسبات اجتماعى، نحوهٔ کوچ، مسيرهاى ايل رو و ... جاذبه‌هاى متنوع و جالب توجهى را پديد مى‌‌آورند که در نوع خود براى ايرانگردان و جهانگردان جالب توجه است. عمده‌ترين زيست‌بوم‌هاى عشايرى استان را ايل راه‌هاى عشاير منطقه تشکيل مى‌دهند که عبارتند از : کازرون، لار، ممسنى، سميرم خنج و داراب.
|
|
| ييلاقات ايل قشقايى که در دامنهٔ شمالى کوه‌هاى زاگرس در امتداد شمال غربى به جنوب شرقى ادامه دارد، از شمالى‌ترين منطقهٔ کامفيروز يعنى از نواحى طويله‌بند و گرمه شروع مى‌شود و با عرض متفاوت از ۹۰ تا ۳۰ کيلومتر در دامنهٔ شمالى کوه‌هاى دنا که حدفاصل بين کهگيلويه و بويراحمد، فارس و اصفهان است تا منطقه بروجن امتداد مى‌يابد. اين منطقه از جنوب و جنوب غربى به ناحيهٔ جاويد و رستم ممسنى، دشت روم ياسوج و سى‌سخت در کهگيلويه و بويراحمد، از غرب به فلارد و خانميرزا و بروجن در چهارمحال و بختيارى، از شمال به بروجن و شهرضا در استان اصفهان و دشت سعاد‌ت‌‌آباد آباده در استان فارس و از شرق به ييلاقات ايل خمسه باصرى يعنى به نواحى قنقرى و ابرج محدود مى‌شود. اين نواجى پنج بخش بزرگ جمعيتى کاکان، بن رود، چهاردانگه، پادنا و سميرم عليا را به طور کامل و قسمت‌هايى از حومهٔ آباده و کامفيروز را در بر مى‌گيرند.
|
|
| ييلاقات ايل خمسه در شرق ييلاقات ايل قشقايى قرار دارند و به ترتيب از جنوب به شمال نواحى مرودشت، رامجرد، بيضا، ابرج، مشهد، مرغاب قنقرى و بوانات را در بر مى‌گيرند. اين ناحيه از شمال به استان يزد، از شرق به سيرجان در استان کرمان، از جنوب به شهرستان شيراز و از غرب به ييلاقات قشقايى محدود مى‌شود.
|
|
| علاوه بر مناطق ييلاقى فوق‌الذکر که خارج از مرز سياسى استان فارس قرار گرفته‌اند، ييلاقات داخلى استان فارس نيز از زيست بوم‌هاى جالب توجه عشايرى منطقه محسوب مى‌شوند که ييلاقات کوهمره از مهمترين آنهاست. کوهمره به ترتيب از شرق به غرب در امتداد کوه‌هاى زاگرس در جنوب شهرستان شيراز در فاصله سياخ و دشمن زيارى به سه قسمت کوهمرهٔ سرخى، کوهمرهٔ جروق و کوهمرهٔ نودان تقسيم مى‌شود. عشاير اين ناحيه که به نام محل‌هاى ياد شده شناخته مى‌شوند، فاصله زيادى بين ييلاق و قشلاق خود ندارند. در اوايل فروردين از دامنهٔ کوه‌ها بالا رفته و تابستان را در دشت‌هاى مرتفع و دامنه‌هاى شمالى رشته کوه زاگرس سکونت مى‌‌گزينند و در اوايل شهريور ماه از اين کوه‌ها پائين آمده و با طى مسافتى که از ۴۰ تا ۸۰ کيلومتر تجاوز نمى‌کند به مناطق قشلاقى خود در دامنه‌هاى جنوبى رشته‌کوه مذکور مى‌رسند. مناطق قشلاقى عشاير فارس عموماً دشت‌هاى جنوب شرقى، جنوب غربى و گاهى نيز دشت‌هاى مرکزى استان را شامل مى‌شوند و عموماً ارتفاع کم و هواى ملايم در زمستان و بسيار گرم در تابستان دارند قشلاق ايل قشقايى در دامنهٔ جنوبى رشته کوه‌هاى زاگرس قرار دارد و گاهى نيز از اين کوه‌ها فاصله زيادى گرفته و به سوى دشت‌هاى کم‌ارتفاع ساحلى و تا زمين‌هاى دشتستان و استان بوشهر و نوار ساحلى جنوب پيش مى‌رود. مناطق قشلاقى قشقائيان بطور مشخص در جنوب شرقى از ناحيهٔ هرم و خنج شروع مى‌شود و نواحى قير و کارزين، افزراربعه، سيمکان، ميمند، فيروزآباد خواجه‌اى، فراشبند، بوشگان، قسمتى از جره و سپس در ناحيهٔ جنوب غربى استان فارس نواحى شاپور ماهور و در استان کهگيلويه و بويراحمد اطراف دوگنبدان و در استان بوشهر ليراوى را در بر مى‌گيرند.
|
|
| مناطق قشلاقى ايل خمسه نيز بخشهاى بسيار وسيعى در شرق و جنوب شرقى استان را در بر مى‌گيرند که همهٔ مناطق شهرستان‌هاى فسا، جهرم، داراب و لار در استان فارس و قسمتى از نواحى درگاه و طارم در نوار ساحلى جنوب را شامل مى‌شوند.
|
|
| علاوه بر مناطق ييلاقى و قشلاقى، ايل راه‌هاى عشاير نيز از فضاهاى کوچ عشاير منطقه هستند که از ديدگاه توسعهٔ جهانگردى مى‌توانند مدنظر قرار بگيرند.
|
|
| فضاى روستايى اشكدز، روستاى اشكدز، يزد
|
|
| اشکدز يکى از بخشهاى شهرستان يزد است که در شمال غربى آن واقع شده و داراى آب و هواى گرمسيرى معتدل است. آب آن در قديم از قنات تأمين مى‌شد. اين قنات امروزه خشک شده و جاى آن را چا‌ه‌هاى عميق گرفته است. گفته‌اند که اشکدز در زمان اشکانيان توسط «اشکين‌زال» که از ملوک‌الطوايف بوده، ساخته شده و فيروزآباد مجومرد که جزء شهر اشکدز است به فرمان «فيروزشاه بن يزدگرد بن بهرام گور» بنا شده است.
|
|
| در قرن هشتم، به فرمان پسران «شيخ تقى‌الدين دادا محمد» هفت خانقاه در يزد، اردکان، ميبد، اشکدز، هفتادر، بندرآباد و مجومرد ساخته شد که برخى از آنها منهدم شده‌اند. خانقاه اشکدز عمارتى بلند داشته و املاک بسيار وقف آن بوده است. نمونه‌اى از تلاش و تکاپوى کويريان در مبارزه با شن‌هاى روان را مى‌توان در احداث جنگل هاى تاق و گز در اشکدز مشاهده کرد.
|
|
| آثار تاريخى و ديدنى‌هاى اشکدز شامل موارد زير است : سرو کهن فيروزآباد و آسياب اشکوذر که از ساخته‌هاى على‌نقى خان بوده است. رباط و چاپار خانهٔ همت‌آباد، قلعهٔ نيمه‌ساز همت‌آباد، خانقاه ميمونه، قلعهٔ عزآباد و مسجد جامع عزآباد (مسجد خواجه على)، امام‌زاده سيد حسن حاجى‌آباد، مسجد حاج رجبعلى اشکدز، عمارت باغ وزير حجت‌آباد، قلعهٔ رضوانشهر، آبانبار پشت باغ کاج، آبانبار حجت‌آباد، آتشکدهٔ جعفر‌آباد، حمام قديم رضوانشهر، قلعهٔ فيروزآباد، قلعهٔ حسن‌آباد، آبانبار عصرآباد، قلعهٔ اشکدز، شهر کهنهٔ پشت مسجد ريگ رضوانشهر، دارالشفاء رضوانشهر (مسجد ريگ)، آب‌انبارهاى شير و مسجدالرضا اشکدز و عمارت سلطان بندرآباد.
|
|
| فضاى روستايى بهاباد، روستاى بهاباد، بافق
|
|
| بهاباد يکى از بخشهاى شهرستان بافق است که عنوان آن از دو واژه «به» و «آباد» به معنى «آبادى بهتر يا بهترين آبادي» تشکيل شده است.
|
|
| بهاباد به خاطر موقعيت ويژه‌اش بارها به دست جباران تاريخ افتاده يا با قهر طبيعت به کلى نابود شده است. فرقهٔ اسماعيليه در اطراف اين بخش قلعه‌هاى مستحکمى داشتند؛ زمانى که هلاکوخان براى سرکوب آنها به اين منطقه آمد، آنان علاوه بر انهدام قلعه‌ها، بهاباد را هم با خاک يکسان کردند که آثار اين خرابى به نام «شهرک» در چند کيلومترى بهاباد فعلى قرار دارد. آثار تاريخى بهاباد عبارت‌اند از : مسجد جامع، آبانبار حاج مهدى، مقبرهٔ ملاعبداللّه و شيخ ضياءالدين و تعدادى قلعه و برج که از اين ميان مسجد جامع بهاباد از شکوه و عظمتى ويژه برخوردار است.
|
|
| فضاى روستايى زارچ، روستاى زارچ، يزد
|
|
| منطقهٔ تاريخى «زارچ» در شمال غربى يزد واقع شده و اسم بانى آن چندان روشن نيست؛ بنا به روايتى «زارچ» از جمله بناهاى «زال‌زر» است. قنات زارچ يکى از قنات‌‌هاى کهن منطقهٔ يزد است که آب آن هنوز جارى است.
|
|
| در تاريخ آمده است که امير مبارزالدين محمد و فرزندانش، دوازده روستا در بلوک رستاق و ميبد و قهستان احداث کردند که از آن جمله، مظفرآباد زارچ را مى‌توان نام برد.
|
|
| آب جوى زارچ در يزد معروف بوده و به همين دليل با حفر نقب‌هاى زيرزمينى از آن استفاده کرده‌اند، اين جوى از آثار «ارسلان خاتون» همسر سلطان علاءالدوله کالنجار است. زارچ از قديم، داراى مردمى خونگرم و صادق و با فرهنگ بوده و بزرگانى را نيز در خود پرورده است که از جمله مى‌توان لسان‌الحق عبدالوهاب متخلص به «محرم» را نام برد که ديوانى در مدح شهداى کربلا دارد.
|
|
| آثار تاريخى زارچ عبارت‌اند از:
|
|
| خواجهٔ خضر‌اله‌آباد، دخمه و آبانبار اله‌آباد، قلعهٔ تاريخى و بزرگ زارچ (که متأسفانه تخريب شده)، مسجد اميرالمومنين سرده زارچ، آسياب آبى و آبانبار شير سرچشمه.
|
|
|
|
| فهرج از جمله روستاهاى کويرى استان کرمان است که در ۵۸ کيلومترى شرق بم واقع شده است. اين روستا در دل کوير و بر سر راهى قرار گرفته که از يک طرف سيستان را به کرمان و از طرف ديگر قسمت‌هاى جنوبى استان را به غرب و شمال متصل مى‌کرده است. هم اکنون آثار دو قلعهٔ مخروبه در اين روستا باقى مانده که دورتادور آنها آثار خندقى وجود دارد. آثار حفره‌هايى نيز در طبقات مختلف اين دو قلعه مشخص شده و به اعتقاد برخى از اهالى اين قلعه‌ها مسکونى بوده‌اند. در سه کيلومترى شرق آبادى نيز آثار گورستان بسيار بزرگى به چشم مى‌خورد که سنگ‌قبرها از مرمر بوده است که بر اثر سرما و گرماى محل خرد شده‌اند. آثار خمر‌ه‌هاى بسيار بزرگى در اين منطقه به چشم مى‌خورد که طبق اظهار اهالى در داخل آنها استخوان اجساد کشف شده است. در اين روستا همچنين دو ساختمان گنبدى به چشم مى‌خورد که از خشت خام ساخته شده و به مرور زمان سقف آنها فرو ريخته است. تاريخ احداث اين بناها مشخص نيست اين روستا از کانون‌‌هاى عمدهٔ صنايع دستى از جمله قاليبافى، گليم‌بافى و کرباس‌بافى در استان کرمان است.
|
|
|
|
| اين روستا در ۳ کيلومترى جنوب شرقى يزد و کنار راه اصلى يزد - بافق قرار دارد. مهمترين آثار تاريخى روستا شامل يک قلعه باستانى و آب‌انبارى قديمى است. مساجد قديمى و زيارتگاهى به نام شهدا دارد. مسجد جامع فهرج به نظر برخى از کارشناسان معمارى و باستان‌شناسى از لحاظ سبک معمارى و طرح شايد کهن‌ترين مسجدى باشد که در ايران زمين ساخته شده است.
|
|
| روستاى فهرج در يک منطقه کويرى قرار دارد که کوه چلته در شمال شرقى آن است. اين روستا به خاطر قرار گرفتن در منطقه کويرى، آب و هواى گرم و خشک دارد.
|
|
| فيروزآباد، روستاى فيروزآباد، اردكان
|
|
| اين روستا در ۹ کيلومترى جنوب اردکان و کنار جاده يزد - نائين قرار دارد. روستا داراى دو آبانبار قديمى به نام‌هاى آبانبار ملاحسن با کتيبه‌اى به تاريخ ۹۴۰ هـ.ق و آبانبار محله بالا است که در سال ۹۵۱ هـ.ق ساخته شده است. مسجد جامع اين روستا نيز قديمى است و طبق نوشتهٔ در ورودى آن در سال ۸۶۶ هـ.ق ساخته شده است.
|
|
| روستاى فيروزآباد در يک منطقهٔ دشتى واقع شده و داراى آب و هواى معتدل خشک مى‌باشد.
|
