زنان، کار و اوقات فراغت

تجربيات زنان تحت رژيم سرمايه‌دارى ديگرگون شده و هم اکنون در حال دگرگونى است. فرصت‌ها و محدوديت‌ها براى اوقات فراغت در گذشتهٔ خود افراد جلوه‌گر مى‌شود. زندگى همهٔ افراد تحت تأثير نابرابرى‌هاى طبقاتى و نژادى قرار مى‌گيرد، ولى به علت کار شديد خانگى زنان، رويدادهاى متداول ولى قدرتمندى به‌ويژه در درون خانواده‌ها به‌وقوع مى‌پيوندند. مادر خانواده با داشتن فرزند و کار فراوان در حالى که فقط ۲۴ ساعت وقت در 'دسترس ' دارد به تدريج متوجه مى‌شود که مهارت زيادى در پروراندن بچه‌ها به دست آورده، ولى وقتى بچه‌ها خانه را ترک مى‌کنند، ديگران کار زيادى ندارد. زنان مسن‌تر مانند افراد بيکار، ممکن است بين از حد وقت آزاد داشته باشند که مشکل بتوان نام اوقات فراغت يا لذت بر آن نهاد. همچنين بسيارى از بررسى‌هاى فمينيستى نشان مى‌دهد که ازدواج، کارهاى خانه و بچه‌دارى فرصت‌هائى براى اوقات فراغت فراهم مى‌آورد.

على‌رغم اينکه اين بچه‌ها زير نظر 'پزشکى مردانه' و فن‌آورى بيمارستانى به دنيا آمده‌اند، فرصت‌هائى براى بازى و اوقات فراغت فراهم مى‌آورند که يافتن آنها براى زوج‌هاى بدون فرزند دشوار است. بچه‌ها به علت درگيرى خود در باشگاه‌ها، سازمان‌هاى داوطلب و مدارس، پدران و مادران خويش را با ورزش، موسيقى و اوقات فراغت آشنا مى‌سازد. گرچه مادرها بايد حمل و نقل را بر عهده گيرند، مراقب بچه‌ها باشند و وسايل را شويند در عين حال فرصت‌هائى براى مشارکت در اوقات فراغت وجود دارد و افزايش اين فرصت‌ها به گونه‌اى است که فقط در اختيار شخص قرار نمى‌گيرد، بلکه شامل حال کل خانواده مى‌گردد. در واقع على‌رغم کوشش‌هاى پاره‌اى از باشگاه‌هاى خانوادگى و مفسرين سرشناس تلويزيونى معلوم شده است که تجديد طراحى و قالب‌بندى بازى‌هاى مورد علاقهٔ طبقهٔ کارگر مانند فوتبال و تبديل آنها به ورزش‌ها و تفريحات خانوادگى کارى است دشوار.

در بحث اوقات فراغت هم در بخش مربوط به تفريحات بيرون شهر و هم در بخش مربوط به مصرف چندين مثال از مواردى که خانوده به‌عنوان جايگاهى براى اوقات فراغت به شمار مى‌آيد بيان گرديد. در واقع، 'خريد به عنوان تفريح' نمونهٔ مهمى براى درک و شناخت انگاره‌هاى در حال دگرگونى اوقات فراغت و روابط جنسيتى به دست مى‌دهد. پژوهشگران چنين استدلال مى‌کنند که خريد کردن از طريق تماشاى اشياء پشت شيشه‌ٔ مغازه‌ها، و خود عمل خريد کردن فعاليت‌هائى در حد کمال مطلوب براى زنان فراهم مى‌آورد تا اوقات فراغت را تجربه کنند. اين کارها براى زنان موقعيتى فراهم مى‌آورد که از خانه خارج شوند و در مکان‌هاى امن عمومى و در محدوهٔ سنتى و در نقش از نظر فرهنگى قانونى خويش به فعاليت‌هاى اوقات فراغت بپردازند. شوهران و بچه‌ها گاه با بى‌ميلى به اين 'نقاط مصرف' کشانده شده‌اند، طورى که ممکن است کل خانواده در خريد کلى هفتگى شرکت جويد. نياز به يادآورى نيست که خريد کردن تا ديروقت شبانگاه يا در تعطيلات آخر هفته بستگى به دسترسى به اتومبيل شخصى و برنامهٔ کار خانواده دارد و معمولاً مستلزم آن است که برنامهٔ دقيقى براى فعاليت‌هاى اوقات فراغت خارج از مدرسهٔ کودکان تنظيم گردد. با اين همه، معمولاً مادرى خانه‌دار است که سفرهاى کوتاه براى خريد را سازماندهى مى‌کند در حالى که کودکان و شوهرها خودشان را به هل دادن سبد‌هاى چرخدار ويژهٔ خريد که پر از انواع نوشابه‌هاست سرگرم مى‌کنند.

اگر زنان در حوزه‌هاى اجتماعى شرکت مى‌جويند، اين مشارکت آنان در محدودهٔ جنسيت انجام مى‌گيرد. از آنجا که مسؤليت‌هاى خانگى و خانوادگى از نظر تعريف، کار به حساب نمى‌آيد، زنان معمولاً براى خود کارهاى نيمه وقت انتخاب مى‌کنند. انگارش 'بازار کار دوگانه' تقسيم براساس جنسيت در مورد کارهاى با دستمزد را برجسته‌سازى مى‌کند. مردان رامى‌توان در بازار کار اوليه يافت که شامل قرار داد کار تمام وقت، بازنشستگي، تأمين شغلى و ترفيعات است حال آنکه زنان در بازار کار ثانويه قرار مى‌گيرند. که معمولاً در تمام زمينه‌ها شرايط پست‌ترى را ارائه مى‌دهد. اين تقسيمات غالباً تقسيمات نژادى را تقويت مى‌کند طورى که زنان سياهپوست به بيشترين وجه مورد بهره‌کشى کارى قرار مى‌گيرند که اين بهره‌کشى با توجه به تقسيمات سنتى جنسيتى کار در محدودهٔ مسؤوليت‌هاى خانگى تقويت مى‌گردد.

اگر زنان در بازار کار در زمينهٔ شغل معينى با مردان همچشمى مى‌کند علت آن است که به آنان به عنوان 'ارتش ذخيرهٔ کار' نگريسته مى‌شود که مى‌توان در دوره‌هاى شکوفائى اقتصادى آنان را به کار گماشت و در طى دوران‌هاى رکود آنان را اخراج کرد. وضعيت بهره‌کشى از زنان هم در خانه و هم در محل کار در اوقات فراغت زنان محدوديت‌هاى آشکارى ايجاد مى‌کند از اين روى که آنان اغلب وقت، وسيلهٔ نقليه و درآمدى براى پرداختن به اوقات فراغت در دسترس ندارند. بسيارى از زنان بايد زحمت کار دوگانهٔ شغل با دستمزد و انجام کارهاى خانگى را متحمل گردند. پژوهش‌هائى که راپوپورت‌ها (Ropoports) انجام داده‌اند نشان مى‌دهد که چگونه خانواده‌هائى که هر دو (زن و مرد) شاغل هستند زندگى خانواده، اوقات فراغت و کار را سازماندهى مى‌کنند. غالباً اين گونه مديريت‌ها مستلزم آن است که زنان ديگرى را براى انجام کارهاى خانه استخدام نمايند.

مطلب طنز آميز اين است که پژوهش‌هائى که پُل (Pahl) (۱۹۸۴) در مورد بيکارى انجام داده نشان مى‌دهد که عدم اشتغال مردان در کارهاى خانگى ممکن است بار باز هم بيشترى از کارهاى خانگى را بر دوش زنان بيفکند. در چنين شرايطى زن خانه‌دار بايد بر سازش با درد بيکارى شوهر با توجه به دريافت بودجه‌هاى رفاهى مختصر مجبور شود کار خود را ترک گويد و به‌طور شديدتر در محدودهٔ انجام کارهاى خانگى (تنظيم بودجه، آشپزى و غيره) درگير شود تا بتواند با کارائى بيشترى از پس تنظيم بودجه‌اى که کاهش يافته برآيد. براى بسيارى از زنان کارگر 'اوقات فراغت ' زمانى است که صرف انجام کارهاى خانه و بچه‌دارى مى‌شود. در واقع، شمار فراوانى از زنان طورى براى مراقبت از بچه‌ها و انجام کارهاى خانه و بچه‌دارى مى‌شود. در واقع، شمار فراوانى از زنان طورى براى مراقبت از بچه‌ها و انجام 'کار دوگانه' تربيت شده‌اند که هوس اوقات فراغت آنان به اين محدود شود که اى کاش وقت بيشترى در اختيار داشتند تا بتوانند باز هم بيشتر به انجام کارهاى خانه بپردازند.

طى سال‌هاى دهه‌هاى ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، در حالى که اقتصاد بريتانيا شاهد رشد استخدام در بخش خصوصى بود، تغيير مکان عمده‌اى در انگاره‌هاى استخدام پديد آمد. اين تحولات و نتايج اجتماعى آنها در بخش پايانى کتاب در مورد دوران پس از مدرنيزه شدن فرضيه‌پردازى گرديد. با اين همه، روشن است که تجديد ساختار اقتصادى تأثيرى افتراقى بر بازارهاى کار داشته که باعث بيکارى مردان، رشد استخدام زنان به‌ويژه در بخش‌هاى با شرايط کارى قابل انعطاف و اغلب نيمه وقت گرديده است. پاره‌اى از نويسندگان بر آن‌اند که اين وضعيت باعث زنانه کردن کار، يا شغل با دستمزد مى‌گردد. از اين روى که سرمايه‌دار علاقه دارد نيروى کار زنانهٔ قابل انعطاف رابه کار بگمارد. پژوهش‌هائى که قبلاً در مورد جوامع کارى مردان انجام گرفته، اهميت اساسى کار در زندگى مردان و همچنين اثر آن بر خانوادهٔ آنان را به‌طور مشخص نشان داده است. روشن است که زنانه‌سازى کار، هم آثار کوتاه مدت و هم آثار دراز مدتى بر روى نقش جنسيت، چشمداشت‌ها، وقت آزاد و انگاره‌هاى مصرف خواهد داشت. به‌طور خلاصه، بنياد سياسى - اجتماعى 'دستمزد خانواده' که در آن مانند دوران پس از جنگ مردان يگانه نان‌آوران خانواده هستند به شکلى ناراحت کننده در کنار ترتيبات متنوع‌تر خانوارهاى داراى تجربيات کارى قابل انعطاف مرتبط با سال‌هاى دههٔ ۱۹۹۰ قرار دارد.