دستگاه تناسلى دام نر از سه قسمت تشکيل شده است. بيضه‌ها (Testis)، غدد ضميمه (Accessory glands)، آلت تناسلى (Penis)، يا قسمت خارجى دستگاه تناسلى.
بيضه‌ها
بيضه‌ها عضو اصلى دستگاه تناسلى حيوان نر را تشکيل مى‌دهد. وظيفه بيضه‌ها توليد اسپرم و ترشح هورمون است. بيضه‌ها به‌وسيله کيسه‌ائى به نام کيسه يا اسکروتوم در خارج از حفره بطنى و در ناحيه مغابنى (Inguinal) آويزان هستند.
دو بيضه تقريباً مساوى و کمى قابليت ارتجاح دارند. اسپرم در بيضه‌ها توليد مى‌شود (عمل تشکيل اسپرم در بيضه‌ها به‌طور مداوم صروت مى‌گيرد). بافت بيضه‌ها فعاليت زيادى دارند، به‌طورى که در گاو نر يک گرم از بافت بيضه مى‌تواند روزانه به‌طور متوسط ۱۰۶ ٭ ۹ اسپرم توليد کند، به‌عبارت ديگر، ۶۰۰۰ اسپرم در دقيقه، در بعضى از حيوانات بيضه‌ها و غدد ضميمه تناسلى در فصل جفتگيرى از خود فعاليت نشان مى‌دهند، در صورتى‌که در حيوانات اهلى توليد اسپرم با تغييرات جزئى در فصول مختلف، در تمام طول سال صورت مى‌گيرد. اپيديوم (Epididymis): که عبارت از مجراى پيچ در پيچ و طويلى است که عمل آن، گرفتن اسپرم، نگهدارى اسپرم، حمل اسپرم، متراکم و بالغ کردن اسپرم، ذخيره اسپرم و تغذيه اسپرماتوزوئيد است.
غدد ضميمه
- کيسهٔ منى (Seminal): اين غدد به تعداد دو و در زير رکتوم قرار گرفته و عمل آن رقيق کردن و تهيهٔ محيط مناسب براى تغذيهٔ اسپرماتوزوئيد است.
- پروستات (Prostate): غدهٔ فردى است و مايع رقيق‌کننده‌اى به هنگام انزال ترشح مى‌کند.
- کوپر (Cowper): غدد کوپر دو عدد بوده و ترشحات آنها سبب سهولت حرکت اسپرم‌ماتوزوئيد مى‌شود. غدد ضميمه به‌طور مداوم ترشح مى‌کنند ولى ترشح آن در موقع جفتگيرى شديدتر است.
آلت تناسلى يا قضيب
عضو اصلى جفتگيرى دام نر که اسپرماتوزوئيدهاى توليد شده پس از عبور قسمت‌هاى مختلف دستگاه تناسلى به‌وسيلهٔ اين عضو در داخل دستگاه تناسلى حيوان ماده ريخته مى‌شود.
در حيوانات نر جوانى که به‌منظور توليد گوشت پرورش داده مى‌شود، بيضه‌ها در آورده مى‌شوند و يا با قطع کردن بند بيضه مانع جريان خون در بيضه مى‌شوند به‌عبارت ديگر، حيوان اخته (Castrete) مى‌شود.
عمل اخته کردن سبب مى‌شود که حيوان آرام شده و از شرارت دام کاسته شود و شرور نشود و در نتيجه، کارهاى مديريت راحت انجام مى‌گيرد، در بعضى از انواع سبب افزايش کيفيت گوشت مى‌شود. مزه و طعم گوشت به‌علت تجمع چربى در ميان عضلات افزايش پيدا مى‌کند.
اخته کردن موجب کاهش سرعت رشد عمومى بدن و محدوديت رشد عضلات و توليد گوشت مى‌شود. سن اخته در دام‌هاى مختلف فرق مى‌کند. به‌طورکلى هرچه دام جوانتر باشد اخته کردن ساده‌تر و خطرات آن کمتر است.
