سیاست بهداشت

مفهوم گروه بهداشت (Health team concept)

اينک معلوم شده که پزشکان امروزى کارهاى حرفه‌اى بسيار زياد دارند و نيز دانسته شده است که بسيارى از اعمال پزشک را مى‌توان توسط کارکنان کمکى (Auxiliary workers) که آموزش مناسب ديده باشند، به انجام رساند. کارمند کمکي عبارت است از: کسى که در يک زمينهٔ تخصصى خاصي، تخصص حرفه‌اى کافى ندارد و به‌وسيلهٔ يک کارمند متخصص سرپرستى مى‌شود. اينک ديگر ‌WHO واژه‌اى پيراپزشکي را براى تخصص‌هاى بهداشتى گوناگون وابسته به پزشکى به‌کار نمى‌گيرد.

کارهاى مربوط به پزشکى نوين به‌صورت کوشش مشترک بسيارى از گروه‌هاى کارمندان - هم پزشکى و هم غير پزشکى - درآمده است. مانند: پزشک، پرستار، مددکار اجتماعي، بهداشت‌يار، ماماى آموزش‌ديده، راهنماى بهداشت در روستا و گروهى ديگر... ترکيب گروه بهداشتى متفاوت است و مثلاً گروه بيمارستانى با گروه‌هاى بهداشت در روستا و گروهى ديگر... ترکيب گروه بهداشتى متفاوت است و مثلاً گروه بيمارستانى با گروه‌هاى بهداشتى که در جامعه کار مى‌کنند فرق دارند ولى در هر حال لازم است اعضاء گروه يک عمل تخصصى و مشخص در گروه داشته و براى انجام مهارت خاص خود آزادى عمل داشته باشند. در اين رابطه، گروه بهداشت چنين تعريف شده است: گروهى اشخاص که هدف بهداشتى و مقاصد معين و مشترک دارند که به‌وسيلهٔ نيازهاى جامعه تعيين و در جهت دست‌يابى به آن هر يک از افراد مطابق با مهارت‌ها و شايستگى‌هاى خود و با توجه به عمليات ديگران - همکارى مى‌کنند.

کارمند کمکى يکى از افراد ضرورى گروه بهداشت است. گروه بهداشت بايد يک راهبر داشته باشد که بتواند گروه را به‌خوبى ارزشيابى کرده و علايق هر يک از افراد را بداند تا توان بالقوهٔ آنها را تحريک و تقويت کند. مفهوم گروه بهداشت ريشه‌اى محکم در اجراء نظام خدمات بهداشتى - هم در کشورهاى پيشرفته و هم در کشورهاى رو به پيشرفت - دارد. هدف‌هاى روش‌ گروهى بهداشت تهيهٔ مخلوطي مناسب از کارکنان بهداشتى براى ارائهٔ پوشش کافى بهداشت در کل جمعيت است. تنها وجود انواع گوناگون کارکنان حرفه‌هاى پزشکى براى بر پا داشتن کار گروهى کافى نيست، بلکه تقسيم و ترکيب مناسب عمليات آنها که از تقسيم کار به‌دست مى‌آيد، سودمند است.

بهداشت براى همهٔ مردم

پس از سى سال آزمايش و خطا و کسب نتيجهٔ نامطلوب در برآوردن نيازهاى اساسى بهداشت مردم، در ماه مه ۱۹۷۷ مجمع جهانى بهداشت تصميم گرفت که هدف اجتماعى و اصلى دولت‌ها و WHO در سال‌هاى آينده بايد اين باشد: دسترسى همهٔ مردم جهان به سطحى از سلامتى که به آنها امکان دهد يک زندگى از لحاظ اجتماعى و اقتصادى مثمر - در سال ۲۰۰۰ ميلادى - داشته باشند. اين هدف با عنوان معروف بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰ ميلادي (Health for all - HFA - 2000) شناخته مى‌شود. زمينهٔ قبليِ فلسفهٔ جديد توجه فزاينده به سطح وضعيت بهداشتى پائين و ناپذيرفتنى بخش بزرگى از مردم جهان به‌خصوص در مناطق روستائى و اختلاف فاحش بين وضعيت بهداشتى مردم دارا با ندار و شهرى با روستائى - هم در کشورهاى مختلف و هم درون يک کشور بود. اصول ضرورى بهداشت براى همه HFA مفهوم عدالت بهداشتي است يعنى بايد مردم فرصت بهره‌مندى از سلامت خوب را داشته باشند.

بهداشت براى همه به ‌معناى آن نيست که در سال ۲۰۰۰ براى همهٔ مردم جهان و براى رفع همه گرفتارى‌هاى موجود آنها پزشک و پرستار و مراقبت‌هاى پزشکى تأمين مى‌شود و هم‌چنين به اين معنى نيست که در سال ۲۰۰۰ هيچ‌کس بيمار يا ناتوان نخواهد بود. بلکه HFA يعنى توزيع منابع بهداشتى موجود و در دسترس در بين همهٔ مردم چنان خواهد بود که مردم روش‌هاى در دسترس بهداشتى را در جهت سلامت خود بتوانند بهتر به‌کار گيرند. بهداشت براى همه دالّ بر بهبود وضعيت در طيفى است که نه تنها شامل دسترسى به خدمات بهداشتى است بلکه به موازات آن توسعهٔ اقتصادى و اجتماعى هم هست. سياست اجتماعى موجود در سراسر جهان تجديد نگرش و تجديد ساختار خدمات مراقبت بهداشتى در جهت هدف سياسى بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰ ميلادى است.

سياست بهداشت

سياست‌ها، بيان کلى بر آرزوهاى انسان‌ها، برقرارى ارزش‌ها، تعهدها، سنجش وضع موجود و تصويرى از وضعيت آرمانى آينده هستند . سياست بهداشتى کشور عبارت است از بيان اهدافِ بهبود وضعيت بهداشت، تعيين اولويت‌هاى اين اهداف و راه‌هاى اصلى دست ‌يافتن به آنها، سياست بهداشتى به‌طور معمول براى سطح کشور تعريف مى‌شود.

هر کشورى سياست بهداشتى خاص خود را و با توجه به اهداف تعيين شده براى افزايش سطح سلامت مردم - و با توجه به دشوارى‌هاى موجود، شرايط ويژه، ساختار اقتصادى - اجتماعى و مکانيسم‌هاى سياسى و اجرائى - تهيه خواهد کرد. عوامل اساسى و مهم که بر واقع‌بينى اهداف اثر مى‌گذارند عبارتند از: تعهد سياسي، پيچيدگى‌هاى اقتصادي، اصلاحات اجرائي، مشارکت جامعه و وضع قوانين پايه‌اي.

يک راهنماى تازه براى تهيهٔ سياست بهداشتي، پيروى کشورهاى جهان از هدف HFA براى سال ۲۰۰۰ ميلادى است. راهنماى ديگر بيانيهٔ آلمااتا (۱۹۷۸) است که دولت‌ها را به فراهم‌آوردن و اجراء راهبردهاى PHC براى دست‌يابى به هدف مذکور دعوت مى‌کند.

مراقبت بهداشتى اوليه

مفهوم مراقبت بهداشتى اوليه در سال ۱۹۷۸ و پس از کنفرانس بين‌المللى آلمااتا (در شوروى سابق) مورد توجه قرار گرفت، و تعريف آن چنين است:

مراقبت‌هاى بهداشتى ضرورى که قابل اجراء، از نظر علمى عالى و از نظر اجتماعى مورد پذيرش و از نظر تکنولوژى مناسب براى همه جا است و همهٔ خانواده‌ها و افراد جامعه از طريق مشارکت کامل خويش و با بهائى که جامعه و کشور در هر مراحله‌اى از توسعه و با روح خود تصميم‌گيرى بتواند از عهدهٔ آن برآيد.

روش مراقبت اوليهٔ بهداشتى بر پايهٔ برابرى اجتماعي، در سطح کشوري، پوشش کافي، اعتماد به‌خود، هماهنگى بين بخشى و مداخلهٔ مردم در برنامه‌ريزى و اجراء برنامه‌هاى بهداشتى در پيگيرى اهداف مشترک بهداشتى است. اين روش به‌عنوان بهداشت به‌وسيلهٔ مردم و قرار دادن سلامت مردم در دست خود آنها توصيف شده است. مراقبت‌ بهداشتى اوليه توسط کشورهاى عضو سازمان جهانى بهداشت به‌عنوان کليد دست‌يابى به هدف بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰ ميلادى - پذيرفته شده است.

بيانيهٔ آلمااتا اعلام داشته که PHC بايد حداقل شامل اجزاء زير باشد:

- آموزش همگانى دربارهٔ دشوارى‌هاى بهداشتى شايع و روش‌هاى پيشگيرى و مبارزه با آنها

- ارتقاء وضع تأمين غذا و تغذيهٔ درست

- تأمين آب سالم و کافى و بهسازى اساسى محيط

- مراقبت بهداشتى مادران و کودکان و از جمله تنظيم خانواده

- ايمن‌سازى عليه بيمارى‌هاى عمدهٔ عفوني

- پيشگيرى از بيمارى‌هاى بومى شايع و مبارزه با آنها

- درمان مناسب براى بيمارى‌هاى شايع و حوادث

- تدارک داروهاى اساسي

مفهوم مراقبت بهداشتى اوليه کوشش فشرده براى ارائهٔ حداقل خدمات بهداشتى براى مردم روستائى کشورهاى رو به پيشرفت را مطرح مى‌کند. فهرست نامبردهٔ پيش را مى‌توان بر حسب شرايط محلى تغيير داد. مثلاً بعضى کشورها، بهداشت رواني، از کارافتادگى جسمى و بهداشت و مراقبت اجتماعى از سالخوردگان را در برنامهٔ خود گنجانده‌اند. مراقبت‌ بهداشتى اوليه همهٔ عوامل لازم براى بهبود وضعيت بهداشت جمعيت در سطح جامعه را در هم ادغام مى‌کند. کشور ايران هم به‌عنوان يکى از امضاءکنندگان بيانيهٔ آلمااتا خود را به ارائهٔ خدمات بهداشتى اوليه پاى‌بند کرده است. موانع عمده در جهت اجراء مراقبت‌هاى بهداشتى اوليه عبارتند از کمبود نيروى انساني، مقاومت فرهنگى درمانى در نظام بهداشتى موجود و تمرکز شديد خدمات و کارکنان بهداشتى در مناطق شهرى.

تحقيق درباره خدمات بهداشتى

مفهوم تحقيق در خدمات بهداشتى طى سال‌هاى ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۲ توسعه يافت. اين مفهوم چنين تعريف شده است:

مطالعه سازمان‌دهى شده روش‌هائى که از طريق آنها و تحت مجموعه‌اى از شرايط، دانش‌ زيست پزشکى و علوم مربوط به آن سلامت افراد و جامعه را سمت و سو مى‌‌دهد.

تحقيقات خدمات بهداشتى ، ديدگاهى گسترده دارد. اين تحقيقات مربوط به تمام جوانب ادارهٔ اين خدمات دينى اولويت‌بندى خدمات بهداشتي،برنامه‌ريزي، اداره، تدارکات و ارائه خدمات مراقبت پزشکى مى‌شود. اين تحقيقات با عناوينى مانند نيروى انساني، سازمان‌مندى کاربرد امکانات، کيفيت مراقبت‌هاى بهداشتى به‌صرفه‌بودن و هزينه اثربخش بودن سر و کار دارد.

اين تحقيقات داراى چند شاخه است:

۱. تحقيقات زيست پزشکى

۲. تحقيقات بين بخشى

۳. تحقيقات خدمات بهداشتى