الف ـ سابقه شکایات جسمی متعدد که قبل از سی سالگی شروع می‌شود، چند سال ادامه می‌یابد و منجر به جستجوی درمان یا اختلال قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا عملکردهای مهم دیگر می‌شود.
ب ـ تمام معیارهای زیر باید وجود داشته باشد. هر یک از علایم ممکن است در هر زمانی از سیر بیماری رخ دهد:
۱. چهار علامت درد سابقه درد مربوط به حداقل چهار قسمت یا عملکرد مختلف (مثلاً سر، شکم، کمر، مفاصل، اندام‌ها، سینه، رکتوم، در مدت قاعدگی، در هنگام رابطه جنسی یا دفع ادرار)
۲. علامت گوارشی: سابقه حداقل دو علامت گوارشی به‌جز درد (مثلاً تهوع، نفخ، استفراغ به‌جز در مدت حاملگی، اسهال، یا عدم تحمل چند نوع غذای مختلف)
۳. یک علامت جنسی: سابقه حداقل یک علامت جنسی یا تناسلی به‌جز درد (مثلاً بی‌میلی جنسی، اختلال نعوظ یا انزال، قاعدگی نامنظم، خونریزی زیاد در حین قاعدگی، استفراغ در مدت حاملگی)
۴. یک علامت عصبی کاذب (pseudoneurological) سابقه حداقل یک علامت یا نقص که شبیه به یک بیماری نورولوژیک است و محدود به درد نمی‌باشد (علایم تبدیلی مثل اختلال تعادل یا هماهنگی، فلج یا ضعف موضعی، اشکال در بلع یا احساس لقمه در گلو، آفونی، احتباس ادراری، توهم، از دست دادن حس لمس یا درد، دوبینی، کوری کری، تشنج، علایم تجربه‌ای مثل فراموشی، از دست دادن حس هوشیاری به‌جز غش کردن).
ج ـ هر کدام از موارد (۱) یا (۲):
۱. پس از بررسی کافی، هیچ‌یک از علایم معیار ب با یک بیماری شناخته‌شده طبی یا اثر مستقیم یک ماده (مثلاً ماده‌ای که مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد، یا یک دارو) توضیح داده نشود.
۲. اگر به یک بیماری طبی عمومی ارتباط داشته باشد، شکایات جسمی یا اختلال اجتماعی یا شغلی ناشی از آن، بیش از حد است که با توجه به شرح حال، معاینه جسمی، یا یافته‌های آزمایشگاهی انتظار می‌رود.
د ـ علایم به شکل ارادی ایجاد و تقلید نمی‌شود (مثل آنچه که در اختلال ساختگی یا تمارض اتفاق می‌افتد).
- بیمار ۴۰ ساله‌ای از حدود ۱۵ سال قبل دچار شکایات طبی در سیستم‌های مختلف بوده، در بررسی‌های انجام شده علت طبی خاص یافت نشده است. این علایم باعث اختلال قابل‌ملاحظه در عملکردی شده است در مورد این اختلال می‌توان گفت:
(شهریور ۸۰)
الف ـ این بیمار به سرعت به رفتاردرمانی پاسخ می‌دهد.
ب ـ این بیماری در مردان شیوع بیشتری دارد.
ج ـ حملات پانیک شایع‌ترین اختلال همراه است.
د ـ در درمان آن داروهای روانگرا معمولاً کاربردی ندارند.
پاسخ: گزینه د
اپیدمیولوژی
ـ شیوع مادام‌العمر آن برای جمعیت عمومی ۱/۰ تا ۵/۰ درصد است.
ـ زن‌ها بیشتر از مردها مبتلا می‌گردند (۱).
ـ یک تا دو درصد همه زنان مبتلا می‌شوند.
ـ در افراد دارای تحصیلات کم‌تر و کسانی‌که وضعیت اجتماعی - اقتصادی پائینی دارند شایع‌تر است.
ـ شروع آن به‌طور معمول در نوجوانی و جوانان است.
(۱) . ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ خانم ۲۱ ساله‌ای از دو ماه قبل دچار حملات ترس و وحشت شدید همراه با تپش قلب، تعریق و احساس تنگی نفس می‌شود به‌حدی که می‌ترسد بمیرد. این حملات معمولاً ۲۰ - ۱۰ دقیقه طول می‌کشد. در بین حملات دائم نگران است که دوباره این حالتبه سراغش بیاید. اکثر اوقات احساس غمگینی و دلتنگی دارد گاه احساس ناامیدی می‌کند. برای درمان سریع و کوتاه‌مدت وی کدام گزینه را ترجیح می‌دهید؟
(شهریور ۸۰)
الف ـ فلوکستین
ب ـ ایمی‌پرامین
ج ـ آلپرازولام
د ـ ترانیل سیپرومین
پاسخ: گزینه ج
سبب‌شناسی
ـ روانی - اجتماعی:
سرکوب یا واپس‌زنی خشم نسبت به دیگران، با برگرداندن آن خشم به سمت خود می‌تواند ایجاد علایم کند. ساختار شخصیتی تنبیه‌کننده همراه با سوپرایگوی قدرتمند وجود دارد. اعتمادبه‌نفس پائین شایع است. همانندسازی با والدی که به‌عنوان مدلی برای نقش بیمار عمل می‌کرده است. از نظر پویش روانی در بعضی موارد شبیه به افسردگی است.
ـ ژنتبیک:
سابقه مثبت خانوادگی؛ در ۲۰-۱۰% از مادران و خواهران افراد بیمار؛ در دوقلوها میزان همگامی؛ ۲۹% در مونوزیگوت‌ها و ۱۰% در دی‌زیگوت‌ها است.
آزمون‌های آزمایشگاهی و روان‌شناختی
در بعضی بیماران، ناهنجاری‌های خفیف عصبی - روان‌شناختی وجود دارد (مثلاً ارزیابی اشتباه درونداد جسمی - حسی 'somatosensory input' ).
پاتوفیزیولوژی
استفاده طولانی‌مدت از داروها ممکن است موجب ایجاد عوارض جانبی، بدون ارتباط به شکایت جسمی‌سازی، شود.
روان‌پویشی
واپس‌زنی امیال یا تکانه‌ها از طریق شکایات جسمی بیان می‌شود. تعارض‌های سوپرایگو، به‌طور نسبی با علایم، بیان می‌گردد. اضطراب تبدیل به نشانه‌های خاص می‌شود.
تشخیص افتراقی
ـ علت ارگانیک را در مورد نشانه‌های سوماتیک رد کنید.
ـ در مورد ضعف، اسکلروز متعدد (MS) را رد کنید.
ـ در مورد سندرم خستگی مزمن، ویروی اپشتاین بار
ـ برای درد شکمی، پورفیری
ـ درد اسکیزوفرنی، هذیان سوماتیک رخ می‌دهد.
ـ علایم قلبی عروقی حمله‌های پانیک، متناوب و اپیزودیک است.
ـ اختلال تبدیلی علایم کم‌تر با معانی نمادین واضح‌تری دارد.
ـ اختلال درد: معمولاً درد تنها علامت است.
ـ اختلال ساختگی: تقلید آگاهانه علایم بری گرفتن نقش بیمار به خود، معمولاً فرد مشتاق بستری بودن در بیمارستان است.
سیر بیماری و پیش‌آگهی
ـ افسردگی شایع است.
ـ موارد بهبود کم و سیر بیماری مزمن است، ولی شدت علایم ممکن است کم و زیاد شود. عوارض آن شامل جراحی‌های غیرلازم، آزمایش‌های طبی تکراری، وابستگی به مواد، عوارض جانبی داروهای تجویزشده غیرضروری است.
درمان
ـ دارودرمانی:
از داروهای روانگرا اجتناب کنید، به‌جز در دوره اضطراب حاد یا افسردگی چون بیماران از نظر روان‌شناختی، وابسته می‌شوند. در افسردگی ثانویه، ضدافسردگی‌ها مفید هستند.
ـ روان‌شناختی:
روان‌درمانی مبتنی بر بینش یا حمایتی طولانی‌مدت لازم است تا پویش روانی فهمیده شود.
بیمار باید در واقعه‌های ناراحت‌کننده زندگی حمایت شود، شاید هر دو مورد فوق لازم شود. همچنین از نظر سوءمصرف مواد، هزینه‌های غیرضروری برای مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌ها و نیز روش‌های جراحی، باید بیمار را پی‌گیری کرد.
