ایا دیده تا روز شب‌های تاری

ایا دیده تا روز شب‌های تاری		بر این تخت سخت این مدور عماری
بیندیش نیکو که چون بی‌گناهی		به بند گران بسته اندر حصاری
تو را شست هفتاد من بند بینم		اگرچه تو او را سبک می‌شماری
تو اندر حصار بلندی و بی‌در		ولیکن نه‌ای آگه از باد ساری
بدین بی‌قراری حصاری ندیدم		نه بندی شنیدم بدین استواری
در این بند و زندان به کار و به دانش		بیلفغد باید همی نامداری
در این بند و زندان سلیمان بدین دو		نبوت بهم کرد با شهریاری
ز بی‌دانشی صعبتر نیست عاری		تو چون کاهلی سر به سر نیز عاری
چرا برنبندی ز دانش ازاری؟		نداری همی شرم ازین بی‌ازاری!
بیاموز تا دین بیابی ازیرا		ز بی‌علمی آید هم بی‌فساری
تو را جان دانا و این کار کن تن		عطا داد یزدان دادار باری
ز بهر چه؟ تا تن به دنیا و دین در		دهد جان و دل را رهی‌وار یاری
خرد یافتی تا مرین هردوان را		به علم و عمل در به ایدر بداری
ز جهل تو اکنون همی جان دانا		کند پیشکار تو را پیشکاری
ازین است جانت ز دانش پیاده		وزین تو به تن جلد و چابک سواری
به دانش مر این پیشکار تنت را		رها کن از این پیشکاری و خواری
عجب نیست گر جانت خوار است و حیران		چو تن مست خفته است از بیش خواری
جز از بهر علمت نبستند لیکن		تو از نابکاریت مشغول کاری
تو را بند کردند تا دیو بر تو		نیابد مگر قدرت و کامگاری
چه سود است از این بند چون دیو را تو		به جان و تن خویش می برگماری؟
به تعویذ بازو چه مشغول گشتی؟		که دیوی است بازوت خود سخت کاری
من از دیو ملعون گذشتن نیارم		تو از طاعت او گذشتن نیاری
گذاره شدت عمر و تو چون ستوران		جهان را بر امیدها می‌گذاری
بهاران به امید میوه‌ی خزانی		زمستان بر امید سبزه‌ی بهاری
جهانا دو روئی اگر راست خواهی		که فرزند زائی و فرزند خواری
چو می‌خورد خواهی بخیره چه زائی؟		وگر می فرود آوری چون برآری؟
ربودی ازین و بدادی مر آن را		چو بازی شکاری و آز شکاری
به فرزند شادی ز پیری پر انده		تو را هم غم الفنج و هم غمگساری
درختی بدیعی ولیکن مرین را		درخت ترنج و مر آن را چناری
یکی را به گردون همی برفرازی		یکی را به چاهی فرو می‌فشاری
نمانی مگر گلبنی را، ازیرا		گهی تر و خوش گل گهی خشک خاری
چو دندان مار است خارت، برآرد		دمار از کسی که‌ش به خارت بخاری
اگر جاهل اندر تو بدبخت شد، من		بدین از تو الفغده‌ام بختیاری
تو بی‌علت عمر جاویدی از چه		همی خواهی از خلق عمر شماری؟
گنه‌کار را سوی آتش دلیلی		کم‌آزار را سوی جنت مهاری
به دانش حق جانت بگزار، پورا		چنان چون حق تن به خور می‌گزاری
ز مار و ز طاووس و ابلیس قصه		ز بلخی شنودی و نیز از بخاری
تو ماری و طاووس و ابلیس هر سه		سزد کاین سخن را به جان برنگاری
چو طاووس خوبی اگر دین بیابی		وگر تنت بفریبد آن زشت ماری
تو را عقل طاووس و، مار است جهلت		تن ابلیس، بندیش اگر هوشیاری
حقیقت بجوی از سخن‌های علمی		فسانه چو دیوانه چون گوش داری؟
به چشمت همی مار ماهی نماید		ازیرا تو از جهل سر پر خماری
چو از شیر و از انگبین و خورش‌ها		سخن بشنوی خوش بگریی به زاری
امیدت به باغ بهشت است ازیرا		که در آرزوی ضیاع و عقاری
بیندیش از آن خر که بر چوب منبر		همی پای کوبد بر الحان قاری
بدان رقص و الحان همی بر تو خندد		تو از رقص آن خر چرا سوکواری؟
چرا نسپری راه علم حقیقت؟		به بیهوده‌ها جان و دل چون سپاری؟
به راه ستوران روی می به دین در		به چاه اندر افتادی از بس عیاری
سخن بشنو از حجت و باز ره‌شو		بیندیش اگر چند ازو دل فگاری