تحول وسایل ارتباطی

اکنون، بى‌توجه به مرزها، بشر از انواع وسايل رمزگذارى و ارسال رمز، دريافت رمز و رمزخوانى يا به‌عبارتى انواع وسايل ارتباطى در ارتباطات انسانى استفاده مى‌کند (همين ابزارها باعث شد که در نخستين دسته‌بندى‌هاى ارتباطات، انواع ارتباط مستقيم و غيرمستقيم (direct communication and indirect communication) مطرح شود). البته هرچه ثروت بيشتر بشود، امکان بهره‌بردارى از اين وسايل نيز بيشتر خواهد شد. اين وسايل را مى‌توان از ديدگاه‌هاى مختلف دسته‌بندى کرد. مثلاً همان دسته‌بندى معمول شنيداري- ديدارى را به کار گرفت يا آن‌طور که مک‌لوهان عمل کرده است به وسايل ارتباطى سرد و گرم تقسيم کرد.

عمل دريافت رمز را با حس‌هايمان انجام مى‌دهيم. پس اين وسايل را مى‌توان ترکيبى از حداقل پنج دسته دانست: ديدني، شنيدني، لمس کردني، بوئيدنى و چشيدني.

در سال‌هاى اخير برخى از محققان دانشگاهى مطالعات عميقى را در زمينهٔ ادراکات مافوق حسى E.S.P (extrasensory perception) آغاز کرده‌اند. کتاب‌هائى چون تحقيقات تجربى جديد دربارهٔ تله‌پاتى که به‌وسيلهٔ سال و باتمن (Soal,Bateman) نوشته شده است يا مقاله‌هائى چون تسهيلات ESP به‌وسيلهٔ هيپنوتيزم در شمارهٔ ۱۲ مجلهٔ هيپنوتيزم کلينکى و يا مقالهٔ 'توليد ESP به‌وسيلهٔ بيانات مؤثر' در شماره ۳۲ مجله Parapsychology نمونه‌هائى از اين تحقيقات است. اما چون هنوز بسيار زود است که براساس نتايج اين تحقيقات دستهٔ ششمى به اين پنج دسته افزود، به همين دسته‌بندى پنج‌گانه اکتفاء مى‌کنم.

ديوار نوشته‌هاى روى ديوارهٔ غار، خط تصويري، خط نيمه‌تصويرى و يا الفبائى (رمزي)، عکس، نقاشي، اسلايد، فيلم سينمائى صامت، رادار و... همگى از گروه پيام‌هاى ديدنى هستند که وسايل رمزگذارى آنها معمولاً مغز و دست انسان است. (به اين دليل مى‌گويم معمولاً که مى‌تواند استثنائاً مغز يادهان انسان يا مغز و پاى انسان باشد.

در زمينهٔ وسايل رمزگذارى و ارسال رمز فقط ديدني، تا مدتى بيش آخرين تحول همان فيلم صامت و يا دستگاه‌هاى نمايش اسلايد، اُپک (opec)، اورهد (overhead)، و يا ماشين تحرير، ماشين‌هاى حروف‌چينى الکترونيکى و... بود. اما وجود کامپيوتر به‌ويژه اختراع کامپيوترهاى کوچک، وسايل تازه‌ترى را به اين مجموعه اضافه کرده است. مثل دستگاهى به نام ويديو تايپ (videotype) که جاى کاغذ و مواد و يا ماشين تحرير را در تحريريهٔ روزنامه مى‌گيرد و تقريباً مشابه پرينتر(printer) کامپيوتر عمل مى‌کند. خبرنگار مطلب خود را روى صفحهٔ تلويزيون تايپ مى‌کند، آن را تصحيح مى‌کند و با فشار يک تکمه اين مطلب به حافظهٔ کامپيوتر مى‌رود. هر يک از دبيران سرويس مى‌‌توانند نتيجهٔ کار او را روى صفحهٔ تلويزيون بخواهند. همزمان، اطلاعات در کامپيوتر باشد و فقط کافى است يک ترمينال به آنجا وصل شود.

در مورد وسايل دريافت رمز شنيدنى مى‌توان گفت که صحبت شما، صداى سوت پليس، سوت کارخانه‌‌اى که پايان کار را اعلام دارد، صداى زنگ ساعت شماطه‌دار، صداى زنگ تلفن، صداى مخاطب شما در تلفن، صداى بلندگو، صداى راديو، گرامافون، ضبط صوت، کامپيوتر ناطق که متن نوشته را تبديل به صدا مى‌کند (آن را مى‌خواند) همگى از گروه پيام‌هاى شنيدنى است که وسيلهٔ رمزگذارى آنها، اندام‌هاى بيانى و يک سرى دستگاه‌هاى دست‌ساز بشر از ساعت شماطه‌دار تا فرستندهٔ راديو، دستگاه گرامافون، ضبط‌صوت و غيره است.

دستگاهى که خط بريل (Braille Alphabet) را به‌صورت برجسته روى کاغذ چاپ مى‌کند يا ماشين تحرير مخصوص نابينايان، دستگاه‌ەاى رمزگذارى لمس کردنى است. دستگاه‌هاى گوناگون ديگرى که براى ارتباطات نابينايان ساخته شده‌اند نيز از اين گروه است، مثلاً دستگاهى به نام اوپتاکن (optacon). نحوهٔ عمل با اين دستگاه به اين ترتيب است که فرد نابينا دوربين بسيار کوچکى را روى متن نوشته شده قرار مى‌دهد. اين دوربين تصاوير و نوشته‌هاى دريافت شده را تجزيه مى‌کند و آن را تبديل به تحريکات ۱۴۴ سوزن زير موجود در قسمت ديگر دستگاه مى‌کند. فرد نابينا در حالى که انگشتان خود را روى اين سوزن‌ها قرار داده است مطلب را مى‌خواند. در واقع دستگاه اوپتاکن، پيام نوشتارى را تبديل به رمز لمس کردنى مى‌کند.

در زمينهٔ دستگاه‌هاى ارسال رمز نيز با پديده‌هاى گوناگونى روبه‌رو هستيم. دستگاه انتقال سريع نامه (faxi mail)، پديدهٔ جديدى از دهه اخير است.

برخى از وسايل رمزگذارى و يا دريافت رمز از بيش از يک حس استفاده مى‌کنند. سينما، تلويزيون، ويدئو، تلفنى که تصوير مخاطب را نشان مى‌دهد و... دستگاه‌هاى شنيدنى و ديدنى هستند. فيلمى که ضمن نمايش تصوير و صدا از يک فيلم وسترن، بوى باروت نيز در سالن سينما پخش مى‌کند، وسيله‌اى ديدنى و شنيدنى و بوئيدنى است.

تکنيک‌هاى تازه فقط مخصوص شاخهٔ ارتباط جمعى نيست. در ساير انواع ارتباطات انسان با انسان نيز تحولاتى روى داده است. مثلاً دستگاه‌هاى ويديوتله کنفرانس (video teleconferencing)، به شرکت‌کنندگان يا ارتباط گروهى اجازه مى‌دهد دور از يکديگر حتى در دو شهر مختلف بنشينند و در يک ميزگرد شرکت کنند. شرکت‌کنندگان جلسه در مقابل دو صفحهٔ تلويزيون رنگى بزرگ که در داخل ديوار نصب شده مى‌نشينند. هر صفحه نيمى از حضار دوردست جلسه را نشان مى‌‌دهد. بالاى هر صفحه يک دوربين ثابت تلويزيونى است.

اسناد لازم را مى‌توان با دوربين ديگرى به آنان نشان داد. از يک ضبط ويديو مى‌توان اطلاعاتى را که قبلاً ضبط شده است به موقع براى ديگر اعضاء جلسه نشان داد و هم‌زمان مى‌توان تصاوير دريافتى را ضبط کرد. اين نخستين بار است که تکنولوژي، پس از ميکروفون و بلندگو به ارتباطات گروهى توجه کرده است. (Ant,1981)

علوم تجربي، در توسعهٔ انواع وسايل ارتباطى در زمينهٔ ارتباطات انسان با انسان، سخت در تلاش است و مجلات علمى جهان، بانک‌هاى اطلاعاتى و واحدهاى ثبت اختراعات، آرشيوى غنى از خبرهاى تحول و توسعه اين وسايل را در اختيار دارند.