گل‌سرخ

روش‌هاى تکثير

در طبيعت گل‌سرخ‌ها از طريق تناسلى و به‌وسيلهٔ بذر تکثيرمى‌شوند. در باغبانى از اين شيوه به‌منظور تکثير پايه که بعداً پيوند مى‌شوند، استفاده به‌عمل مى‌آيد و از اين رو بذر نسترن وحشى هر ساله به‌مقدار زياد کاشته مى‌شود. بذرکارى تسترن وحشى به‌صورت کرتى بايد در پائيز صورت گيرد، زيرا بذر اين گياه براى سبزشدن نياز به دوره‌اى سرما دارد. در کرج در بعضى از سال‌هاى گرم که بذرهاى کاشته شده نسترن سرماى لازم براى سبز شدن را دريافت نمى‌کنند در بهار سال بعد سبز نمى‌شوند. اگر اين کرت‌ها يک سال ديگر رها شوند در سال دوم بعد از کشت سبز مى‌شوند. مى‌توان بذر نسترن وحشى را در کيسه‌هائى مرطوب ريخته، آنها را به‌مدت چند ماه در يخچال نگهدارى کرد و در بهار کاشت که در اين صورت، نتيجه بسيار مطلوب خواهد بود. به هر حال بعد از سبز شدن بذر نمى‌توان آنها را بلافاصله پيوند نمود، بلکه نشاءها يک سال ديگر در خزانه باقى مى‌مانند تا رشد کافى کنند. در آغاز فصل بهار سال دوم نشاءهاى کرتى را از خاک خارج کرده، در روى خطوطى به فاصلهٔ ۵/۱ متر و روى خط در کنار يکديگر (به فاصله ۵ تا ۱۰ سانتى‌متر) کشت مى‌کنند.

در اين خزانه پايه‌هاى نسترن وحشى به سرعت رشد مى‌کنند و در خرداد ماه همان سال براى پيوند مناسب مى‌شوند. بذر گل‌سرخ فقط در مواقعى کشت مى‌شود که هدف از آن به‌دست آوردن ارقام جديد باشد. بايد توجه داشت که پايه‌هاى گل‌سرخ به دليل دورگ گيرى‌هاى متعدد در طى سال‌ها به‌صورت کاملاً ناخالص و شديداً هتروزيگوت مى‌باشند و در نژاد نسل اول تفرقه صفات بسيار شديد است. بنابراين با يک دورگ‌گيري، مثلاً تلقيح يک گل‌سرخ با يک گل‌زرد، نمى‌توان انتظار داشت که نتايج مطلوبى در نتيجهٔ بذرگيرى و کاشت بذر پديد آيد.

از ياد گل‌سرخ از طريق غيرتناسلى به‌وسيلهٔ قلمه‌زدن و پيوند معمول است. برخى از گل‌سرخ‌ها مخصوصاً انواع رونده و رزهاى مينياتور را مى‌توان از طريق کاشت قلمه تکثير کرد. قلمهٔ اين گل‌سرخ‌ها بايد حدود ۲۰ سانتى‌متر طول داشته باشد و بهترين فصل گرفتن قلمه از آنها در کرج اسفندماه مى‌باشد. بسيارى از ارقام از هيبريدهاى چاى نيز قابل قلمه‌زدن مى‌باشند. خصوصاً انواعى پر رشد نظير رقم کوئين اليزابت و سوپراستار به آسانى از طريق گرفتن قلمه تکثير مى‌شوند. آسان شدن مشکل پاجوش‌ها در اين طرز کشت و کار از مزيت آن به حساب مى‌آيد. در شمال بعضى از پرورش دهندگان به اين شيوه دست زده‌اند و رز را از طريق قلمه تکثير کرده‌اند. بايد توجه داشت که ‌بسيارى از ارقام گل‌سرخ ريشه‌زائى بسيار ضعيفى دارند، به‌علاوه بعضى از واريته‌ها به آهک خاک و ديگر عوامل نامساعد آن از جمله به نماتد و خشکى و غيره حساسيت نشان مى‌دهند. به‌علاوه گياهان حاصل از قلمه يکنواخت نبوده و بعداً رشد خوبى نخواهند کرد.

امروزه تقريباً ۹۵ درصد ازگل‌سرخ‌هاى ما روى پايه‌هاى نسترن‌هاى وحشى زندگى مى‌کنند. پيوند رز (حتى آنهائى که به آسانى از طريق قلمه زدن قابل تکثير هستند) روى پايه‌هاى نسترن‌ها يک طريقهٔ منطقى تکثير اين گياهان است و نتيجهٔ بسيار مطلوب در بر دارد. در نتيجهٔ اين پيوند از يک بوتهٔ گل‌سرخ مى‌تواند ده‌ها گياه جديد توليد شود، بدون اينکه لطمه‌اى به پايهٔ مادرى وارد آيد.

به‌علاوه هزاران بوتهٔ يکنواخت در ظرف مدتى کوتاه حاصل مى‌شود، چه همان‌طورى که در بخش ازدياد نباتان مفصلاً بحث شده است يک نفر در يک روز قادر به پيوند تعداد نسبتاً زيادى پايه است.

به نظر مى‌رسد که پايهٔ نسترن وحشى معمولى - R.Canina که در ايران به‌صورت وسيع به‌عنوان پايهٔ گل‌سرخ کشت و کار مى‌شود، يکى از بهترين پايه‌هاى گل‌سرخ در دنيا است. درسال‌هاى اخير پايه‌هاى ديگرى نيز از خارج وارد شدند ‌ (Rosa multiflora, Rosa Brogs ideal Rosa laxa, Rosa rubiginosa). کشت و کار وسيع گل‌سرخ بر روى اين پايه‌هاى جديد بايد با احتياط صورت گيرد. مثلاً با وجود اينکه رز امولتى‌فيلورا يکى از مهم‌ترين پايه‌هاى رز است و به دليل بى‌تيغ بودن به آسانى پيوند مى‌شود و بسيار پر رشد است، گفته مى‌شود که ازمقاومت گل‌سرخ در مقابل سرما مى‌کاهد. رزهاى پيوند شده روى اين رقم نسترن در بهار زودتر به رشد و نمو مى‌رسد و گل‌سرخ در اين فصل در مقابل سرما قرار مى‌گيرد، همچنين مقاومت اين پايه در خاک‌هاى آهکى در مقابل عوامل نامساعد خاک ناچيز است.

امروزه علاوه بر پايه‌دها تعداد نسبتاً زيادى نسترن به ايران وارد شده است. بعضى از اين رقم‌ها بسيار جلب‌نظر مى‌کنند. مثلاً رقمى از نسترن که داراى ساقه‌هاى رنگين و تيغ‌هاى پهن قرمز است و يا ارقامى که ميوه‌هاى آنها زيباتر از گل‌هاى آنها مى‌باشد از آن جمله هستند.

اين ارقام هنوز تحت مطالعه و بررسى قرار دارند و در آينده در سطح وسيع کشت و کار شده، در باغ‌ها و پارک‌هاى عمومى جلوه‌گر خواهند شد.