|
|
|
| اين مدرسه از بناهاى دورهٔ شاه سليمان صفوى است که در محلهٔ «بيدآباد» اصفهان واقع شده است. کتيبهٔ سردرِ آن، اشعارى را در بر دارد که مصراع آخر آن «مجمع اهل فضل کرد رقم» مادهٔ تاريخ اتمام آن؛ يعنى سال ۱۰۹۹ هجرى قمرى، را نشان مى‌دهد.
|
|
|
|
| اين مدرسه در خيابان علياى مشهد واقع شده است و به دورهٔ شاه سليمان صفوى مربوط مى‌شود. ساختمان اين مدرسه دو طبقه است و از آجر ساخته شده و با کاشىکارى تزئين شده است. اين بنا به امر «ابوصالح رضوي»، از اشراف و سادات مشهد، احداث شده است. ابوصالح به «نواب» مشهور بود و به همين جهت، اين مدرسه نيز به «مدرسهٔ صالحيه نواب» شهرت يافته است.
|
|
|
|
| مدرسهٔ نيماورد از مدارس مشهور و طلبه‌نشين اصفهان است که در دورهٔ سلطنت شاه سليمان صفوى به وسيلهٔ «زينب‌بيگم»، همسر «حکيم‌الملک» بانى مدرسهٔ «کاسه‌گران»، احداث شده و با تزئينات فراوان گچبرى و خطوط بنايى و قطارهاى گچبرى آراسته شده است.
|
|
| اين مدرسه در محلهٔ «نيماورد» اصفهان در مجاورت بازار بزرگ واقع شده و از اين جهت که محل تعليم عدهٔ کثيرى از علما و دانشمندان بعد از دورهٔ صفويه بوده است، شهرت بسيار دارد. نام محلهٔ نيماورد، از دورهٔ سلاجقه به بعد، در تواريخ ديده مى‌شود.
|
|
|
|
| در سالى که گوهرشاد، همسر شاهرخ‌ميرزا، به ساختن مسجد گوهرشاد مشغول بود، پريزاد، کنيز وى نيز مدرسه‌اى در کنار مسجد گوهرشاد احداث کرد. اين مدرسه در سال ۱۰۹۱ به امر نجف‌قلى‌خان، بيگلربيگى قندهار، مرمت گرديد. چنين مى‌گويند که پريزاد اين مدرسه را براى سکونت علما و فضلايى که براى زيارت يا تدريس يا وعظ به مشهد مى‌آمده‌اند، ساخته است تا در ايام اقامت، در آن محل سکونت کنند.
|
|
|
|
| مدرسهٔ چهارباغ که به نام مدرسهٔ سلطانى و مدرسهٔ مادرشاه نيز ناميده مى‌شد، آخرين بناى تاريخى باشکوه عهد صفوى در اصفهان است که براى تدريس و تعليم طلاب علوم دينى، در اواخر حکومت شاه سلطان حسين صفوى از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجرى قمرى، ساخته شده است. درخت‌هاى چنار کهنسال و جوى آبى که در آن جريان دارد، بر زيبايى تزئينات نفيس کاشىکارى آن افزوده و بناى مزبور را بسيار فرح‌بخش و روح‌نواز نموده است.
|
|
| از نظر تناسبات معماى و زيبايى‌هاى کاشىکارى، گنبد مدرسهٔ چهارباغ بعد از گنبد مدرسهٔ شيخ لطف‌اللّه جاى مىگيرد؛ ولى درِ مجلل آن که با طلا و نقره تزئين شده است، از لحاظ زرگرى، طلاکارى، طراحى و قلمزنى در نظر استادان بزرگ امروز اين فن نيز، شاهکارى از صنايع هنرى کم‌نظير است.
|
|
| مدرسهٔ خيرات‌خان، سبزوار
|
|
| زمان ساخت بناى اين مدرسه به دوران صفويان مربوط است. اين مدرسه در زمان شاه‌عباس دوم به وسيلهٔ خيرات‌خان (خيرات حسان) ساخته شده است.
|
|
| مدرسهٔ دومنارهٔ گلشن خواف، خواف
|
|
| بناى مدرسهٔ گلشن خواف به دورهٔ سلجوقى (قرن پنجم هـ.ق) تعلق دارد و منارههاى آجرى آن، از لحاظ ساختمانى و شکل و تزئينات، شباهت کلى با منارهٔ مسجد امام حسن واقع در اردستان اصفهان دارد. مسجد امام حسن اردستان نيز در دورهٔ سلجوقى ساخته شده است. اين منارههاى مدور آجرى بلند، از پايين به بالا نازک‌تر و ظريف‌تر مى‌گردند. در بدنهٔ آجرى آن‌ها تزئينات کمربندى تعبيه شده است. کتيبه‌اى با خط کوفى توأم با کاشى فيروزه‌اى بر حاشيهٔ گچى اين مناره‌ها باقى مانده است. (اين بنا بعد از زلزلهٔ سال ۱۳۵۷ بازسازى شده است).
|
|
|
|
| مدرسهٔ سليمان‌خان تنها مدرسه‌اى است که از زمان قاجاريه در مشهد باقى مانده است. تاريخ بناى مدرسه ۱۱۱۵ هجرى قمرى است و به زمان آقامحمدخان قاجار مربوط مى‌شود. بانى آن سليمان‌خان اعتضاد‌الدولهٔ قاجار است.
|
|
|
|
| مدرسه جهانگيرخان در جانب شرقى شهر قم - نزديک دروازه رى سابق - و در مرکز محله جامع قرار دارد. اين بخش تا قرن سوم هـ.ق قسمت اصلى شهر محسوب مى‌شد، ولى با آغاز اين قرن و ورود حضرت معصومه (س) در سراى موسى بن خزرج اشعرى و سپس وفات آن حضرت در محلى بنام باغ بابلان، قسمت اصلى شهر به تدريج به سمت غرب و حدود امروزى کشيده شد. اين مدرسه از مدارس دورهٔ صفوى قم است که در دورهٔ ناصرى به سال ۱۲۷۸ هـ.ق به وسيله ميرزا نصرالله‌خان مستوفى گرگانى تعمير و مرمت يافت و پس از آن به نام مدرسه ناصرى نيز ياد مى‌شد که در عين کوچکى از مدارس معروف قديمى قم بود و اکثر فضلاى سابق قم از تربيت يافتگان اين مدرسه بودند. اين مدرسه يک بار در عصر صفويه از ناحيه عالم زمان مرحوم جهانگيرخان - مدرس مدرسه شاه اصفهان - تعمير يافت و کتابخانه‌دار شد و کتبى بر آن وقف گرديد. اين مدرسه يک بار هم در دوره فتحعلى‌شاه تعمير يافت و آخرين بار در زمان حضرت آيت‌‌الله بروجردى در سال ۱۳۷۳ قمرى تعمير کلى به عمل آمد که سنگ نوشته سردر ورودى مدرسه مؤيد آن است. در حال حاضر به دليل آسيب‌هاى وارده، به عنوان يکى از آثار معمارى اسلامى در دست تعمير است و پس از تعميرات اساسى توسط سازمان ميراث فرهنگى استان مورد بهرهبردارى قرار خواهد گرفت. به اعتقاد اهل فن، مدرسه جهانگيرخان از نظر نقشهٔ چند ضلعى و سردر زيبا، از مدارس منحصر به فرد ايران است.
|
|
|
|
| بنا به روايت تاريخى، بناى مدرسه رضويه محل سکونت امام هشتم شيعيان در زمان تشريف فرمايى ايشان به قم بود. محل مجاور اين مدرسه دينى به محله شاه خراسان معروف است. در محوطه مدرسه رضويه چاهى وجود دارد که گفته مى‌شود امام هشتم (ع) با آب آن غسل نموده‌اند. اين بنا داراى ايوانى رفيع، مسجد و ۲۴ حجره بوده، که نيمى از آن بر اثر احداث خيابان از ميان رفته و در حال حاضر، نيم طاقى بنا باقى مانده است.
|
|
| مدرسه سپهدار، اراك، قاجاريان
|
|
| اين بنا که از بناهاى دوره قاجاريه است، همزمان با تأسيس بازار به دستور سپهدار اعظم بنا گرديد و اولين مرکز علوم دينى اراک است.
|
|
| شيوهٔ احداث بنا تا حدود زيادى از مدارس دوره صفويه اخذ شده و مشتمل بر مسجد، آب‌انبار و ساير امکانات رفاهى است. کاشىکارى آن به دوره قاجاريه تعلق دارد. همچنين داراى صحنى نسبتاً وسيع است که يک حوض سنگى در وسط آن قرار دارد. اين بنا به عنوان يک اثر تاريخى به ثبت رسيده و در حال حاضر به عنوان حوزه علميه مورد استفاده قرار مىگيرد.
|
|
|
|
| بنا به روايت تاريخى، بناى مدرسه ستيه جايگاه عبادت حضرت معصومه (س) در زمان سکونت ايشان در قم بوده است. در اين مکان مقدس، مسجد زيبا و باشکوهى احداث و حجراتى براى طلاب علوم دينى آن بنا نموده‌اند. اين بنا در حال حاضر با طرزى جالب، از آينه‌‌کارى‌ها در وسط، همراه با حجرات و مسجد در محلهٔ ميدان مير شهر قم خودنمايى مى‌کند و از مدارس آباد اين شهر محسوب مى‌شود.
|
|
| مدرسه غياثيه (پامنار)، قم
|
|
| اين مدرسه در نزديک ميدان کهنهٔ شهر که نام آن به همين شکل در کتاب‌ها و اسناد دورهٔ صفوى و قاجار به تکرار ديده مى‌شود، واقع گرديده که اکنون بر اثر گسترش، نوسازى و توسعه شهر، در ناحيهٔ خيابان آذر واقع شده است. بناى مدرسهٔ غياثيه (پامنار) به نيمه نخستين قرن نهم و سال ۸۳۰ هـ.ق مربوط مى‌شود. مؤلف گنجينهٔ آثار قم از اين مدرسه به نام مدرسه شرفيه ياد مى‌کند که شرف‌الدين وزير آن را بنا کرده است. اين بنا در اثر سيل سال ۱۰۴۵ هـ.ق منهدم شده و از مجموع آن جز همين ايوان و دو منار باقى نمانده است. همين مؤلف تاريخ بناى مسجد را نيمهٔ اول قرن ششم هجرى و مربوط به زمان سلطان سنجر مى‌داند.
|
|
| سقف مقرنس‌کارى که فرو ريخته و فقط دو قلعه اندک در دو سوى قوس‌هاى سردر از آن باقى مانده است، گچبرى با کتيبه‌هايى از آيات و عبارات مقدس به خطوط بنايى بر سراسر بدنه و پايه‌ها با نقش نام «محمد» و «علي»، تزئينات کاشىکارى روى مناره‌ها، همچنين نقش و نگار بسيار ظريف گچبرى بر روى بدنه ايوان و قوسى‌ها و پايه‌ها از ديگر تزئينات به کار رفته در اين بنا مى‌باشد. در حال حاضر، عليرغم تزئينات قابل توجه، اين بنا فاقد بهرهبردارى خاص است و بايد اقدام اساسى در جهت بازسازى و بهينه کردن ارزش‌هاى ديدارى آن به عمل آيد.
|
|
|
|
| مدرسه فيضيه يکى از پر آوازه‌ترين حوزه‌هاى علوم دينى در جهان است. اين مدرسه از نيمهٔ نخستين قرن سيزدهم هجرى قمرى جايگزين بناى «مدرسه آستانه» شد که به اعتبار متون معتبر تاريخى از ميانه قرن ششم هجرى قمرى وجود داشت و در عصر صفوى تجديد بنا شده است.
|
|
| بناى مدرسه چهار ايوانى است و در دو طبقه با ۴۰ حجره تحتانى متعلق به عصر قاجار و ۴۰ حجره فوقانى متعلق به قرن چهاردهم هجرى قمرى (با هدايت حضرت آيت ا... حائرى يزدى بر فراز حجره‌هاى پيشين در گرداگرد حياط مرکزى) بنا گرديده است.
|
|
| قديمىترين بخش مدرسه، ايوان جنوبى آن است که با تاريخ ۹۳۹ هـ.ق به کاشى‌هاى زيباى معرق متعلق به عصر صفوى مزين شده است و سردر صحن عتيق آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س) محسوب مى‌شود.
|
|
| مدرسه موسويه، دامغان، (قاجاريان)
|
|
| اين مدرسه را که در سال ۱۲۷۰ هجرى قمرى حاج موسى آقاى قاجار بنا کرد، در محلهٔ بالاى کوى دباغان دامغان واقع است. در جنوب مدرسه، مسجدى ساخته شده که ساختمان آن از آجر و به شکل کثيرالاضلاع است. اين مسجد داراى ده اتاق است و از سطح زمين نزديک به يک متر و نيم بلندتر است. تالار فوقانى که روبروى در مدرسه واقع شده است پنج در دارد که درها به طرف حياط مدرسه باز مى‌شوند و پشت آن‌ها حياط خلوت است. در بعضى مواقع، در اين حياط خلوت مجلس درس تشکيل مى‌شود. در ضلع شمالى مدرسه تالارى بزرگ با شاه‌نشين قرار دارد که پنج در آن به طرف حياط آن باز مى‌شود و در گذشته مرحوم ميرزا فتح‌اللّه که از علماى وقت بود در اين تالار تدريس مى‌کرد.
|
|
| مدرسه و مقبرهٔ باباقاسم، اصفهان
|
|
| «سليمان ابى‌الحسن طالوت دامغاني» در سال ۷۲۵ هجرى براى مراد و مرشد خود «باباقاسم»، از عارفان و زاهدان معروف اصفهان، مدرسه‌اى بنا کرد که نماهاى خارجى صحن، ايوان‌ها و غرفه‌هاى آن کاشىکارى شده و از قديمىترين مدارس شهر اصفهان به شمار مى‌رود. پس از وفات باباقاسم، در مجاورت مدرسهٔ وى آرامگاه او را بنا کردند که هرم گنبدى شکلى دارد و به کاشى مزين شده است. در سردرِ کاشىکارى شدهٔ آن، سال ۷۴۱ هجرى قمرى نقش بسته است. اين مدرسه و مقبره در کوچهٔ باباقاسم در خيابان هاتف اصفهان واقع شده است.
|
|
| مدرسه‌هاى تاريخى، استان يزد
|
|
| در سطح استان به ويژه در شهر يزد تعدادى مدرسهٔ قديمى وجود دارند که ضمن برخوردارى از خصوصيات معماى ويژهٔ منطقه، نمايانگر گوشه‌اى از تاريخ فرهنگ اين خطه‌‌اند. اين مدرسه‌ها که معمولاً در جوار مجموعه‌هاى تاريخى‌اند، مطابق معيارهاى معمارى سده‌هاى اخير، جزء جدايى‌ناپذير و پيوستهٔ کاربرى‌هاى تجارى، مذهبى و سکونتى بوده‌اند. از اهم اين مدرسه‌ها مى‌توان به مدارس قديمى امام خمينى، مارکار، ضيائيه، (زندان اسکندر)، شهاب‌الدين قاسم طراز، خان و مصلى اشاره کرد.
|
|
| ساير مدرسه‌هاى قديمى، استان يزد
|
|
| مدرسهٔ ابوالمعالى مربوط به ۷۸۷ هجرى، مدرسهٔ حسينيه مربوط به ۷۲۶ هجرى، مدرسهٔ دومنار مربوط به ۵۲۳ هجرى، مدرسهٔ ميدان قيام مربوط به ۱۱۱۷ هجرى، مدرسهٔ عبدالرحيم خان يا مدرسهٔ نو مربوط به ۷۲۰ هجرى، مدرسهٔ کماليه در ميدان ميرچخماق مربوط به ۱۰۳۵ هجرى و مدرسهٔ ملااسمعيل مربوط به ۱۲۱۸ هجري.
|
