شیر

شير

دومين فرآورده‌‌هاى حائز اهميت شتر، شير بوده که بيشتر جنبه خود مصرفى دارد. در کشورهاى آفريقائى خاور نزديک و دور از شير شتر فراوانى نموده و بيشتر شتر را جهت استفاده شير آن پرورش مى‌دهند ولى در ايران بيشتر به مصرف بچه شتر و ساربانان مى‌رسد.

شير شتر نسبت به ساير دام‌ها شفاف‌تر به‌نظر مى‌رسد و نسبت به شير گاو کمى آبکى‌تر مى‌باشد. دوره شيردهى شتر نسبت به فاصله زمانى بين دو بچه‌زائى و تغذيه از لحاظ کمى و کيفى از ۷ تا ۱۸ ماه متغير است يعنى اگر شترى در فاصله هر ۳ سال دو بچه به دنيا بياورد دوره شيردهى او ۷ ماه ولى اگر هر دو سال يکبار بچه‌زائى نمايد دوره شيردهى او ۱۸ ماه مى‌باشد.

در شرايط نامناسب تغذيه دوره شيردهى اول ۸ تا ۹ ماه ولى با تغذيه خوب ۱۸ ماه خواهد بود يک شتر خوب مى‌تواند روزانه حدود ۱۴ ليتر شير توليد نمايد. ولى در اکثر مناطقى روستائى و عشايرى ايران اين رقم به ۵ ليتر و کمتر تقليل پيدا مى‌کند.

شير شتر داراى ويتامين C فراوانى است. در بعضى کشورها خصوصاً سومالى جهت تأمين ويتامين مورد نياز انسان از آن استفاده مى‌گردد. بيشتر شير را به‌صورت تازه با تبديل آن به‌صورت دوغ و کف‌گيرى (در استان هرمزگان) که با وسيله خاصى صورت مى‌گيرد و بيشتر توسط ساربانان به مصرف مى‌رسد. در منطقه ترکمن صحرا عشاير شير شتر را دوشيده و در ظرفى که در آن کمى مايه ماست (گوسفند و گاو) ريخته شده نگهدارى کرده و پس از چند ساعت آن را مصرف مى‌نمايند.

شير شتر داراى رنگ سفيد مخصوصى است و بو مزه آن شباهت زيادى به شير بز و گاوميش دارد. به‌خاطر مزه شيرينى که دارد گاهى در بعضى مناطق آن را مرغوب‌تر از شير گاو مى‌دانند و در بعضى مناطق مردم معتقد هستند که شير شتر خيلى مقوى بوده و در رشد نوزادان بى‌نهايت تأثير مى‌گذارد بدين جهت در تغذيه کودکان استفاده مى‌نمايند. همچنين شير شتر حساسيت کمترى نسبت به شير گاو و گاوميش از خود در حمل و نقل و انبار نشان داده و ديرتر تغيير ماهيت مى‌دهد.

نگهدارى شير شتر حتى در درجه حرارت ۳۰ درجه سانتى‌گراد باعث مختصر افزايش در مقدار اسيديته آن مى‌شود و در مزه آن تقريباً تغييرى حاصل نمى‌شود.

گرفتن کره از شير تا حدودى مشکل مى‌باشد و بايد از روش‌هاى به‌خصوصى استفاده نمود کره آن بى‌رنگ و داراى بو و مزه خاصى است.

شير شتر با شير انسان قابل مقايسه مى‌باشد که اين خود ارزش غذائى شير شتر را براى مصرف انسان مى‌رساند در ضمن شير شتر اين خصوصيت را دارد که به پنير تبديل نمى‌شود مگر اينکه ۲۰ گرم کلريدکلسيم به ازاءِ هر ۱۰۰ ليتر شتر اضافه شود. به ازاءِ واحد وزن شير، مقدار پنير حاصل از آن از مقدار پنير شير گاو کمتر است ولى مزه و کيفيت آن بهتر از پنير گاو مى‌باشد.

خواص فيزيکى و شيميائى شير شتر بستگى زيادى به کميت و کيفيت علوفه و ميزان آب مصرفى روزانه دام دارد. طعم آن شيرين و گاهى شور و حتى ممکن است داراى طعم آب نيز باشد.

ميزان آب شير شتر بين ۸۴ تا ۹۰ درصد مى‌باشد اين ميزان به کميت و کيفيت آن خصوصاً آب موجود در موارد غذائى جيره غذائى شتر دارد چربى شير شتر از ۶/۲ تا ۵/۵ درصد متغير بوده که بستگى به کيفيت علوفه مصرف شده و همچنين کميت آب مصرفى توسط شتر دارد.

ميزان پروتئين آن بين ۶/۲ تا ۶/۳ درصد مى‌باشد که مقدار پروتيئن موجود در علوفه مصرف شده اثر مستقيمى روى کميت آن دارد شترهائى که در شرايط کم‌آبى زندگى مى‌کنند شير آنها داراى پروتئين کمترى است.

شير اين دام از نظر ويتامين‌ها بسيار غنى بوده و مقدار آن بين ۵ تا ۷/۵ درصد متغير مى‌باشد.

ويتامين‌هاى B1، B2 به‌حد وفور در شير شتر وجود داشته و مقدار ويتامين B12 آن بين ۳/۲ تا ۹/۳ واحد بين‌المللى مى‌باشد. شير شتر از نظر ويتامين C بسيار غنى بوده (۵ گرم درصد گرم شير) که اين خاصيت به‌خصوص در مناطق کويرى که سبزيجات و ميوه‌جات نادر هستند بسيار مفيد مى‌باشد ميزان ويتامين C در شير شتر سه برابر شير گاو است. به‌علت بالا بودن درصد پروتئين و ترکيبات اسيدهاى آمينه شير شتر ميزان و کازئين موجود در آن از آن شايد بتوان يک غذاى کامل روزانه براى انسان به‌حساب آورد ولى طعم و بوى نامطبوع آن باعث شده که مصرف آن توسط انسان قابل پذيرش نباشد ولى مى‌توان در اثر تصفيه و جدا نمودن کازئين آن، آن‌را براى مصرف انسان مناسب ساخت.

در مجموع مى‌توان گفت که شير شتر داراى اين قدرت و ارزش اعجاب‌آميز است که مى‌تواند سبب شفاى بيماران و سلامتى آنها بشود و اين به‌خاطر آن است که چون اين دام از بوته‌ها و گياهانى استفاده مى‌نمايد که در داروسازى و پزشکى ارزش درمانى خاص دارند. همچنين بنا به اعلام‌نظر مراکز پزشکى دنيا، شير شتر براى معالجه بيمارى‌هاى مزمن کبدى سودمند است که به‌علت تعليف از گياهان تيره کاسنى (شکر تيغال - درمنه - يوشان - کنگر - بومادران) و گياه شاه‌تره، نعناع و جعفرى مى‌باشد.