|
|
| گزارش تحقيقى (Investingative reporting)، نوعى از گزارش است که دامنه وسيع تهيه آن و موضوع‌هاى گوناگون نظير مسائل سياسي، اقتصادى و اجتماعى را دربر مى‌گيرد. در گزارش تحقيقى رکن اساسى بر تحقيق و تتبع در پيرامون موضوع شکل مى‌گيرد.
|
|
| موضوع يک گزارش تحقيقى مى‌تواند حول سوءاستفاده‌هاى مالي، اختلاس و استفاده نامشروع از قدرت از سوى يک مسؤل دولتى يا بخش خصوصى باشد و هم مى‌تواند ريشه‌يابى ناهنجارى‌هاى اجتماعى و معضلات و پيچيدگى‌هاى مسائل مبتلا به جامعه باشد. بررسى تحقيقى عملکرد يک قاضى نادرست، ماجراهاى حقوقى مانند حق حساب دادن يا رشوه، ماجراهاى چگونگى تخلفات سياسى و تقلب در انتخابات از جمله حيطه گزارش‌هاى تحقيقى است.
|
|
| يک گزارش تحقيقى بايد با توجه به اين موارد تهيه شود که انعکاس‌دهنده حقايق و در عين حال مستند و واقعى باشد و اطلاعات آن، آگاهى‌هاى مفيد را دربرگيرد. از تازگى موضوع و ابتکار در نگارش و عرضه آن بهره‌مند باشد و حدس و گمان راهى به آن نيابد. گزارشگرى که ضمن تحقيق در چارچوب قانون عمل کند و از برچسب زدن به ديگران و همچنين متهم کردن افراد خوددارى نمايد، همواره مصون خواهد بود.
|
|
| در تهيه گزارش تحقيقى براى اطمينان از راهى که گزارشگر در پيش گرفته مراحلى وجود دارد که با دقت‌نظر در آن مى‌توان به صحت عمل مطمئن شد. شکل مراحل گزارش تحقيقى مراحل کار را نشان مى‌دهد.
|
|
|
|
|
|
|
| روش‌هاى گوناگونى براى شروع يک گزارش به‌کار گرفته مى‌شود و اين بستگى دارد به‌نوع گزارش و موضوع آن، طبعاً هر گزارشى با توجه به موضوع آن، روش خاصى را براى شروع مى‌طلبد.
|
|
| شروع يا ليد گزارش مى‌تواند با بازگو کردن يک خبر باشد يا با توصيف و تصويرپردازى شروع شود. نقل گفتار ديگران، ايجاد يک پرسش، ترسيم چهره‌ها با واژه‌ها و... هريک آغازى بر يک گزارش مى‌تواند باشد. گزارش با هر روشى آغاز شود بايد گيرا و جذاب باشد و خوانده را وادار به مطالعه آن کند.
|
|
|
|
| گزارشگران حرفه‌اى مطبوعات در شيوه نگارش گزارش هر يک به روش ويژه‌اى دست يافته‌اند و آن را به‌کار مى‌‌گيرند و در واقع داراى سبک خاص خود هستند و اين امر ميسر نمى‌شود مگر با کسب تجربه در طول زمان و يافتن نثرى قوى و جذاب. با اين حال نثر گزارش بايد از ويژگى نزديک به نثر داستان برخوردار باشد با مشخصه‌هاى روشن و دقيق آن. گزارش، داستان نيست اما روى مرز قصه‌نويسى حرکت مى‌کند بدون آنکه ويژگى اخبارى و ژورناليستى خود را از دست بدهد.
|
|
| به همين دليل تخيل (نه خيالپردازي) يا به‌عبارتى تخيل مجاز و آنچه به‌عنوان مرز واقعيت و تخيل (رئاليست جادوئي) ناميده مى‌شود در گزارش شکل مى‌گيرد و امکان بروز مى‌يابد.
|
|
| - نمونه تخيل در گزارش:
|
| 'پرنده با بال‌هاى گسترده در سفره هوا معلق است، مريم هنوز زل‌زده به پائين به آبى دريا و ياد پدرش افتاد که داستان عروس دريا را مى‌خواند و او داشت گوش مى‌سپرد به صداى پدر که بلند مى‌خواند و شمرده، مژگان رفته بود توى مدرسه: 'وقتى برگردم بايد همه آن را تعريف کنم. 'محمد توپى را که مى‌خواست بخرد در دست خود مى‌فشرد و على خيره شده بود به توپ دورنگى که در دست‌هاى محمد بود. پرهام به تفنگى که خوابش را ديده بود، خودش را ديده بود، فکر مى‌کرد، پشت ويترين فروشگاهى که عروسک هم مى‌فروخت. تفنگ را در دستان خود محکم مى‌فشرد و سنگر گرفته بود پشت ديوار خانه‌شان: 'الان دشمن مى‌آيد، بايد قبل از آنکه وارد خانه شود، ماشه را بچکانم' ....
|
|
| دشمن ماشه را به روى پرهام چکانده بود و مريم خيره از پشت شيشه پنجره زل زده بود و به آن سوى ديگر که پرهام در سويى ديگر آن خواب تفنگ را مى‌ديد. مريم ديده بود آتش مى‌آيد دست سهيلا را مى‌سوزاند، بر پاى على زخم مى‌زند، صورت محمد را مى‌خراشد و بر چشم‌هاى فرهاد و فريد سرب داغ مى‌ريزد. مريم ديده بود آتش مى‌آيد تا صداى قصه خواندن پدر را ببرد و دست نوازشگر مادر را داغ کند. مريم ديده بود گلوله آتش، پرنده را از حرکت انداخته بود. مريم ديده بود که پرنده مرده بود....(۱).
|
|
| (۱) حسين قندى 'دريا گريست .... خون گريست دريا' ، کيهان هوائي، ۱۷ تير ۱۳۶۷.
|
|
|
|
| گزارش‌هاى تحقيقى متعددى در مطبوعات انتشار مى‌يابد که هريک براساس موضوع آن، مبنائى براى نگارش و ارائه پيدا مى‌کند. گزارش‌هاى تحقيقى مرکب با موضوع و طرح مسائل سياسي، اقتصادى و اجتماعي، گزارش‌هاى تحقيقى ساده که بر پايه نظرخواهى شکل مى‌گيرد و گزارش تحقيقى آزمونى که سازمان‌هاى سنجش به آن مى‌پردازد و به ارائه نتيجه‌گيرى آمارى مى‌پردازند که از جمله آنها است.
|
|
|
|
| - مرحله اول: در اين مرحله مهم‌ترين بخش، تعيين 'موضوع' مورد گزارش است. انتخاب موضوع دقت، تعمق و حساسيت فراوانى مى‌طلبد و طبعاً در پى آن بايد در مورد زاويه ديد و نگرش به موضوع تأمل کرد.
|
|
| گزارشگر بايد زاويه ديد خود را نسبت به موضوع کاملاً روشن و سپس مطالعه در مورد موضوع را آغاز کرد. استفاده از آرشيو و مشاهدات به نوبه خود به گزارشگر کمک مى‌کند تا احاطه بيشترى نسبت به موضوع پيدا کند. در مرحله مطالعه، گزارشگر مى‌تواند از منابع مکتوب و همچنين منابع شفاهى نظير افراد مختلف بهره بگيرد و اگر در اين مرحله به نکات تازه‌اى نيز پى برد، جهت مطالعه خود را اصلاح کند.
|
|
| - مرحله دوم: آنچه بهدست آمده در اين مرحله بايد مورد ارزيابى قرار گيرد. در واقع زمينه‌هاى مطالعه، ارزش خبر، مشاهدات، مقاومت‌هائى که در زمينه تحقيق مقابل گزارشگر قرار مى‌گيرد و حفظ آنچه بهدست آمده است، گزارشگر را در مقابل اين پرسش‌ها قرار مى‌دهد که آيا راه ديگرى براى تکميل تحقيق وجود دارد يا نه؟ و آيا تحقيق کامل شده است؟
|
|
| - مرحله سوم: در اين مرحله گزارشگر با توجه به آنچه کسب کرده و تصميم نهائى را براى نگارش مى‌گيرد. چنانچه تحقيق کامل است به حرکت خود ادامه مى‌دهد و اگر شرايط زمانى و مکانى براى انتشار آماده نيست يا تحقيق کامل نشده از حرکت مى‌ايستد. نکته بعدى که بايد گزارشگر به آن توجه کند، اين است که هدف اوليه خود را حداکثر و حداقل مورد ارزيابى قرار دهد که آيا به آن رسيده است يا خير؟
|
|
| - مرحله چهارم: اين مرحله در واقع نگارش گزارش است که ابتدا بايد گزارشگر طرح و زمينه ساختارى گزارش را تعيين کند و روش‌هاى ارائه گزارش‌هاى اوليه را مورد بررسى قرار دهد و برنامه‌ريزى براى ارائه مرحله به مرحله گزارش را تدوين نمايد.
|
|
| - مرحله پنجم: نکاتى که در هنگام نگارش بايد مورد توجه قرار گيرد و در واقع به سمع و نظر خواننده برسد در اين مرحله شکل خواهد گرفت يعنى تحقيقات اصلي، جستجوى سوابق، مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها، مقايسه و نظرخواهى انجام شده به‌نحوى در گزارش ارائه شود تا خواننده دقيقاً در جريان تحقيق گزارشگر قرار گيرد و عينيت گزارش را حس کند.
|
