طبقه بندی ارتباط و کنش‌های اجتماعی

اگر يک قدم به عقب برگرديم و به جاى آنکه سؤال کنيم چرا ارتباط برقرار مى‌کنيم بپرسيم چرا کنش اجتماعى انجام مى‌دهيم با مجموعه‌اى از دسته‌بندى‌هاى ناشى از ديدگاه‌هاى گوناگون مواجه مى‌شويم.

ماکس وبر اين کنش‌ها را به ۴ دسته تقسيم کرده است:

- کنش عقلانى معطوف به هدف: مثل رفتار مهندسى که ساختمانى را طراحى مى‌کند.

- کنش عقلانى معطوف به ارزش: مثل ناخدائى که براى رسيدن به افتخار، خود را همراه با کشتى در حال غرق نابود مى‌کند.

- کنش عاطفي: مثل مشتى که بازيکن فوتبال ضمن بازي، در اثر هيجان به‌صورت داور مى‌کوبد.

- کنش سنتي: مثل وقتى بزرگ‌ترى وارد ميهمانى مى‌شود، همه از جايشان بلند مى‌شوند. (تلخيص از آرون، ترجمه ۱۳۶۳، ص ۲۱۰-۲۲۱)

حالا اگر به جاى کلمهٔ کنش، کلمهٔ ارتباط را بگذاريم مثال‌هاى تازه‌اى به‌دست مى‌آيد.

مثلاً:

- وکيل دادگسترى وقتى لايحه‌اى را مى‌نويسد، ارتباط عقلانى معطوف به هدف انجام مى‌دهد.

- پدرى وقتى دربارهٔ پيشرفت‌هاى تحصيلى فرزند داد سخن مى‌دهد ارتباط عقلانى معطوف به ارزش انجام مى‌دهد.

- يک نفر در يک نزاع وقتى به ديگرى ناسزا مى‌گويد، ارتباط عاطفى انجام مى‌دهد.

- يک نفر که در يک مجلس صلوات مى‌فرستد، ارتباط سنتى انجام مى‌دهد.

اگر از انديشه‌هاى پارتو (V.Pareto) استفاده کنيم و تقسيم‌بندى کنش منطقى و غيرمنطقى او را مورد تقليد قرار دهيم. دعاى باران را يک ارتباط غيرمنطقى از نوع شمارهٔ ۲ جدول (آرون، ترجمه ۱۳۶۳، ج۲، صص ۱۱۰-۱۱۱) محسوب خواهيم کرد.

اين‌چنين تقسيم‌بندى‌هائى براى هدف از ارتباط نمى‌تواند کامل باشد. زيرا چنين به‌نظر مى‌‌رسد که هدف از ارتباط بسيار متنوع‌تر از اينها است، اصولاً در بسيارى از موارد، گيرندهٔ پيام، دچار اين کنجکاوى است که چرا اين حرف گفته شد؟ مقصود آن از گفتن آن مطالب چه بود؟ هدف از پخش آن پيام راديوئى چه بود؟ و...

سرانجام شايد بتوان گفت که همان‌طور که هدف از زندگى هر شخص در هر جامعه و در مقطع زمانى مى‌تواند متفاوت با اوضاعى ديگر باشد، هدف از برقرارى ارتباط نيز در هر لحظه ممکن است جدا از لحظهٔ قبل باشد. اما شايد بتوان گفت که سهم عمده‌اى از هدف برقرارى ارتباط، تأثيرگذارى است و حوزهٔ اين تأثير نيز بسيار وسيع است.

در مدل زير علت تجلى معنى در ذهن فرستندهٔ پيام نشان داده شده است. در اين شکل در بالاى يک معني، فلشى روبه‌بالا رسم شده که از اين به بعد نمايندهٔ تجلى معنى در مدل است.