|
|
|
| آرامگاه باشکوه خواجه ربيع در ۴ کيلومترى شمال مشهد در انتهاى خيابان خواجه ربيع واقع گرديده است و شامل بقعه‌اى هشت ضلعى با چهار ايوان بزرگ در وسط ضلع‌هاى چهارگانهٔ اصلى، و چهار ايوان پشت‌بستهٔ کوچک‌ترِ تزئينى در چهار گوشهٔ پخ (برآمده) بناست. در دو جانب ايوان‌هاى اصلى، اتاق‌هاى مربع‌شکلى ايجاد شده، و در گوشه‌هاى شمال غربى و جنوب شرقى، راه‌پله‌هايى براى رفتن به بام بنا جاسازى شده است. طرح بنا، يک بيست ضلعى و به عبارت ديگر، مربعى با چهار شاه‌نشين در چهار جانب است. از وسط ديوار و پشت ايوان‌هاى چهارگانهٔ اصلى، چهار ورودى به شاه‌نشين‌ها راه دارند. ورودى اصلى عبارت از يک ايوان بلند است که در دو سوى آن، دو طاق‌نما در پايين و بالا ايجاد شده و در وسط طاق‌نماها، درِ ورودى و پنجرهٔ مستطيل‌شکلى جاسازى شده است.
|
|
| نماى خارجى بنا، از تزئينات جالب و چشمگيرى برخوردار است که عمدهٔ تزئينات آن به صورت معقلى انجام شده است. در اصل، در زير ايوان تزئينات کاشى‌کارى، به مجموعهٔ بنا جلوهٔ خاصى مى‌بخشد. کمربند گنبد، از پايين به بالا، به شش نوار و دوره تقسيم مى‌شود. بر روى کمربند، دو کتيبه وجود دارد : يکى بسيار عريض در مايهٔ خط بنايى، و ديگرى به خط ثلث که در بالاى آن، قطاربندى زيبايى اجرا شده است. گنبد دوپوشِ بنا تا صحن بقعه داراى ۱۸ متر ارتفاع است. درون بقعه نيز داراى تزئينات جالبى است که از آن جمله، دو کتيبه به خط عليرضا عباسى است : يکى به تاريخ ۱۰۲۶ هـ.ق و ديگرى که بر روى سنگ کنده شده، داراى تاريخ ۱۰۳۱هـ.ق است. بناى بقعهٔ خواجه ربيع که از آثار زيباى دوران صفويه است، در وسط باغى بزرگ و باصفا برپا شده که بر جلوهٔ آن افزوده است. در منابع تاريخى، از خواجه ربيع به نام ربيع‌بن خثيم (بر وزن قريش) ياد شده است. شخصيت مزبور، از تابعين و يکى از هشت تن زاهدان نامدار تاريخ اسلام (زهاد ثمانيه) است. او، دوست و تربيت‌يافتهٔ ابن مسعود - صحابى مشهور پيامبر اسلام (ص) - است که در آغاز خلافت حضرت على (ع) در رى حکومت داشت. وى در جنگ صفين، با چهار هزار سپاهى ايرانى به يارى حضرت على (ع) شتافت و با معاويه به نبرد پرداخت. پس از آن، از جانب حضرت امير به حکومت قزوين منصوب شد. سال درگذشت او را ميان سال‌هاى ۶۱ تا ۶۳ هـ.ق نوشته‌اند. حضرت رضا (ع) براى اين شخص احترام فراوانى قائل بوده و به زيارت قبر او مى‌رفته است. بناى بقعهٔ خواجه ربيع، به درخواست شيخ بهايى و دستور شاه‌عباس به دست «الغ‌الرضوى خادم» صورت پذيرفته است. اين بنا به شمارهٔ ۱۴۲، جزءِ فهرست بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
|
|
| آرامگاه خواجه سعد، اصفهان
|
|
| مجموعهٔ ساختمان‌هايى که مقبرهٔ خواجه سعد ناميده مى‌شود، در حومهٔ شرقى اصفهان واقع شده است. قسمت اصلى مجموعه، اتاق گنبددار مربع شکل است که در مجاورت ساختمانِ مستطيل با چند اتاق تاقدار قرار دارد. ديوارهاى اتاق، مربع و گنبد آن، بيضى است و همگى از خشت خام ساخته شدهاند. اين ساختمان که يکى از صدها بنايى است که با مصالح بى‌دوام ساخته شده، برحسب تصادف باقى مانده است. ديوارهاى اتاق، از سمت داخل و خارج فرو ريخته و خميدگى دارد و سطح داخلى آن سفيدکارى شده است. رأس گنبد آن خراب شده است. بناى آرامگاه احتمالاً به دورهٔ مغول تعلق دارد.
|
|
| آرامگاه خواجه عبداللّه، باخرز، تايباد
|
|
| باخرز، از توابع شهرستان تايباد و در ۵۵ کيلومترى شمال غربى آن واقع است. در جبههٔ جنوبى باخرز و در شمال غربى آن، در کنار ويرانه‌‌هاى تاريخى «مالن» بنايى آجرى موسوم به مقبرهٔ شيخ يا خواجه عبداللّه واقع شده است که مدفن شيخ در جلوى آن است.
|
|
| اين بنا به ابعاد ۹/۱۰×۱۲/۷۰ متر، شامل ايوانى به ارتفاع ۷/۸۰ و عرض ۷/۲۰ متر با گنبدى کاربندى شده در جلو و گنبدخانه‌اى با گنبدى گوشه‌سازى و کاربندى در پشت آن است.
|
|
| قبر شخصى که بنا به خاطر و يادبود او ساخته شده است، همانند مقبرهٔ شيخ جام، در فضاى آزاد است. اين بنا در کنارهٔ مقبره، و نه بر روى آن، ساخته شده است. بنابراين، عملکرد آن احتمالاً به عنوان خانقاه دراويش (جماعت‌خانه) بوده است که بناى متصل بدان که به چله‌خانه موسوم است، خودگواهى بر صحت اين نظريه است.
|
|
| شخص مدفون در اين محل، شهاب‌الدين عبداللّه از اولاد على بن حسن باخرزى - متوفاى سال ۸۲۷ هـ.ق - است و از آن‌رو که اين بنا فاقد کتيبه است و در کتب تاريخى نيز اشاره‌اى بدان نشده، مى‌توان احتمال داد که در اواخر قرن نهم يا اوايل قرن دهم هـ.ق، و احتمالاً توسط علاءالدين على صانعى باخرزى وزيرِ سلطان حسين بايقرا ساخته شده باشد.
|
|
| آرامگاه خواجه عزيزاللّه تربت جام، تربت‌جام
|
|
| اين مقبره در يک کيلومترى جنوب شرقى مجموعهٔ شيخ جام و در ميان گورستانى قرار دارد که در نزديکى آن، بقاياى يک ايوان باستانى واقع است. نقشهٔ اين بنا به صورت مستطيل است که ابعاد خارجى آن، ۱۳/۱۰×۱۷ متر و ابعاد داخلى‌اش ۱۳/۵×۱۴/۵ متر است. در نماى اصلى اين بنا، ايوانى با تاق‌آهنگ به عرض ۵/۳۰ و ارتفاع ۷/۹۰ متر وجود دارد. در اضلاع چهارگانهٔ بنا، شاه‌نشين‌ها و در زواياى آن، غرفه‌‌هايى از بطن ديوار درآورده‌اند. اين بنا فاقد هر نوع تزئين است؛ تنها تزئينات آن، منحصر به نحوهٔ ارائه و نمايش تويزه‌‌ها (يزدى‌بندى) و سه کنج‌ها است. داخل بنا روکشى گچى داشته است. راه ارتباط اين بنا با ايوان مجاور آن، از طريق درگاه‌هايى بوده که در ضلع جنوب غربى و داخل ايوان تعبيه شده بوده و امروزه به جز درگاه داخل ايوان، بقيهٔ آن‌ها مسدود شده است.
|
|
| شخص مدفون در اين بنا، «خواجه زين‌الدين عزيزاللّه بن قطب‌الدين محمد زاهد بن صفى‌الدين محمود بن ابوالمعالى بن رضى‌الدين احمد بن قطب‌الدين محمد بن رضى‌الدين احمد متولى بن شهاب‌الدين اسماعيل بن قطب‌الدين محمد بن شمس الدين مطهر بن شيخالاسلام احمد نامقى جامي» است که سلوک وى به طريقهٔ «نقشبنديه» و معاصر «سلطان حسين بايقرا» بوده است و در بيست و هفتم ربيع‌الثانى سال ۹۰۲ هـ.ق درگذشته است. تاريخ ساخت بنا نيز به نظر مى‌رسد مربوط به نيمهٔ اول قرن دهم هجرى باشد.
|
|
| آرامگاه خواجه مراد راوى، مشهد
|
|
| اين آرامگاه در ۱۲ کيلومترى جنوب شرقى مشهد، در دامنهٔ کوه و در کنار يک چشمه قرار گرفته است. اصل بنا، اتاق چهارگوشه‌اى به ابعاد ۴/۳۰×۴ متر است. پيرامون بقعه اتاق‌هايى چند به صورت جدا از هم براى سکونت زائران ساخته شده که از ملحقات بعدى آن است. در نماى شمالى، ايوان بزرگى به ارتفاع ۵ متر بنا شده که داراى تزئينات آيينه‌کارى است. پشت‌بغل‌هاى ايوان نيز با کاشى‌هاى هفت‌رنگ زينت شده است. بر فراز ايوان و دو سوى آن، دو گلدستهٔ کم ارتفاع کاشى‌کارى شده، به نماى ورودى جلوهٔ خاصى بخشيده است. در کتيبهٔ پيشانى ايوان، دربارهٔ شخصيت صاحب مقبره چنين آمده است : «مقبره شريفه هرثمه بن اعين مشهور به خواجه مراد راوى به شهادت حضرت امام رضا (ع) که در سنه ۲۱۰ وفات يافته».
|
|
| گنبد بقعه، هرمى پنج‌ضلعى است که از شيروانى‌اى به رنگ سبز برپا شده است. پوشش داخلى حرم به صورت عرقچين ساخته شده است. خواجه مراد، از نزديکان امام رضا (ع) است و مردم منطقه و به خصوص کشاورزان به او ارادتى خاص دارند.
|
|
| آرامگاه خواجوى كرمانى شيراز، پهلوى
|
|
| خواجوى کرمانى در ۶۸۹ هجرى قمرى در کرمان متولد شد و در ۷۵۳ در شيراز وفات يافت. وى پس از کسب علم و فضايل در کرمان به سفر پرداخت و از محضر شيخ امين‌الدين محمد کازرونى بهره برد. خواجو معاصر ابوسعيد بهادر بود و در غزل تتبع سعدى مى‌کرد. غزل زير نمونه‌اى از اشعار وى است.
|
|
| آرامگاه کمال‌الدين ابوالعطاء متخلص به خواجو (۷۵۳-۶۸۹ هـ.ق) در تنگ اللّه‌‌اکبر و در جوار دروازهٔ قرآن شيراز قرار دارد. در سال‌هاى پيش از انقلاب اسلامى، مرمت و تعمير اين آرامگاه به طور پراکنده به همت «ادارهٔ کل باستان‌شناسي» انجام گرفت و ديوار مشرقين آن برداشته شد. مشرقين تکيه‌اى است که با دو يا سه مغاره، محل رياضت مرتاضان بوده است. اين تکيه در جبههٔ غربى جنوب آرامگاه خواجو و چند متر بالاتر از سطح آرامگاه قرار دارد. در جلوى دهانهٔ يکى از مغاره‌ها، يک تاق ضربى وجود دارد که قبر عمادالدين محمود، وزير معروف شيخ ابواسحاق اينجو، در زير آن قرار گرفته است.
|
|
| پس از انقلاب اسلامى، اين مکان به طور اساسى مورد تعمير و بازسازى قرار گرفت. هم اکنون در اين مکان، پارک خواجوى کرمانى احداث شده که از جلوه‌اى خاص برخوردار است و يکى از گردشگاه‌هاى مهم شيراز نيز به حساب مى‌آيد.
|
|
| آرامگاه دحيه (دحيا كلبى)، صفويان
|
|
| اين آرامگاه به يکى از صحابهٔ حضرت رسول اکرم تعلق دارد و به نام دحيا کلبى معروف است که از طرف امام حسن (ع) در اين منطقه، مأمور جمع‌آورى وجوهات و ارشاد مردم بوده است.
|
|
| آرامگاه دكتر محمد معين، رودخانه‌حشمت‌رود، آستانه آشرفيه
|
|
| آرامگاه دکتر محمد معين مؤلف فرهنگ شش جلدى معين، در کنار رودخانهٔ حشمت‌رود آستانهٔ اشرفيه قرار دارد. آرامگاه اين دانشمند فقيد که از چهره‌هاى برجستهٔ ادبيات و فرهنگ ايران زمين است همواره مورد بازديد شيفتگان فرهنگ پارسى قرار مى‌گيرد.
|
|
| آرامگاه دهقان سامانى، شهر كرد
|
|
| ابوالفتح دهقان سامانى (سيف‌الشعرا) مردى صوفى مسلک و عارف بود که در ميان ايلات بختيارى مى‌زيست و در سال ۱۳۲۶ هجرى قمرى درگذشت. وى که جهان را در منشور اشراق و عرفان مى‌ديد، زندگى پررمز و رازى داشت. مقبرهٔ اين عارف ايلياتى در حدود ۲۸ کيلومترى شمال شهرکرد قرار دارد و مانند زندگى‌اش به شکل عجيب و پررمز و رازى بنا گرديده است. اين آرامگاه نزديک پل زمانخان قرار دارد که بر روى رودخانهٔ سامان ايجاد شده است. بناى آرامگاه دهقان سامانى از لحاظ شيوهٔ ساخت و نوع معمارى بسيار درخور توجه مى‌باشد.
|
|
| غزل زير از سروده‌هاى زيباى دهقان سامانى است:
|
|
| بـاده زنـم، روزگــار اگــر بگـــذارد
|
گردِش چشــمِ نگـار اگــر بگــذارد
|
| پاى به ساحـل بـه اختيـار گـذارم
|
گريــهٔ بى‌اختيــار اگــر بگــــذارد
|
| دسـت بـر آن زلـف بيقـرار بـرآرم
|
عشق تو، بر من قرار اگر بگذارد
|
| مـن دگـر از خانه راهِ دشت نگيرم
|
جنبــشِ بــادِ بهــار اگــر بگذارد
|
| از بـرِ تيـرم گريختـن بـوَد آســان
|
غمزهٔ آن شهسـوار اگــر بگــذارد
|
| بانگِ مؤذّن مرا کِشد سويِ مسجد
|
نالهٔ جانسـوز تــار اگــر بگــذارد
|
| پـاى دل از حلقهٔ جنون به در آرم
|
سلسلــهٔ زلــفِ يــار اگـر بگـذارد
|
| توبه کند پيشِ پيرِ صومعه دهقان
|
مغبچــهٔ ميگســـار اگـــر بگـــذارد
|
|
|
| آرامگاه رئيس‌المجاهدين، قزوين، (قاجاريان)
|
|
| اين آرامگاه در بيرون شهر قزوين و کنار جادهٔ قديم قزوين - کرج قرار گرفته است. بناى آرامگاه که نقشهٔ مستطيلى دارد، در دو طبقه ساخته شده است و طول آن ۱۵ و عرض آن ۱۲/۶۰ متر است. طبقهٔ زيرين، شامل سرداب و آب‌انبار است که با آجر و سنگ ساخته شده است و راه ورود به آن، پلکانى است که در جهت جنوبى بنا و زير دو پنجرهٔ اتاق‌هاى طبقهٔ اول قرار دارد.
|
|
| طبقهٔ بالا که بخش اصلى بنا و آرامگاه است، نقشه‌اى خاص دارد. اتاق چهارگوش آرامگاه در ابعاد ۴/۲۰ متر در مرکز بنا قرار دارد. در وسط هر يک از ضلع‌هاى چهارگانهٔ اين اتاق، طا‌ق‌نماهايى با قوس نعل اسبى ايجاد شده است که طاق‌نماهاى شمالى و جنوبى به دو ايوان و طاق‌نماهاى شرقى و غربى به دو راهرو متصل شدهاند. در چهار گوشهٔ آرامگاه، چهار اتاق قرار دارد که با قوس گهواره‌اى پوشيده شدهاند. اتاق آرامگاه با طرح چهار فيل‌پوش و کتيبه‌اى در بالا اجرا و تزئين شده است. (کتيبهٔ اين بنا در حال حاضر فرو ريخته است). بر روى اتاق آرامگاه، گنبدى آجرى جاى دارد که روى آن با کاشى‌هاى رنگى با طرح هندسى تزئين شده است که بيش‌تر آن‌ها نيز فرو ريخته است.
|
|
| سنگ مزار شکسته است؛ ولى بر روى آن تاريخ ۱۳۳۳ هـ.ق حک شده است و نام تراشندهٔ آن «ميرزا عبداللّه» هنوز بر روى آن خوانده مى‌شود. سنگ‌قبرى متعلق به همسر رئيس‌المجاهدين که «آسيه» نام داشته، در ديوار شمالى اتاق آرامگاه نصب شده است.
|
|
| شخصيت مدفون در اين آرامگاه، ميرزا حسن رئيس المجاهدين، فرزند ميرزا مسعود شيخالاسلام قزوينى است. او از مجاهدان دورهٔ مشروطيت در قزوين است که در فتح تهران با سپاه آزاديخواهان که از گيلان حرکت کرده بود، همکارى داشت و پس از فتح قزوين، سران مستبد اين شهر را از ميان برداشت.
|
