نگاهی بر تقسیم کار اجتماعی در سازمان‌ها

امر سازماندهى به‌منظور تحقق هدف يا اهداف سازمان‌ها، ضرورتى اجتناب‌ناپذير است. هدف عمده و پايه اصلى سازماندهي، تقسيم کار است. تئورسين‌‌هاى علم مديريت معتقد هستند که تقسيم کار، افزايش کارآئى سازمان را در پى داشته است.

در اين رابطه يادآورى مى‌نمايد که گروه‌هاى اجتماعى و تقسيم کار (به‌‌ويژه در سازمان‌ها) از مباحث مهم و اساسى جامعه‌شناسى به‌حساب مى‌آيد. انسان‌ها در تشکل‌ها و سازمان‌هاى مختلف اجتماعي، به‌صورت گروه‌هاى به‌هم پيوسته در کنش و واکنش متقابل قرار مى‌گيرند و براساس تمايلات، خواست‌ها و نيازمندى‌هاى گوناگون و در جهت تحقق اهداف مشترک خود همکارى مى‌نمايند.

تقسيم کار در سازمان‌ها به‌منظور ايجاد تسهيلات لازم براى نيل به اهداف، گامى اساسى و ضرورى است. سازماندهى (و امر مهم تقسيم کار) که تقسيم امور مختلف سازمان در قالب بخش‌هاى هماهنگ و تقسيم وظايف واحدها را روشن مى‌نمايد، پايه اصلى حرکت سازمان به سمت هدف کلى و مأموريت اصلى آن است.

سازماندهي، مسئوليت‌هاى واحدهاى مختلف و وظايف و حدود و ثغور اختيارات آنها را روشن مى‌نمايد. از آنجائى که سازمان‌ به‌عنوان يک سيستم باز تحت تأثير عوامل خارجى و پويائى درونى خود، همواره در حال تغيير بوده و در حقيقت تعادل پويا دارد. لذا امر سازماندهي، پروسه‌اى پويا و متحرک است. سازماندهى در چارچوب وظايف مديريت، ضرورى و وظيفه مستمر و مداوم مديران به‌حساب مى‌آيد. سازماندهاى که در حقيقت تقسيم کار واحدها و پست‌ها و مشاغل مختلف سازمان را انعکاس مى‌دهد، بر پايه ديدگاه‌ها و نظرات مختلف صاحب‌نظران و متخصصين مديريت، کم و بيش متفاوت است، ليکن اصول و معيارهاى چندى وجود دارند که در چگونگى امر سازماندهى و نوع طراحى نمودارهاى تشکيلاتى سازمان‌ها تأثير جدى داشته و توجه به آنها امرى الزامى است.

اصول و معيارهائى که در سازماندهى مؤثر مى‌باشند عبارتند از: اهداف و وظايف سازمان، نوع فعاليت و محيط سازمان و سياست‌هاى کلى که ناظر بر فعاليت‌هاى سازمان مى‌باشد.

ساخت‌هاى مخلتف سازماندهى (نمودار تشکيلاتي)، با توجه به اصول ياد شده و ويژگى‌هاى گوناگون سازمان طراحى شده و هر يک داراى مزايا و معايبى هستند. از اين‌رو در طراحى ساخت سازمانى مؤسسات و سازمان‌ها، توجه به امور يادشده و انتخاب مناسب‌ترين نمودار سازمانى که به نحو مطلوبي، وظايف سازمان را به انجام رسانده و به بهترين شکل، سازمان را به اهداف خود برساند، از ضروريات به‌حساب مى‌آيد.

به‌طور سنتي، امر سازماندهى براساس وظيفه يا هدف، نوع محصول، منطفه عمليات، ارباب رجوع و مشتريان صورت مى‌گرفته است ليکن به دليل ترقى علمي، تکنولوژيکى و پيچيدگى سازمان‌ها از الگوهاى نوين سازماندهى استفاده مى‌شود.