|
|
|
| مسير اين رودخانه شمالى - جنوبى است و از کردستان به سمت درياچهٔ اروميه جريان دارد. شاخهٔ اصلى آن چم سقز (چومه) از کوههاى گردنه خان در شرق بانه سرچشمه مىگيرد. رود خورخوره شعبه مهم آن است که از مجاورت شهر سقز عبور مى‌کند و پس از آبيارى نواحى سقز و عبور از مصب وسيعى که جريان دايمى آن ايجاد کرده است، وارد زرينه رود مى‌شود. شاخه‌هاى ديگر آن ساروق و موردى (ليلا) نام دارند که از نواحى تکاب و سهند سرچشمه مىگيرند و وارد زرينه رود مى‌شوند. زرينه رود در شهرستان سقز به نام رودخانه «جغتو» معروف است. قسمت عمدهٔ آب‌هاى اين رودخانه به مصارف کشاورزى و باغدارى مى‌رسد. زرينه رود پس از عبور از جنوب آذربايجان غربى به درياچهٔ اروميه مىريزد.
|
|
| سواحل اين رودخانه عظيم و پرآب يکى از ممتازترين قلمروها و عناصر گردشگاهى و توريستى - طبيعى استان کردستان محسوب مى‌شود. سراسر مسير آن از قابليت‌هاى استفاده از ورزشهاى آبى مفرّح از قبيل قايق سوارى تند آبى برخوردار است.
|
|
| زرينه‌رود (جغتوچاي)، اروميه
|
|
| اين رودخانه از کوههاى چهل چشمهٔ کردستان، بين سقز و بانه سرچشمه مىگيرد و پس از عبور از شرق مياندوآب در جلگهٔ وسيع آبرفتى به چند شاخه تقسيم مى‌شود و از گوشهٔ جنوب شرقى به درياچهٔ اروميه مىريزد. طول آن ۳۰۰ کيلومتر و حوزهٔ آن بيش از ۱۱۰۰ کيلومترمربع است. متوسط آبدهى اين رودخانه ماهانه ۱۳۹/۵ ميليون مترمکعب برآورد مى‌شود.
|
|
| بر روى اين رودخانه سد نسبتاً بزرگى احداث شده است که از سد ارس مرتفع‌تر و از نظر ظرفيت و اهميت بعد از سد مزبور قرار دارد. اين سد حدود ۷۰ کيلومتر با شهر مياندوآب فاصله دارد. سد انحرافى آن به نام نوروز مهر حدود ۱۰ کيلومترى مياندوآب واقع شده است و آب مورد نياز کشاورزى جلگهٔ مياندوآب و قسمتى از دشت‌هاى بناب و ملکان را تأمين مى‌کند. ماهيان بومى رودخانه عبارتند از : کپور، سفيد، اسپله و زردماهى که طول برخى از آن‌ها به يک متر نيز مى‌رسد.
|
|
| ملاحظه مى‌شود که قابليت سياحتى اين رودخانه چه از نظر تفرجگاهى و چه از نظر استفاده‌هاى قايق‌سوارى بسيار زياد است. به ويژه درياچهٔ سد اصلى و انحرافى آن مى‌تواند منبع مهمى براى برنامه‌هاى توريستى و تفريحى تلقى گردد، ولى در حال حاضر هيچ نوع بهره‌بردارى توريستى به جز صيد ماهى از آن صورت نمى‌پذيرد.
|
|
|
|
| اين رودخانه که به «زنجان‌چاي» نيز معروف است، از چمن سلطانيه و کوههاى آق‌داغ سرچشمه مىگيرد و پس از گذشتن از بخش حومهٔ زنجان و اراضى چايپاره، همراه رودخانههاى محلى کوچک، در نزديکى رجين به قزلاوزن مى‌پيوندد. باغ‌هاى سرسبز و پربرکت زنجان‌چاى، در طول مسير اين رودخانه، زمينه‌هاى بسيار مساعدى را جهت استفاده‌هاى تفرجگاهى فراهم آورده‌اند.
|
|
|
|
| اين رود از به هم پيوستن رودهاى خورخوره، زولا، دريک و ديرعلى چاى به وجود مى‌آيد. شاخهٔ اصلى آن از شميلک داغ (مرز ايران و ترکيه) سرچشمه مىگيرد و پس از مشروب کردن حوزهٔ سلماس در شمال کنگرلو وارد درياچهٔ اروميه مى‌شود.
|
|
|
|
| رودخانهٔ زيمکان در محدودهٔ پاوه و اسلام‌آباد جارى است. طول اين رودخانه ۱۶۰ کيلومتر و ارتفاع آن از سرچشمه ۲۳۰۰ متر است. اين رودخانه از دامنهٔ جنوبى کوه شاهان در ۶۲ کيلومترى شمال غربى اسلام‌آباد سرچشمه مىگيرد و ضمن عبور از منطقهٔ سياه‌ونه، روستاى قورچى‌باشى را سيراب مى‌کند و به دهستان بيونيج وارد مى‌شود. در اين دهستان از کنار روستاهاى تنوره، ده‌کهنه و ده‌لفته مىگذرد و پس از عبور از درهٔ جنوبى کوه سياه‌دان، اراضى روستاهاى داله‌هو و سرتنگ را مشروب مى‌کند. سپس با دور زدن کوه برهو به طرف روستاى گهوار جريان مى‌يابد و به دهستان گوران وارد مى‌شود. در اين دهستان با دو ريزابهٔ نسبتاً مهم که از ارتفاعات جنوب شرقى و شرق سرچشمه گرفته‌اند مخلوط مى‌شود و رو به سوى شمال از کنار تعدادى روستا مىگذرد و کوه گل انجير را از طرف دامنهٔ غربى مى‌پيمايد و با چند ريزابه مخلوط مى‌شود. در روستاى بانسولهٔ شيرزاد با يک ريزابه درهم آميخته و پس از عبور از روستاهاى تازه آباد و بانسولهٔ ويسى به دهستان خانه شور از شهرستان پاوه وارد مى‌گردد. در اين قسمت ضمن مخلوط شدن با چندين ريزابه ديگر، تعدادى از روستاها را سيراب مى‌کند و پس از مخلوط شدن با رودخانهٔ گردى قاسمان در ۴۳ کيلومترى غرب پاوه به مرز ايران وعراق وارد مى‌شود. رودخانهٔ زيمکان در ۳۹ کيلومترى شمال غربى پاوه به درياچهٔ سد دربندجان مىريزد.
|
|
|
|
| اين رودخانه، از رودخانههاى نسبتاً پرآبى است که از زمينهاى مجيدآباد خدابنده سرچشمه مىگيرد و پس از دريافت آب رودهاى محلى و گذشتن از دو آبادى سجاس و قلابر پايين، و سيراب کردن زمينهاى کناره‌‌اي. به قزلاوزن مىريزد. آبادى‌هاى سجاس و قلابر از کانون‌هاى ديرينهٔ زندگى انسان در زنجان و داراى ارزش‌هاى جهانگردى هستند.
|
|
|
|
| رودخانهٔ سده در ناحيهٔ چوار شهرستان ايلام واقع شده است. حوزهٔ اين رودخانه خليج فارس و درياى عمان است. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق ۲۵ کيلومتر و ارتفاع آن از سرچشمه ۹۰۰ متر است. سرچشمهٔ اين رودخانه از کوه گچ‌هاى بولى، در ۵۱ کيلومترى شمال غربى ايلام است.
|
|
|
|
| سراب کنگاور به طول ۴۰ کيلومتر از دامنهٔ شرقى کوه آمروله در ۷۵ کيلومترى شمال شرقى کرمانشاه و ۱۷ کيلومترى شمال غربى کنگاور سرچشمه مىگيرد و پس از عبور از روستاهاى هزارخان، سراب، خرم‌آباد و ... از غرب کنگاور مىگذرد و پس از آميختن با چند ريزابهٔ غربى به خرم‌رود تغيير نام مى‌دهد. اين رودخانه ضمن عبور از روستاهاى سريوه و خمره‌‌آباد، با رودخانهٔ قره‌چاى درهم مى‌آميزد و در روستاى دوآب به رودخانهٔ گاماسياب مى‌پيوندد. ارتفاع سرچشمهٔ اين رود از سطح دريا حدود ۱۹۰۰ متر است. سرچشمه، حواشى و پيرامون اين رودخانه واجد ارزش‌هاى تفرجگاهى است.
|
|
|
|
| سفيدرود از استان‌هاى کردستان و آذربايجان سرچشمه مىگيرد، از استان زنجان مىگذرد و در استان گيلان به درياى مازندران مىريزد. درهٔ سفيدرود همچون دالانى است که بخشى از کنارهٔ جنوبى درياى مازندران، يعنى گيلان را که منطقه‌اى مرطوب و پرفشار است، از طريق درهٔ قزل اوزن و شاهرود و يوزباشى‌چاى، به منطقهٔ کم رطوبت و کم‌فشار فلات مرکزى ايران پيوند مى‌دهد؛ به اين معنى که گستر‌ه‌هاى خشک از طريق درهٔ مذکور به داخل گيلان کشيده مى‌شود و تا حدود رستم‌آباد و امام‌زاده هاشم ادامه مى‌يابد. از منجيل تا آستارا، از ارتفاعات مشرف به دره و بستر سفيد رود تعدادى رودخانه و جويبار به سفيد رود مى‌ريزند. سد بزرگ سفيد رود بر روى اين رودخانه احداث شده است. حواشى اين رود بزرگ قابليت‌هاى جالب توجه گردشگرى دارد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ سيد آوا ( سيد آوا چاي) رودخانه‌اى تقريباً پرآب است که آبادى سعيدآباد در کنار آن واقع شده است؛ اين رود از کوه هرم داغى و از جبههٔ شمالى کوهستان سهند سرچشمه مىگيرد. منشأ آب اين رودخانه برف‌هاى سنگين کوهستان سهند است. جريان اين رودخانه جنوبى - شمالى است. در سرچشمهٔ آن روستاى ثمرخزان قرار دارد.
|
|
| جريان آب سيد آوا چايى در درهٔ مننق، موجب رونق کشاورزى شده و در کناره‌هاى آن، مزارع، کشتزارها و باغ‌هاى متعددى به وجود آمده است. جادهٔ ترانزيتى تهران - تبريز که به موازات اين رودخانه احداث شده است به وسيلهٔ دو پل بسيار زيبا که از نظر معمارى شايان توجه‌اند، از فراز آن مىگذرد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ سيلن (سيلن چاي) واقع در دهستان گرما دوز، از ارتفاعات مُشرف بر آبادى‌هاى ميدانلار و گلى‌پايين سرچشمه مىگيرد و رو به شمال جريان مى‌يابد. اين رود پس از پيوستن به رودهاى محلى، در نزديکى آبادى لاريجان بالا به رودخانهٔ ارس مىريزد. طول اين رودخانه تا رود ارس در حدود ۴۵ کيلومتر است.
|
|
|
|
| طول اين رودخانه از زرينه‌رود کوتاه‌تر و آب آن نيز کمتر است. اين رودخانه در سقز به نام «تاتاهو» معروف است که از ارتفاعات منگور و ترجان سرچشمه مىگيرد و پس از آبيارى دهستان ترجان وارد آذربايجان غربى شده و به درياچهٔ اروميه مىريزد. رودخانههاى چمخانه و ساوجبلاغ مهم‌ترين شعبات اين رود هستند که در نزديکى مصب به آن وارد مى‌شوند. حواشى اين رودخانه نيز بويژه در دره‌هاى گسترده و دشت‌ها، بسيار زيبا و ديدنى است.
|
|
|
|
| شفارود دومين رودخانهٔ پرآب منطقهٔ تالش است که شاخهٔ اصلى آن از ارتفاع ۳۰۰۰ مترى، و شاخهٔ فرعى آن، از ارتفاعات حدود ۱۵۰۰ مترى سرچشمه مىگيرند و در ارتفاع ۴۰۰ مترى به شاخهٔ اصلى مى‌پيوندند. شفارود، در مسير خود جوى‌بارهاى متعدد و کوچک را از دو سو در آغوش مىگيرد و با شيبى تند در ناحيهٔ «پونل» وارد جلگه مى‌شود.
|
|
|
|
| اين رود در محور جادهٔ رودسر - لاهيجان نسبتاً پرآب است و دو شاخهٔ مهم به نام «تاق‌ور» از طرف غرب و «شلمان رود» از طرف شرق دارد. در حدود سه کيلومتر پايين‌تر از شلمان، در يک خم بزگ به طول ۲/۵ کيلومتر، «کيارود» به آن مى‌پيوندد و سپس رودخانه با چند پيچ و خم بزرگ و کوچک، به درياى خزر سرازير مى‌شود.
|
|
|
|
| شاخهٔ اصلى اين رود از ارتفاعات مرزى شهيدان سرچشمه مىگيرد و با پيوستن شاخه‌هاى کوچک، در روستاى بند به نام شهرچاى ناميده مى‌شود. اين رود در شمال باراندوز جارى است و مسير آن مستقيم‌تر از رودخانهٔ مذکور است و بدون پيچ و خم‌هاى بزرگ از جنوب اروميه مىگذرد و در شن‌هاى ساحلى نزديک جنوب دماغهٔ حصار به درياچهٔ اروميه مىريزد.
|
|
| ميزان دبى اين رودخانه کمتر از باراندوز و بين ۴۰ و ۳۱ مترمکعب در ثانيه برآورد شده است و حجم آن بيش از ۰۰۰۷۲۰۱۲۱ مترمکعب است.
|
|
| صوفى چاى، ارتفاعات سهند، تبريز
|
|
| صوفى رود (صوفى چاي) از دامنه‌هاى جنوب غربى کوه سهند و از آب شدن برف‌هاى دايمى و سنگين کوهستان به ويژه از درهٔ باميدز سرچشمه مىگيرد.
|
|
| اين رودخانه با جريان شمالى و جنوبى، تمامى مزارع و باغ‌هاى اراضى شهرستان مراغه را سيراب مى‌کند و از جنوب آن وارد منطقهٔ بناب مى‌شود. بر روى صوفى چاى در محل کامل‌آباد واقع در ۲۱ کيلومترى شمال شرقى مراغه، بندى وجود دارد به ارتفاع ۱۱ متر و عرض ۶۵ متر. اکنون اين بند با رسوبات رودخانه پر شده است.
|
|
| در اين رودخانه به مقدار قابل توجهى ماهى قزل‌آلا وجود دارد. در بخش خروجى شهر مراغه و در مسير راه‌آهن تبريز - مراغه روى صوفى چاى دو پل بسيار زيبا احداث شده است.
|
|
|
|
| اين رود از کوههاى کندوان و کهار بزرگ در شمال غرب تهران سرچشمه مىگيرد و در درهٔ طالقان به سوى غرب جريان مى‌يابد و سپس به سفيدرود مى‌پيوندد. طول رودخانهٔ ۱۸۰ کيلومتر است. از شاخه‌هاى مهم آن على‌زان و خسبان و الموت‌رود است که از کوههاى تخت سليمان سرچشمه مىگيرند. سواحل آن، به ويژه در بخش‌هاى بالادست، داراى ارزش‌هاى تفريحى و جهانگردى است.
|
