کليهٔ کم‌خونى‌ها در يک چيز مشترک هستند و آن کاهش هموگلوبين خون است. هموگلوبين که ممکن است با آن آشنائى داشته باشيد، پروتئين در سلولهاى قرمز است که اکسيژن را حمل مى‌کند. کمبود هموگلوبين ممکن است در اثر تعداد کم سلولهاى قرمز (مثلاً بعد از خونريزي) يا مقدار کم هموگلوبين در هر سلول قرمز (هنگامى بروز مى‌کند که مبتلا به کمبود آهن باشيد) ايجاد شود. مهم‌ترين انواع کم‌خونى‌ها در جدول زير ذکر شده‌اند.
کليهٔ کم‌خونى‌ها صرف‌نظر از علت آنها علائم مشترک خاصى مثل رنگ‌پريدگي، ضعف، و خستگى دارند. کم‌خونى در صورت شدت باعث سردرد، بى‌حالي، از نفس افتادن، خواب‌آلودگي، و گاهى زردي، از دست دادن ميل جنسي، فقدان قاعدگي، و رفتار غيرعادى مى‌شود.
علل شايع کم‌خونى
علت
اظهارنظرها
از دست دادن خون
ممکن است به‌علت خونريزى حاد يا از دست رفتن خون بهطور مزمن مثل خونريزى خفيف از روده‌ها ايجاد شود.
کمبود آهن
به‌علت از دست رفتن خون بهطور مزمن يا کاهش جذب آهن از روده ايجاد مى‌شود.
کمبود ويتامين B۱۲
ويتامين B۱۲ براى توليد گلبول قرمز ضرورى است.
کمبود اسيدفوليک
اسيد فوليک براى توليد گلبول قرمز ضرورى است.
هموليز٭
تخريب زودرس گلبول‌هاى قرمز.
بيمارى سلول داسى شکل
ناهنجارى مادرزادى گلبول‌هاى قرمز که باعث هموليز مى‌شود.
تالاسمى٭٭
کمبود مادرزادى هموگلوبين در سلولهاى قرمز.
بيمارى مزمن
اغلب در التهاب مفصلى روماتوئيد، التهاب کبد، سرطان، و عفونت‌هاى مزمن ديده مى‌شود. بعد از برطرف شدن بيمارى زمينه‌اى بهبود مى‌يابد.
٭ تخريب سلولهاى قرمز و آزاد شدن هموگلوبين آن در پلاسما را هموليز مى‌گويند - م.
٭٭ نوعى کم‌خونى مادرزادى که در آن توليد هموگلوبين دچار اشکال مى‌شود -م .
خونريزى و کبودشدگى
خونريزى داخلى و خارجى به‌وسيلهٔ مجموعه‌اى از واکنش‌هاى فيزيکى و شيميائى براى تشکيل لخته، متوقف مى‌شود. ابتدا عروق خونى ناحيه منقبض مى‌شود تا جريان خون رگ آسيب ديده را کاهش دهد. سپس پلاکت‌هاى خون چسبنده مى‌شوند و تجمع مى‌يابند. نهايتاً فيبرين و ساير مواد موجود در پلاسما به پلاکت‌ها مى‌پيوندند تا تشکيل لخته دهند و رگ خونى پاره شده را مسدود کنند. در صورت نقص در هر يک از اين فرآيندها خونريزى شديد مى‌تواند بروز کند.
کم‌خونى ناشى از اسيد فوليک
اسيد فوليک يکى ديگر از ويتامين‌هائى است که براى توليد سلولهاى قرمز ضرورى است، اگرچه در اين مورد شايع‌ترين علت کم‌خونى ميزان ناکافى آن در رژيم غذائى است. بدن تنها قادر است اسيد فوليک موردنياز چندماه را ذخيره کند. چون اسيد فوليک عمدتاً در سبزى‌هاى سبز يافت مى‌شود و با پختن زياد از بين مى‌رود، رژيم غذائى‌اى که حاوى مقدار ناکافى سبزى‌هاى تازه باشد ممکن است به کم‌خونى منجر شود. اين پديده به‌ويژه در الکلى‌هاى مزمن و گروهى از افراد که به 'چاى و نان سوخاري' معروف هستند و به‌علت بى‌تفاوتى يا صرفاً عادات بد، خود را به غذاهاى خيلى ساده و محدود سازگار کرده‌اند، معمول است. اين عارضه در ميان سالخوردگانى که تنها زندگى مى‌کنند شايع است. سوءجذب روده‌اى و درمان طولانى‌مدت با آنتى‌بيوتيک‌ها نيز مى‌تواند منجر به کمبود اسيد فوليک گردد. علائم شبيه کم‌خونى ناشى از ويتامين B۱۲ و بدون علائم عصبى است.
درمان
پزشک احتمالاً در ابتدا قرص اسيد فوليک تجويز خواهد نمود و نيز يک رژيم غذائى که بهطور مناسبى تنظيم شده باشد و نياز اسيد فوليک شما را تأمين نمايد، توصيه خواهد کرد. غذاهاى غنى از اسيد فوليک عبارتند از: انواع سبزى‌هاى سبزرنگ، انواع لوبيا و نخود، و جگر سياه.
کبودشدگى (پورپوراى ساده)
تغيير رنگ ارغوانى يا قهوه‌اى پوست را که در اثر خونريزى داخل بافتى ايجاد مى‌شود پورپورا گويند -م.
اين عارضه احتمالاً شايع‌ترين اختلال خونريزى‌دهنده است و اغلب در خانم‌ها بروز مى‌کند. شما ممکن است متوجه کبودى به‌ويژه در ران‌ها، کفل، و بالاى بازوى خود بدون ضربه ديدن آنها، شويد. معمولاً علامت ديگرى وجود ندارد و تمام آزمايش‌هاى مربوط به خونريزى طبيعى است.
درمان
اگر سريعاً دچار کبودى مى‌شويد به پزشک مراجعه کنيد، او براى شما آزمايش‌هاى خونى مربوط به اختلالات شديد خونريزى‌دهنده را درخواست خواهد کرد. اگر اشکالى پيدا نشد احتمالاً به شما توصيه مى‌شود که از مصرف آسپيرين و داروهاى حاوى آسپيرين که زمان خونريزى را طولانى مى‌کند، خوددارى کنيد. غير از اين نکته اين عارضه اهميت ديگرى ندارد.
در برخى افراد سالخورده ممکن است کبودى‌هاى ارغوانى رنگى بروز کند که براى مدت طولانى روى بازوها و پشت دست‌‌ها باقى مى‌مانند. اين عارضه به پورپوراى پيرى معروف است و تصور مى‌شود که در اثر مواجهه قبلى با آفتاب به‌وجود مى‌آيد. اين عارضه به‌خطر است و درمانى براى آن وجود ندارد، اگرچه اين کبودى‌ها که بعداً يک رنگ قهوه‌اى دائمى به‌خود مى‌گيرند، ممکن است از نظر زيبائى ناخوشايند باشند. استفاده از لباس آستين بلند بهترين راه‌حل است.
کم‌خونى فقر آهن
آهن يکى از اجزاء مهم تشکيل‌دهندهٔ هموگلوبين است. هنگامى که ذخاير آهن بدن شما ناکافى باشد، مغز استخوان با ساختن سلولهاى قرمز کوچکتر که حاوى مقدار کمى هموگلوبين است واکنش نشان مى‌دهد. اين عارضه شايع‌ترين علت کم‌خونى است و به‌دليل قاعدگى در خانم‌ها شايع‌تر است. بهطور طبيعى آهن کمى که از بدن دفع مى‌شود به‌راحتى توسط آهن موجود در رژيم غذائى جبران مى‌گردد. سه علت اصلى براى از دست رفتن آهن وجود دارد:
شايع‌ترين علت کمبود آهن از دست دادن خون بهطور مزمن است. علل شايع خونريزى عبارتند از: قاعدگى شديد، خونريزى ناشى از التهاب معده، زخم‌هاى معده، سرطان معده و بيمارى التهابى روده. حتى بواسير نيز ممکن است آنقدر خونريزى کند که شما را کم خون نمايد. پاسخ مغز استخوان به از دست دادن خون، ساختن سلولهاى قرمز بيشتر است. اين عمل ذخاير آهن مغز استخوان و کبد را بيرون مى‌کشد. هنگامى که ذخاير براى پاسخ‌گوئى به افزايش تقاضا کافى نباشد، کم‌خونى بروز مى‌کند. يک علت بسيار نادر از دست دادن آهن تخريب بيش از حد سلولهاى قرمز (هموليز) و دفع هموگلوبين در ادرار است.
علت دوم ناکافى بودن آهن کاهش جذب روده‌اى است که در نشانگان سوءجذب بروز مى‌کند (به مبحث نشانگان سوء جذب مراجعه کنيد). شايع‌ترين علت آن برداشتن بخشى از معده در شرايطى مثل زخم يا سرطان معده است زيرا اسيد معده براى جذب آهن ضرورى است.
سومين علت کم‌خونى فقر آهن در رژيم غذائى است. اين پديده گاهى در کودکان در دو سال اول زندگى در صورتى‌که آهن رژيم غذائى براى پاسخ به نيازهاى رشد سريع آنها کافى نباشد، ديده مى‌شود. دختران نوجوان ممکن است هنگامى که نيازهاى رشد آنها با شروع قاعدگى درهم آميزد، دچار کم‌خونى شوند. افرادى که رژيم غذائى بسيار محدود يا عادات غذائى غيرطبيعى دارند نيز ممکن است آهن ناکافى دريافت کنند.
علائم
علائم کليهٔ انواع کم‌خونى مشابه است و عبارتند از: رنگ‌پريدگي، ضعف، خستگي، و از نفس افتادن. در کمبود شديد، زبان ممکن است نماى صاف و براق پيدا کند و عارضه‌اى به‌نام پيکا (Pica)، که در آن افراد مبتلا به کم‌خونى شديد تمايل زياد به مصرف خاک يا رنگ دارند، ممکن است ايجاد شود.
درمان
اگر تصور مى‌کنيد کم‌خون هستند به پزشک مراجعه کنيد. سعى نکنيد خوددرمانى نمائيد زيرا انواع گوناگون کم‌خونى وجود دارد که روش درمانى آنها متفاوت است. بدون انجام آزمايش نمى‌توانيد بگوئيد که به کدام نوع آن مبتلا هستيد. اگر کم‌خونى فقر آهن تشخيص داده شد پزشک احتمالاً تزريق آهن يا مصرف فرآورده‌هاى خوراکى آن را توصيه مى‌کند. اگر علت اين عارضه محدود بودن رژيم غذائى است احتمالاً بايد عادات غذائى جديدى را برگزينيد. غذاهائى که غنى از آهن هستند عبارتند از گوشت، تخم‌مرغ، غلات و انواع لوبيا.
