ضربه‌هاى وارده بر سر مى‌تواند سبب آسيب به مغز يا اختلال در کار آن بشود. اگر جراحت عميقى به سر وارد شود اين جراحت ممکن است تيرگى در هوشيارى (بيهوشى نسبي) يا بيهوشي، ضربه مغزى يا فشار مغزى ايجاد کند. در اين حالت ممکن است ساير جراحت‌ها يا ناراحتى‌ها پنهان بمانند. بنابراين يک معاينهٔ کامل از مصدوم اجبارى است.
ضربهٔ مستقيم به مغز اگر به اندازهٔ کافى سنگين باشد ممکن است سبب زخمى شدن فرق سر يا ضرب‌ديدگى احتمالاً همراه با شکستگى جمجمه باشد. بنابراين بايد به اين گونه جراحت‌ها کاملاً توجه کند.
اين‌گونه جراحت‌ها معمولاً بر اثر زمين خوردن (که بيشتر در ميان پيرها، بيمارى‌ها يا لايعقل‌ها شايع است)؛ يا بر اثر تصادف‌هاى جاده‌اي، حوادث ورزشى يا مشاغل پرخطرى مانند کارهاى ساختمانى يا معدنى اتفاق مى‌افتد.
تکان مغزى عبارت است از اختلال وسيع اما موقت در کار مغز. اين حالت ممکن است ناشى از ضربه مستقيم به سر، افتادن از ارتفاع با پا روى زمين يا ضربهٔ مستقيم به چانه باشد. در اين حالت ممکن است شخص ظاهراً بيهوش نشود. در بعضى موارد ممکن است بيهوشى آنقدر کوتاه باشد که شخص متوجه آن نشود يا ابتداى حادثه را فراموش کند.
به‌هرحال از آنجا که تکان مغزى ممکن است فشار مغزى به‌همراه داشته باشد بايد بلافاصله پس از هر حادثه‌اى که منجر به جراحت سر شده، مصدوم را به دقت تحت مراقبت قرار داده و اگر عوارض باقى ماندند يا حال مصدوم بدتر شد بدون معطلى او را نزد پزشک برد.
عوارض و نشانه‌ها
بيهوشى کوتاه مدت يا نسبى
اگر مصدوم بيهوش باشد
تنفس ممکن است سطحى شود.
رنگ صورت مى‌پرد.
پوست ممکن است سرد و مرطوب شود.
ضربان ممکن است سريع و ضعيف شود.
در خلال بهبودى
مصدوم ممکن است حالت تهوع داشته باشد يا اينکه استفراغ کرده باشد.
پس از به‌هوش آمدن
مصدوم ممکن است لحظات قبل و پس از حادثه را نتواند به‌خاطر بى‌آورد. از مصدوم بپرسيد که ساعت چند است، امروز چه روزى است و او کجا است؟
اگر نتوانست به اين سؤالات به درستى جواب بدهد به احتمال زياد دچار تکان مغزى شده است.
- توجه:
اگر بيهوشى همچنان ادامه پيدا کرد به‌کار بنديد و جراحت‌هاى قابل مشاهده روى بدن مصدوم را درمان و اورژانس را خبر کنيد.
- هدف:
درمان بیهوشی را که در ص قبل گفته شد بکار بندید و جراحت های قابل مشاهده روی بدن مصدوم را درمان و اورژانس راخبر کنید.
- درمان:
۱. اگر مصدوم سست و بى‌حال بود، او را تحت مراقبت يک شخص مسئول قرار دهيد و به مصدوم توصيه کنيد که با يک پزشک مشورت کند.
۲. اگر بيهوش شده بود متناسب با وضعيت مصدوم درمان عمومى بيهوشى را که قبلاً گفته شد در مورد او به‌کار ببريد.
۳. براى برطرف ساختن حالت شوک به ترتيبى که در مبحث شوک گفته شده عمل کنيد.
۴. در موارد حاد ميزان تنفس، نبض، و سطح هوشيارى را چک کنيد؛ حتى اگر مصدوم ظاهراً بهبود پيدا کرده باشد باز هم به دقت او را زير نظر قرار دهيد که ببينيد آيا نشانه‌اى از فشار مغزى در او به چشم مى‌خورد يا نه.
۵. اگر مصدوم حتى براى مدت کوتاهى بيهوش شده بود يا آنکه در مورد وخامت حال او ترديد داشتيد ترتيب انتقال او را به بيمارستان بدهيد.
وارد آمدن فشار به مغز
حالت وخيمى است که از فشار وارد بر مغز به‌وسيله جمع‌شدن خون در زير جمجمه يا فشار استخوان شکستهٔ جمجمه بر مغز ناشى مى‌شود. فشار مغزى ممکن است به‌دنبال تکان مغزى و احتمالاً تا ۴۸ ساعت پس از آنکه مصدوم ظاهراً بهبود يافته بروز نمايد.
- عوارض و نشانه‌ها:
۱. تنفس صدادار مى‌شود.
۲. حرارت بدن بالا مى‌رود، صورت برافروخته مى‌شود اما خشک است.
۳. نبض کامل و پر است ولى آهسته.
۴. اندازه‌هاى مردمک‌هاى چشم متفاوت مى‌شود.
۵. ممکن است ضعف يا فلج در يک سوى بدن بروز کند.
- توجه:
همراه با زياد شدن فشار مغزى سطح هوشيارى مصدوم پائين مى‌‌آيد.
- هدف:
بلافاصله ترتيب انتقال مصدو به بيمارستان را بدهيد چون اين حالت به درمان پزشکى اضطرارى نياز دارد.
- درمان:
۱. درمان عمومى بيهوشى را که گفته شد در مورد مصدوم به‌کار بنديد.
