اقدامات مهندسی

- نقشه‌ٔ کارخانه: بايد تدابير مربوط به پيشگيرى از بيمارى‌ها از همان مراحل اوليهٔ طرح کارخانه آغاز شود. مطالبى وضع کف‌ها، ديوارها، بلندي، سقف، درها و پنجره‌ها؛ عايق‌کارى فضاى لازم همگى در نقشهٔ اصلى ساختمان که توسط مهندس معمار تهيه مى‌شود بايد مورد توجه باشند. پس از ساختن ساختمان به دشوارى مى‌توان بدون هزينه و زحمت در آن تغيير ايجاد کرد.

- خانه‌دارى مناسب: خانه‌دارى موضوعى است که بيشتر اوقات صنايع را هم شامل مى‌شود و معناى آن بسيار همانند معنايى است که براى خانه‌هاى شخصى به‌کار مى‌رود و شامل پاکيزگى عمومي، تهويه، روشنايي، شستشو و ترتيبات لازم براى خوراک و نگاه‌دارى وضع کلى ساختمان است. خانه‌دارى مناسب يک نياز اساسى براى مبارزه با خطهاى شغلى يا پيشگيرى و از بين بردن آنها است، که در کارآمدى و ايجاد روحيه در کارگران صنايع هم نقشى دارد. بايد ديوارها، سقف‌ها و راهروها حداقل سالى يک بار کاملاً شسته و تميز شوند. گرد و غبارى که بر کف‌ها، کناره‌ها، لبه‌ها، ماشين‌ها و ديگر لوازم ثابت مى‌نشيند بايد به‌سرعت با جاروى برقى يا مواد نم‌دار برداشته شوند. ماسک، دستکش، پيش‌بند و ديگر تجهيزات ايمنى بايد تميز و در وضعيت سالم نگاه‌دارى شوند. براى پيشگيرى از حادثه هر چيزى بايد سالم و در جاى خود باشد. بايد بيرون ساختمان هم همواره تميز و آراسته نگاه‌دارى شود.

- تهويهٔ کلي: بايد در کارخانه به‌طور کلى تهويهٔ مناسب برقرار باشد. توصيه شده است که در هر اتاق کار وسيلهٔ تهويه به‌صورت پنجره به نسبت ۲ متر مربع به‌ازاى هر کارگرِ اتاق در نظر گرفته شود و پنجره‌ها چنان باشند که هواى آزاد به‌صورت پيوسته بتواند وارد شود. در اتاق‌هايى که گرد و غبار به‌وجود مى‌آيد بايد يک دستگاه تهويهٔ مکندهٔ کارآمد وجود داشته باشد تهويهٔ مناسب خطر بيمارى‌هاى منتقله از راه هوا را براى کارگر کم مى‌کند و به‌خصوص در کاهش خطرهاى گازها و غبارها کارساز است.

- به‌کارگيرى ماشين (Mechanisation): کارخانه بايد هر چه بيشتر با وسايل ماشينى مجهز شود تا خطر تماس بين مواد زيان‌آور با کارگر کم شود. اگر به‌جاى مخلوط کردن مواد با دست اسباب ماشينى به‌کار رود از بروز درماتيت جلوگيرى مى‌شود. بردن اسيدها از يک محل به جايى ديگر را مى‌توان با لوله انجام داد. موقعيت‌هاى ديگرى هم در کارخانه هست که کار با ماشين را مى‌توان جايگزين اعمال دستى نمود.

- جانشين‌سازي: جانشين‌سازى يعنى به جاى مواد خطرناک، يک مادهٔ بى‌خطر يا کم‌خطر خطرناک به‌کار برده شود. نمونهٔ کلاسيک جانشين‌سازى جانشين کردن سزکوئى سولفيد فسفر به جاى فسفر سفيد در کبريت‌سازى است که موجب از بين‌رفتن نکروز فک (Phossy jaw) شد. رنگ‌هاى آهن‌دار يا داراى روى را مى‌توان به جاى رنگ‌هاى خطرناک سرب‌دار به‌کار گرفت، از املاح نقره مى‌توان به جاى املاح جيوه، و از استن به جاى بنزن مى‌توان استفاده نمود. ولى در صنعت هميشه نمى‌توان جانشين‌سازى را انجام داد. هر جا که بتوان بايد به گسترده‌ترين شکل انجام گيرد.

- گرد و غبار: با گرد و غبار مى‌توان با افشاندن آب در جاى توليد آن مبارزه کرد، مانند: استفاده از مته و آب به هنگام سوراخ‌کردن سنگ‌ها. در فرآيند‌هاى آسياب‌کردن، مخلوط کردن و غربال کردن اگر اندکى رطوبت به‌مواد افزوده شود کار نسبتاً بدون گرد و غبار خواهد شد. در صنايع سرب توصيه مى‌شود که کف‌ها و نيمکت‌ها را در هنگام انجام کار نمناک نگاه دارند. روش نم‌دار کردن براى مبارزه با گرد و غبار بايد بيش از به‌کار گرفتن روش‌هاى پرهزينه و پيچيده آزمايش شود.

- محصور کردن (Enclosure): با محصور کردن فرآيندها و لوازم خطرناک از آزاد شدن گرد و غبار و بخارها به فضاى کارخانه پيشگيرى مى‌شود. مثلاً ماشين‌هاى آسياب کردن را مى‌توان به‌طور کامل محصور کرد. اين گونه جداسازى واحدها با دستگاه تهويهٔ مکنده بايد همراه باشد.

- جداسازى (Isolation): گاهى لازم مى‌شود که يک فرآيند بدبو در يک ساختمان جداگانه باشد به‌طورى که کارگرانى که در رابطهٔ مستقيم با آن فرآيند نيستند، در معرض خطرهاى آن نباشند، جداسازى تنها از نظر مکانى ممکن است نباشد بلکه در بُعد چهارم - زمان - هم مى‌تواند باشد. مثلاً مى‌توان بعضى کارها را شب‌ها و در نبود کارکنان عادى انجام داد.

- تهويهٔ مکندهٔ محلي: با تعبيهٔ تهويهٔ مکندهٔ محلي، غبارها، بخارها و ديگر مواد زيان‌آور را مى‌توان پيش از آزاد شدن در فضاى کارخانه در محل ايجاد گرفت و بيرون فرستاد. بخش اساسى تهويهٔ مکنده‌ترى محل اسبابى است به اسم هود Hood که در محلى هر چه نزديک‌تر به محل ايجاد غبار يا بخار يا ديگر ناخالصى‌ها کار گذاشته مى‌شود و با عملِ مَکِش گازها، بخارها و غبارها به درون آن کشيده شده و از راه کانال‌هاى آن به واحدهاى گرد‌آورى کننده مى‌روند. با اين ترتيب منطقهٔ تنفسى کارگران را مى‌توان بدون غبارهاى خطرناک و بخارهاى سمى نگاه داشت.

- اسباب‌هاى ايمني: ماسک، گاز و رسپيراتور در بين قديمى‌ترين اسباب‌هايى هستند که براى ايمنى کارگران در برابر آلاينده‌هاى هوابرد به‌کار مى‌رفته‌اند، اينها هنو هم براى همين مقصود به‌کار گرفته مى‌شوند.

دو نوع رسپيراتور وجود دارد:

۱. آنها که آلاينده‌هاى هوا را مى‌گيرند؛

۲. آنها که هواى تازه دارند؛

کارگر بايد بداند که چه رسپيراتورى را به‌کار مى‌گيرند و کِى و چگونه آن را به‌کار برد. اسباب‌هاى رسپيراتور نبايد جاى ديگر روش‌هاى مبارزه با آلودگى‌ هوا را بگيرند. ديگر اسباب‌هاى ايمنى عبارتند از: توپى گوش، کرکننده‌ها، کفش ايمني، پيش‌بند، دستکش، چکمه‌هاى لاستيکى بلند، کلاه ايمني، کِرِم‌هاى حفاظتي، تورى سيمى و عينک دودي. بايد طرز به‌کار بردنِ درستِ اسباب‌هايِ ايمنى به کارگر آموزش داده شود.

- پايش محيط زيست: يک جنبهٔ مهم برنامه‌ٔ بهداشت حرفه‌اى پايش زيست‌محيطى است که به‌صورت بررسى‌هاى دوره‌اى محيط کار، و به‌خصوص به‌صورت نمونه‌بردارى از هواى کارخانه براى شناسايى چگونگى آزاد شدن گرد و غبار و بخارها به هواى کارخانه انجام مى‌شود تا تراکم آنها از سطح مجاز بيشتر نباشد. رعايت حدود مجاز نقش مهمى در کاهش بخشى از مواجهه‌هاى شغلى با مواد سمى ايفاء مى‌کند. بايد گرماى محيط، تهويه و روشنايى هم پايش شوند. اين پايش‌ها بايد با کار مشترک پزشکان و مهندسان انجام گيرد.

- پايش آماري: پايش آمارى شامل بازبينى داده‌هاى گرد‌آورى شده دربارهٔ بهداشت و مواجهه‌هاى زيست‌محيطى گروه‌هاى شغلى است که بايد با فاصله‌هاى منظم انجام شود. هدف اصلى اين بازبينى‌ها ارزش کفايت اقدامات پيشگيرى و معيارهاى بهداشت حرفه‌اى از جمله سطوح مجاز مواجهه است.

- پژوهش: پژوهش در کارهاى بهداشت حرفه‌اى زمينهٔ بارورى براى مطالعه به‌دست مى‌دهد و آن را مى‌توان درباره شناخت بهتر دشوارى‌هاى بهداشت حرفه‌اى به‌کار گرفت. دو نوع پژوهش وجود دارد؛ پژوهش ‌مى‌توان دربارهٔ شناخت بهتر دشوارى‌هاى بهداشت حرفه‌اى به‌کار گرفت. دو نوع پژوهش وجود دارد؛ پژوهش ناب يا بنيادى و پژوهش‌هايى براى بهبود با فرآورده‌هاى ساخته شده، هر دو نوع پژوهش اهميت دارند.

نمونه‌هايى از پژوهش‌هاى بهداشت حرفه‌اى عبارتند از: بررسى حدود مجاز مواجهه با گرد و غبار و بخارهاى سمّي، سرطان‌هاى شغلي، پيشگيرى از حوادث، ضعف عمومى در صنايع و روان‌شناسى پيشه‌اى.