پیش‌نیازهای لازم برای تأسیس مناطق

حداقل امکانات مورد نياز براى تأسيس مناطق آزاد را مى‌توان در موارد زير خلاصه کرد:

۱. ايجاد اسکله‌هائى که کشتى‌هاى حداقل تا ۲۵ هزار تن بتوانند در آن پهلو گرفته تخليه و بارگيرى نمايند

۲. ايجاد محوطه‌هاى مناسب براى بازاندازى و همچنين استقرار تجهيزات بنادر (جراتقال، ليفتراک، ترانس مى‌تر)

۳. ايجاد انبارهاى مناسب در بندر و تأمين آب و برق و سوخت منطقه

۴. ايجاد يا توسعه فرودگاه و ساختن ترمينال‌هاى مناسب

۵. ايجاد دبستان، بيمارستان، فروشگاه و شرکت‌هاى خدماتى و ...

۶. اعطاء مجوز فرود به هواپيماهاى مسافربرى که از خارج عازم منطقه مى‌شوند

۷. تأسيس شبکه‌هاى مخابراتى پيشرفته (تلفن، تلکس و فاکس و ...)

در يک منطقه يا بندر آزاد، کليه فعاليت‌هاى مزبور را مى‌توان با همکارى دولت و بخش خصوصى و يا جذب سرمايه‌داران خارجى و داخلى انجام داد؛ اما بايد خاطرنشان ساخت که در کارهاى زيربنائى معمولاً بخش خصوصى رغبتى از خود نشان نمى‌دهد.

بنابراين تأمين آب و برق و ايجاد شبکه توزيع آن، فاضلاب، فرودگاه، ترمينال جاده‌هاى آسفالت، ايجاد بندرگاه مجهز، تأسيس شبکه‌هاى مخابراتى پيشرفته و ... بايد توسط خود دولت صورت گيرند.

از آنجا که فعاليت‌هاى روبنائى معمولاً از سوددهى بالاترى برخوردار هستند، و اين فعاليت‌ها به تخصص‌هاى بيشتر و متنوع‌ترى نيازمند هستند، بهتر است به بخش خصوصى واگذار شوند، مانند: تجارت، ايجاد کارخانه‌هاى مختلف، مونتاژ، بسته‌بندي، بانکداري، جهانگردي، جمل و نقل، ماهيگيري، تعميرات شناورها و کشتى‌ها، ارائه سرويس به کليه کشتى‌ها، توريسم، هتلداري، امور ساختماني، مغازه‌داري، رستوران و نظاير آن.

'ويژگى‌هاى بنادر آزاد در ايران' ، مجله مناطق آزاد، شماره نوزدهم سال دوم (شهريور ۷۱) ص ۲۵.

در مورد امکانات و تسهيلات مناطق آزاد ايران بايد گفت:

در جزيره کيش وجود فرودگاه بين‌المللى و بندرگاه کيش از جمله مهم‌ترين امکانات به شمار مى‌روند، همچنين هتل‌ها و رستوران‌ها تسهيلات مناسبى براى مسافران، جهانگردان فراهم مى‌آورند. ترمينال و باند فرودگاه بين‌المللى کيش مى‌تواند درصدور کالاهاى اين منطقه نقش مهمى را ايفاء کند، البته به شرط آنکه توليدات آينده از نقطه‌نظر وزن و ارزش، جهت حمل هوائي، توجيه اقتصادى داشته باشند. در قسمت شمالى جزيره بندرگاه کيش قرار دارد، اين بندرگاه داراى سه اسکله است: اسکله شرقي، اسکله غربى و اسکله شمالي، که ورود و خروج کالا و مسافرينى که با کشتى جابه‌جا مى‌شوند از طريق اين بندرگاه صورت مى‌گيرد. در اين بندرگاه، يدک‌کش‌هائى با ظرفيت حداکثر هفتاد کانتينر (کانتينرها در ابعاد مختلف) که از طريق دوبى طى مسير مى‌نمايند، پهلو مى‌گيرند، علاوه‌ بر آن لنج‌هاى کوچک که قادر به حمل کالا تا ميزان سى تن مى‌باشند نيز رفت و آمد مى‌نمايند. اين بندرگاه داراى ترمينال کانتينرى است. در جنب بندرگاه نيز گمرک کيش با انبارهاى متعدد و سرپوشيده جهت انبار کالاهاى رسيده قرار دارد.

اداره کل بازرگانى استان تهران، جزيره کيش (تهران: اداره کل بازرگانى استان تهران بى‌تا) ص ۳.

در مورد جزيره قشم بايد گفت که اين جزيره از موقعيت استراتژيکى بسيار قوى و خوبى در تنگه هرمز برخوردار است. در اهميت تنگه يادآورى به همين نکته کافى است، که به‌طور متوسط روزانه پانزده ميليون بشکه نفت خاورميانه به‌سوى سرزمين‌هاى صنعتي، از همين تنگه عبور مى‌کند. ايران به‌عنوان مالک تنگه هرمز، على‌رغم مقررات آزادى عبور و مرور از تنگه‌هاى بين‌المللى مى‌تواند از طريق اين جزيره بزرگ و استراتژيک، هم به تسهيل مبادله و امنيت تجارت کمک کند، و هم سهمى از سودهاى کلان تجارى را به ازاء ارائه خدمات مفيد منحصر به فرد به نفع آب و امکانات لوله‌کشى در جزيره قشم قابل توجه است به‌گونه‌اى که در گذشته از اين جزيره و امکانات آبى آن به‌منظور تأمين نيازهاى آبى مناطق اطراف استفاده مى‌شده است. هم‌چنين منابع ديگر مانند منابع گاز، نمک، آهن و گوگرد به‌عنوان امکانات بالقوه اين جزيره بايد در نظر گرفته شوند.

'رويکرد سيستمى در برنامه‌ريزى جزيره قشم' ، مجله مناطق آزاد، شماره اول، سال اول، (اسفند ۱۳۶۹) ص ص ۳۳ و ۳۴.