در سفر و فواید آن

چون ندانی ز خود سفر کردن		بایدت بر جهان گذر کردن
تا ببینی نشان قدرت او		با تو گوید زبان قدرت او
کای پسر خسروان که می‌بینی		اندرین خاکشان به مسکینی
همه بیش از تو بوده‌اند به زور		اینکه شان میروی تو بر سر گور
چون در آمد اجل زبون گشتند		ملک بگذاشتند و بگذشتند
بکن اندر زمان مستی خود		سفری در زمین هستی خود
تا بدانی که کیستی و که‌ای؟		در چه چیزی و چیستی و چه‌ای؟
چون ندانی به پای روح سفر		بایدت در جهان چو نوح سفر
بدر آ، ای حکیم فرزانه		پر نشاید نشست در خانه
چند در خانه کاه دود کنی؟		سفری کن، مگر که سود کنی
نشود مرد پخته بی‌سفری		تا نکوشی، نباشدت ظفری
چون توان برد نقد درویشان؟		جز به دریوزه از در ایشان
پای خود پی کن و بسر میگرد		عجز پیش آر و در بدر میگرد
تا مگر بر تو اوفتد نظری		بربایی ازین میان گهری
سفر مال بیم دزد بود		سفر حال اجر و مزد بود
هر زمینی سعادتی دارد		هر دهی رسم و عادتی دارد
اختران گر ز سیر بنشینند		این نظرهای سعد کی بینند؟
تا نیابی تو از سفر ندبی		با تو همراه کی کند ادبی؟
در طلب گر تو پاک باشی و حر		همچودریا شوی ز معنی پر
هر دمی آزمایشی باشد		هر نگاهی نمایشی باشد
با ادب رو، که نیکخواه تو اوست		در سفرها دلیل راه تو اوست
بردباری کن وقناعت ورز		تا ز دلها قبول یابی و ارز
گر نهان میروی به راه، ار فاش		چون توکل به اوست خوش میباش
چون خرد با دلت خلیل شود		راه را بهترین دلیل شود
در مقامی که آشنایی نیست		بهتر از عقل روشنایی نیست
به سفر گر چه آب ودانه خوری		بی‌ادب سیلی زمانه خوری
مکن اندر روش قدمهاسست		تا بیاری سبو ز آب درست
از پی آن مشو که زود آری		جد و جهدی بکن که سود آری
در سفر چون پی شکم گردی		از کجا صدر و محتشم گردی؟
چون قلندر مباش لوت پرست		کاسه از معده کرده، کفچه ز دست
سر و پا گر تهیست غم نخورد		شکم ار پر نشد شکم بدرد
کی بداند قلندر گنده؟		که به دوزخ همی برد کنده
گر شکر در دهان او ریزی		زهر قاتل شود چو برخیزی
سفر این کسان چه کرد کند؟		به جز از پا و سر که درد کند؟
پیش ازین هم روندگان بودند		عشق را پاک بندگان بودند
که به جز راه حق نرفتندی		در پی جرو دق نرفتندی
به مجاور فتوح دادندی		از نفس قوت روح دادندی
گوشه داران ز مقدم ایشان		شاد بودند از دم ایشان
ریختی پایشان بهر حرکت		بر زمینی ز یمن صد برکت
رنگ پوش دروغ چون پر شد		عقد خرمهره رشته‌ی در شد
خلق دریافت زرق سازیشان		حق نمایی و حقه بازیشان
نام تلبیسشان بسانی رفت		که کرامات ده بنانی رفت
به روش چون گناه‌گار شدند		همه در چشم خلق خوار شدند
تا که شد زین ملامت انگیزان		خون درویش پاک رو ریزان
گشت کار طریقت آشفته		شد جهان از مجردان رفته
از مسافر ادب نمیجویند		وینک از در بدر همیپویند
زین کچول کچل سری چندند		که به ریش جهان همی خندند
عسلی خرقه و عسل خواره		همچو زنبور بیشه آواره
موی خود را دراز کرده به زرق		کرده آونگشان چو مار از فرق
روز در کویها غزل خواندن		نیمشب نعره بر فلک راندن
روز در آفریدن و لادن		نیم شب نخره بر فلک دادن
رندو رقاص و مارگیر همه		زرق ساز و زنخ پذیر همه
درم اندر کلاه خود دوزند		خلق را ترک همت آموزند
قرضشان آش پنج پی خوردن		وتر و سنت قدح تهی کردن
سربسر خانه سوز و آتش باز		آتش خویش را نکشته به آز
خاک ازیشان چگونه مشک شود؟		گر به دریا روند خشک شود
به هوس حلقه در ذکر چکنی؟		هر چه یابی به حلق در چکنی؟
نفست از حلقه کی پذیرد پند؟		در شهوت ز راه حلق ببند
حلقه درگیر و حقه پر معجون		این بود دیو و آن گزد در کون
این بدان گفتمت که قیدپرست		صاحب زرق و مکر و شیدپرست
تا بدانی و زر تلف نکنی		بیخبر سر درین علف نکنی
و گر او نیز را به یک دو درست		بنوازی، بزرگواری تست
تا ز کردار خود خجل نرود		وز سخای تو تنگدل نرود
نتوان ریختشان اگر دردند		که در آن زرق رنج پر بردند
گر چه در زرق نادرستانند		چیز کیشان بده، که چستانند
با کرامات نیست شعبده راست		تو همی کن تفرجی که رواست
پاک ده گر غلط پزد لادن		چون فروشد نشایدش گادن
بر گنه‌شان چو راست کردم چنگ		هم بخواهم به قدر عذری لنگ
مشک لولی نه لایق جیبست		روستایی که میخرد عیبست
از تو بود این خطا، نه از وی بود		چونپرسی که در خطا کی بود؟
ترکمان گول و کلبه پر سمسار		نخرد خام جز یکی در چار
صاحب زرق هم دکاندارست		هر مریدیش بیست سمسارست
آن یکی گویدت که: شیخ ولیست		وان دگر گویدت که: به ز علیست
وانکه یک لحظه خورد و خوابش نیست		وینکه در خانه نان و آبش نیست
وانکه دیشب به مکه برد نماز		وینکه تا شام رفت و آمد باز
میفروشند و میخرند او را		وین خران بین که چون خرند او را؟
این سخن چون بجاست میگویم		گر چه تلخست راست میگویم
گر به شیرینی شکر نبود		آخر از بنگ تلختر نبود
سخن راست گوش باید کرد		که گهی تلخ نوش باید کرد