حوزهٔ امکانات

تصميم‌گيرى واقع‌بينانه مستلزم آن است که اجراى آن امکان‌پذير باشد. بدين جهت لازم است که حوزهٔ امکانات و مقدورات را بشناسيم. بنابر عقيدهٔ بعضى از استادان، حوزهٔ امکانات از تلاقى دو مجموعهٔ منابع و موانع ايجاد مى‌شود. اين عقيده در نمودار (تجسم مدلى که حوزهٔ امکانات را محل تلاقى دو مجموعه منابع و موانع مى‌پندارد) مجسم شده است. بعضى ديگر از استادان عقيده دارند که حوزهٔ امکانات از تلاقى سه مجموعه به‌وجود مى‌آيد. اين سه مجموعه که در نمودار (تجسم مدلى که حوزه امکانات را محل تلاقى سه مجموعه توقعات - نيازها، منابع - موانع، و راه‌بردها - اولويت‌ها مى‌پندارد.) نشان داده شده‌اند عبارتند از:

- مجموعهٔ توقعات و نيازها.

- مجموعهٔ منابع و موانع.

- مجموعهٔ راه‌بردها و اولويت‌ها.

دو مدل بالا هر دو معقول هستند و مفهوم حوزهٔ امکانات را مى‌رسانند؛ ولى در هر دو مدل، از نظر چگونگى تجسم مفهوم، نقطهٔ ضعفى ديده مى‌شود؛ بدين معنى که تغيير حوزهٔ امکانات را به‌درستى توجيه نمى‌کنند. مجموعه‌هاى توقعات و نيازها، منابع و موانع و راه‌بردها و اولويت‌ها ثابت و يکسان نيستند و در طول زمان تغيير مى‌کنند. طبعاً، تغيير هر يک از آنها در محدودهٔ امکانات و مقدورات منعکس مى‌شود و آن را تغيير مى‌دهد. اين‌گونه تغييرات را نمى‌توان در دو مدل بالا به‌درستى نشان داد؛ مثلاً در مدل نمودار (تجسم مدلى که حوزهٔ امکانات را محل تلاقى دو مجموعه منابع و موانع مى‌پندارد)، اگر بر فرض از موانع و محدوديت‌ها کاسته شود و دايرهٔ آن کوچک‌تر شود، حوزهٔ امکانات نيز به‌نظر مى‌آيد که تنگ‌تر مى‌شود.

حال آنکه چنين تجسمى معقول نيست. اگر منابع ثابت باشد، هر قدر از موانع و محدوديت‌ها کاسته شود، بر وسعت دامنهٔ امکانات و مقدورات افزوده مى‌گردد. هم‌چنين در مدل نمودار (تجسم مدلى که حوزه امکانات را محل تلاقى سه مجموعه توقعات - نيازها، منابع - موانع، و راه‌بردها - اولويت‌ها مى‌پندارد.)، اگر بر فرض دايره توقعات - نيازها بزرگ‌تر شود، چنين به‌نظر مى‌رسد که حوزهٔ امکانات نيز بايد وسيع‌تر گردد.

علاوه بر اين، در مدول نمودار (تجسم مدلى که حوزه امکانات را محل تلاقى سه مجموعه توقعات - نيازها، منابع - موانع، و راه‌بردها - اولويت‌ها مى‌پندارد.)، مجموعه راه‌بردها - اولويت‌ها مجزا و جدا از مجموعه توقعات - نيازها و مجموعه منابع - موانع نشان داده شده است و اين توهم را ايجاد مى‌کند که راه‌بردها و اولويت‌ها از توقعات و خواست‌ها و هم‌چنين از منابع و محدوديت‌ها مستقل است. هيچ‌يک از اين دو تجسم ذهنى صحيح و معقول نيست. گاهى اوقات نيز اين سؤال پيش مى‌آيد که چه چيزى ايجاب مى‌کند دايره‌هايى که در مدل‌هاى مزبور کشيده شده با يکديگر تلاقى کنند؟ اگر دايره‌هاى مزبور تلاقى نکنند، تکليف حوزهٔ امکانات چيست؟

براى رفع توهمات بالا، شايد بهتر آن باشد که حوزهٔ امکانات را در نمودار (تجسم مدلى که حوزهٔ امکانات را در حد فاصل بين مجموعهٔ منابع و مجموعهٔ موانع مى‌پندارد.) نشان دهيم، در اين مدل، سه دايرهٔ متحدالمرکز به شکل دايره‌هاى رشد درخت، نشان داده شده است که اشعه‌اى به مانند خط اثر آوندها آنها را قطع کرده و قطاع‌هايى ساخته است. سه دايرهٔ مزبور معرف سه مجموعه هستند:

- مجموعهٔ توقعات، نيازها، خواست‌ها و انتظارات فردى و اجتماعي.

- مجموعهٔ منابع مادي، مالي، علمي، فنى و انساني.

- مجموعهٔ موانع و محدوديت‌ها.