يکى از انواع مسموميت‌هاى تزريقى بسيار شايع گزش است. حشرات و موجوداتى چون مار و عقرب و .... با واردنمودن سم خود به بدن انسان سبب بروز علائم مسموميت در فرد گزيده‌شده مى‌شوند. به غير از علائم مربوط به اثر مستقيم سم بر روى بدن ممکن است واکنش‌هاى شديد حساسيتى پيش بيايد که تشخيص و برخورد با آن هوشيارى خاصى را مى‌طلبد و بايد به‌موقع درمان شود.
مارهاى سمى
مارهاى غيرسمى
توضيحات
۱. شکل سر
پهن مثلثى‌شکل
گرد و کوچک
برخى از مارهاى سمى ممکن است سرى گرد و کوچک داشته باشند.
۲. شکل مردمک
باريک
گرد
اندازه دندان‌هاى نيش
بزرگتر از ساير دندان‌ها و داراى سوراخى در داخل آن
هم‌اندازه ساير دندان‌ها و بدون سوراخ
ساير خصوصيات
در بين دو چشم فرورفتگى وجود دارد.
انواع گزيدگى‌هاى شايع
گزيدگى توسط زنبور و ساير حشرات
اين نوع گزيدگى به‌صورت خيلى شايع اتفاق مى‌افتد و معمولاً بدون عارضه خاصى بهبود مى‌يابد ولى در مواردى‌که نيش حشره در محل گزش مانده باشد بايد با احتياط کامل نيش را توسط پنس يا هر وسيله مشابه از محل درآورده و اقدام به کمپرس سرد نمود.
عقرب‌گزيدگى
عقرب‌گزيدگى از گزش‌هائى است که هم در داخل و هم در خارج از خانه به‌صورت نسبتاً شايع رخ مى‌دهد. اغلب فرد به‌علت عدم آگاهى از علائم و عوارض آن دچار اضطراب و هيجان مى‌شود.
- علائم موضعى:
محل گزش قرمز، متورم، گرم و دردناک مى‌شود.
- علائم حساسيتى:
در صورت بروز واکنش حساسيتى به سم، فرد مسموم دچار کهير، خارش، تنگى نفس، تورم عروق و افت فشارخون، تهوع و استفراغ، آبريزش از دهان، بى‌اختيارى ادرار و مدفوع و تشنج مى‌شود.
اقدامات اوليه
- مصدوم را آرام نموده و از حرکت وى جلوگيرى کنيد و او را به پشت بخوابانيد در صورت نياز به احياء قلبى و تنفسى عمليات احياء را شروع کنيد و در صورت بروز علائم شوک، اقدامات لازم را انجام دهيد.
- سه سانتى‌متر بالاى محل گزيدگى باندى به پهناى بيش از ۵/۱ سانتى‌متر ببنديد.
- اندام گزيده‌شده را در وضعيت مناسب به‌وسيله آتل ثابت کرده و در سطحى پائين‌تر از قلب قرار دهيد.
- مصدوم را به نزديک‌ترين مرکز درمانى انتقال دهيد.
پيشگيرى
در محل‌هائى که احتمال وجود عقرب زياد است، هنگام استفاده از کفش، لباس، حوله و رختخواب، بايد به‌دقت آنها را تکان دهيد. در اطراف منزل کنده درخت را خارج نموده و قطعات چوب را جمع‌آورى و به محل دورترى منتقل نمائيد.
مارگزيدگى
مارهاى سمى هنگام گزيدن دندان‌هاى خود را وارد بدن شخص کرده و سم خود را تزريق مى‌کنند. در جدول زير خصوصيات ظاهرى مارهاى سمى و غيرسمى با يکديگر مقايسه شده است: مارها اغلب شب‌ها فعاليت داشته و در صورت عدم آزار، به‌ندرت به انسان حمله مى‌کنند.
علائم گزش مار سمى
اغلب افراد مصدوم دچار ترس و هيجان شديد شده و ممکن است علائم شوک شامل رنگ‌پريدگي، پوست سرد و مرطوب، نبض ضعيف و سريع و تنفس کوتاه و سريع در آنها مشاهده شود.
علائم موضعى مارگزيدگى
- ممکن است اثر دندان مار به‌شکل دو زخم مجاور در محل گزش مشاهده شود.
- درد محل گزش
- تورم و تغيير رنگ محل گزش که ابتدا قرمز شده و سپس به رنگ آبى متمايل به سبز درمى‌آيد.
- به‌وجود آمدن تاول در محل گزش پس از چند ساعت خونريزى داخلى بر اثر گزش.
- به‌علت نشت خون از رگ‌ها در احشاء داخلى يا ساير ارگان‌هاى بدن و يا تأثير سم در بدن ممکن است علائم زير ظاهر شود:
تهوع، استفراغ، درد شکم، اسهال، خونريزى از بينى و دستگاه گوارش و ادرار، تعريق، ضعف شديد.
اقدامات اوليه در برخود با مصدوم
- فرد مصدوم را به آرامش تشويق نموده و از حرکت وى جلوگيرى کنيد.
- اندام گزيده‌شده را با استفاده از آتل‌بندى بى‌حرکت کنيد.
- محل گزش را با آب و صابون بشوئيد.
- مصدوم را هرچه سريع‌تر به مرکز درمانى انتقال دهيد.
- علائم حياتى فرد مصدوم را کنترل نموده و در صورت لزوم عمليات احياء قلبى - ريوى را شروع کنيد.
- توجه:
۱. از مکيدن محل گزش و هم‌چنين بستن تورنيکه در بالاى محل گزش خوددارى کنيد. هرچند در بعضى از منابع علمى به آن توصيه شده است ولى در صورت تصميم به مکيدن محل زخم، بايد ترجيحاً از وسيله مکش استفاده نمود.
۲. گذاشتن کيسه يخ بر روى محل گزيدگى باعث کاهش درد و جلوگيرى از جذب بيش از حد سم مى‌گردد.
۳. با بريدن محل گزش و ايجاد برشى به عمق ۵/۰ و طول يک سانتى‌متر بلافاصله پس از گزش، مقدارى از سم به‌همراه خون از بدن خارج مى‌گردد.
پيشگيرى
در مناطقى که احتمال وجود مار هست بايد از شلوار بلند، کفش ساق‌بلند يا چکمه و دستکش استفاده شود.
