آکاتیژیا، نوعی احساس ناراحتی عضلانی است که توسط بیمار احساس می‌شود و می‌تواند موجب گردد که بیمار آژیته شود، دائماً قدم بزند، به سرعت بنشیند و برخیزد و در مجموع احساس بدی داشته باشد. این نشانه‌ها عمدتاً حرکتی هستند و بیمار نمی‌توانند روی آنها کنترل ارادی داشته باشد. آکاتیژیا می‌تواند در هر زمانی از درمان بروز کند. زمانی‌که متوجه آکاتیژیا می‌شویم و تشخیص این بیماری گذاشته می‌شود، باید مقدار داروی آنتی‌پسیکوتیک را به حداقل مؤثر کاهش دهیم.
درمان
می‌توان برای درمان، از آنتی‌کولینرژیک‌ها یا آمانتادین استفاده کرد، اگرچه این داروها به‌خصوص در آکاتیژیا مؤثر نیستند. داروهای پروپرانولول (۳۰ تا ۱۲۰ میلی‌گرم در روز)، بنزودیازپین‌ها، و کلونیدین ممکن است مؤثرتر باشند. به‌نظر می‌رسد در برخی از موارد آکاتیژیا، هیچ درمانی مؤثر نیست.
دیسکینزی دیررس ناشی از مصرف نورولپتیک
تشخیص، علایم و نشانه‌ها
دیسکینزی دیررس، از عوارض دیررس آنتی‌پسیکوتیک‌ها به‌شمار می‌آید و به‌ندرت قبل از ۶ ماه از آغاز درمان اتفاق می‌افتد. در این بیماری، حرکات کُره آتتوئید (choreoathetoid) نامنظم، بی‌اراده و غیرطبیعی عضلات سر، اندام‌ها و تنه دیده می‌شود. شدت این حرکات از بسیار کم (که اغلب بیمار و خانواده‌اش متوجه آن نمی‌شوند) تا بسیار زیاد و ناتوان‌کننده متغیر است. حرکات دوره‌هائی شایع‌ترین این حرکات هستند که شامل حرکات ناگهانی، چرخشی و بیرون آوردن زبان، حرکات جویدن و طرفینی فک، غنچه کردن دهان و شکلک درآوردن می‌شوند. حرکات انگشتان و مشت کردن دست نیز شایع هستند. در موارد شدید، تورتی کولی، رتروکولی، پیچش تنه و حرکات ناگهانی لگن نیز دیده می‌شوند. دیسکینزی تنفسی نیز گزارش داده شده است. دیسکینزی، با استرس تشدید و در حین حواب ناپدید می‌گردد.
اپیدمیولوژی
دیسکینزی دیررس، در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد بیمارانی که به مدت بیش از یک سال تحت درمان بوده‌اند دیده می‌شود. حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بیمارانی که متحمل دوره‌های طولانی بستری می‌شوند، دیسکینزی دیررس دارند. این عارضه در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. همچنین کودکان، بیماران بالای ۵۰ سال، و بیماران مبتلا به صدمات مغزی و اختلالات خلقی در معرض خطر زیادی هستند.
سیر و پیش‌آگهی
بین ۵ تا ۴۰ درصد کل موارد دیسکینزی دیررس در نهایت بهبود می‌یابند. از موارد خفیف، بین ۵۰ تا ۹۰ درصد بهبود پیدا می‌کنند. با این حال، احتمال بهبود دیسکینزی دیررس در بیماران مسن کمتر از بیماران جوان است.
درمان
سه مسئلهٔ اصلی در برخورد با دیسکینزی دیررس، پیشگیری، تشخیص و درمان می‌باشند. بهترین راه پیشگیری، استفاده از داروهای آنتی‌پسیکوتیک صرفاً در موارد لزوم قطعی و در پائین‌ترین دوزاژ موثر می‌باشد. داروهای آنتی‌پسیکوتیک جدید (مانند ریسپریدون) نسبت به آنتی‌پسیکوتیک‌های قدیمی کمتر موجب دیسکینزی دیررس می‌شوند. بیمارانی که آنتی‌پسیکوتیک دریافت می‌کنند، باید ترجیحاً با یک مقیاس درجه‌بندی استاندارد (جدول روش معاینه مقیاس حرکات غیرطبیعی غیرارادی (AMS ـ abnormal involuntary movement scale)) به‌طور منظم از نظر بروز حرکات غیرطبیعی مورد معاینه قرار بگیرند.
- روش معاینه مقیاس حرکات غیرطبیعی غیرارادی (AIMS):
مشخصات بیمار:
.............
تاریخ: .............
معاینه‌کننده:
...................
قبل یا بعد از اتمام معاینه، بیمار را بدون اینکه او متوجه شود در حالت استراحت زیرنظر بگیرید. (مثلاً در اتاق انتظار). صندلی مورد استفاده در این معاینه باید سفت و سخت و بدون دسته باشد.
پس از زیرنظر گرفتن بیمار، و را براساس درجه شدت علایم در یکی از مراتب ۰ (هیچ)، ۱ (حداقل)، ۲ (خفیف)، ۳ (متوسط)، ۴ (شدید) قرار دهید. از بمیار بپرسید آیا چیزی (مانند آدامس، آب‌نبات یا چیز دیگر) در دهان خود دارد یا خیر و اگر دارد آن را خارج کند. از بیمار در خصوص وضعیت فعلی دندان‌هایش سؤال کنید. از او بپرسید آیا از دندان‌های مصنوعی استفاده می‌کند و آیا دندان‌ها یا دندان‌های مصنوعی، بیمار را اذیت می‌کنند یا خیر. از بیمار بپرسید آیا حرکتی را در دهان، صورت، دست‌ها یا پاهای خود احساس می‌کند و اگر بله، شرح دهید و بیان کند که تا چه اندازه این حرکات او را ناراحت می‌کنند یا در فعالیت‌های روزمره او ایجاد اختلال می‌نمایند.
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
بیمار را در حالی‌که دست‌ها روی زانوها، و پاها کمی از هم جدا، و کف پاها تماماً روی زمین باشند، روی صندلی بنشانید (در این حالت تمام بدن را از نظر حرکت تحت نظر بگیرید).
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
از بیمار بخواهید بنشیند و دست‌ها را بدون تکیه‌گاه آویزان کند. اگر مرد است دست‌ها را بین زانوها و اگر زن است و دامن پوشیده است روی زانوها آویزان نماید (به دست‌ها و دیگر قست‌های بدن نگاه کنید).
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
از بیمار بخواهید دهان خود را باز کند (زبان را در حال استراحت در داخل دهان مشاهده کنید). این عمل را دو بار انجام دهید.
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
از بیمار بخواهید زبان خود را دربیاورد (به اختلالات حرکت زبان توجه کنید). دو بار این‌کار را انجام دهید.
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
از بیمار بخواهید با حداکثر سرعتی که می‌تواند به مدت ۱۰ تا ۱۵ ثانیه نوک هر کدام از انگشتان خود را به نوک شست همان دست بزند و این‌کار را ابتدا با دست راست و سپس با دست چپ انجام دهد (به حرکات صورت و پاها دقت کنید)
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
دست راست و چپ بیمار را (به نوبت) از آرنج خم و راست کنید.
۰ ۱ ۲ ۳ ۴
ازبیمار بخواهید سرپا بایستد (از پهلو نگاه کنید و به تمام قسمت‌های بدن از جمله لگن مجدداً توجه نمائید).
۰ ۱ ۲ ۳ ۴ (حرکات فعال‌شده)
از بیمار بخواهید هر دو دست خود را به‌صورت کشیده و در حالی‌که کف دست‌ها رو به زمین هستند در جلوی خود نگه دارد (به تنه، پاها و دهان توجه کنید).
۰ ۱ ۲ ۳ ۴ (حرکات فعال‌شده)
از بیمار بخواهید چند قدم بردارد، برگردد، و مجدداً به سمت صندلی بیاید (به دست‌ها و نحوه راه رفتن توجه کنید). این عمل را دو بار انجام دهید.
پزشک باید بعد از آنکه تشخیص دیسکینزی دیررس داده شد، کاهش دوز آنتی‌پسیکوتیک و یا حتی قطع کامل آن را مدّنظر قرار دهد. راه‌حل پیشنهادی دیگر آن است که داروی بیمار را با کلوزاپین یا یکی از آنتاگونیست‌های جدید گیرنده دوپامین مانند ریسپریدون تعویض نمائیم. در بیمارانی که هیچ نوع آنتی‌پسیکوتیکی را نتوانند ادامه دهند، ممکن است لیتیوم کاربامازپین با بنزودیازپین‌ها، به‌نحو مؤثری هم علایم اختلال حرکتی و هم علایم پسیکوز را کاهش دهند.
سندرم نورولپتیک بدخیم
تشخیص، علایم و نشانه‌ها
سندرم نورولپتیک بدخیم، عارضه بالقوه کشنده‌ای است که هر زمانی در طول درمان با آنتی‌پسیکوتیک‌ها می‌تواند اتفاق بیفتد. نشانه‌های حرکتی و رفتاری این عارضه شامل ریژیدیتهٔ عضلات و دیستونی، آکینزی، موتیسم، ابتونداسیون (obtundation) و آژیتاسیون می‌شوند. نشانه‌های اوتونومیک این عارضه شامل هیپرپیرکسی (hyperpyrexia) (تا ۵/۴۱ درجه سانتی‌گراد)، تعریق، و افزایش فشار خون و تعداد ضربان قلب می‌گردند. یافته‌های آزمایشگاهی شامل افزایش تعداد گلبول سفید خون، و افزایش سطوح کراتینین فسفوکیناز، آنزیم‌های کبدی و میوگلوبین پلاسما و میوگلوبینوری می‌شوند که گاهی با نارسائی کلیه همراه می‌گردد.
اپیدمیولوژی
مردان بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند و این عارضه در جوانان بیشتر از بیماران مسن دیده می‌شود. در صورتی‌که از انواع دپوی (depot) داروهای آنتی‌پسیکوتیک استفاده شده باشد، میزان مرگ و میر می‌تواند به ۲۰ تا ۳۰ درصد و یا حتی بیشتر هم برسد.
پاتوفیزیولوژی
نامعلوم است.
سیر و پیش‌آگهی
علایم معمولاً در طی مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت به وقوع می‌پیوندند و در صورت عدم درمان، این سندرم ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه می‌یابد. معمولاً در مراحل اولیه، تشخیص صحیح داده نمی‌شود و ممکن است گوشه‌گیری یا آژیتاسیون به حساب تشدید پسیکوز بیمار گذاشته شود.
درمان
اقدام اول در درمان، قطع فوری داروهای آنتی‌پسیکوتیک، اقدامات حمایتی طبی برای خنک کردن بیمار، پایش علایم حیاتی، الکترولیت‌ها، تعادل مایعات و برون‌داد کلیوی، و درمان علامتی تب می‌باشد. داروهای ضدپارکینسونی ممکن است تا حدی از ریژیدیتهٔ عضلات بکاهند. دانترولن به‌عنوان یک شل‌کننده عضلات اسکلتی (۸/۰ تا ۵/۲ میلی‌گرم بر کیلوگرم هر ۶ ساعت تا دوزاژ کلّ ۱۰ میلی‌گرم در روز) می‌تواند در درمان این عارضه مفید باشد. وقتی‌که بیمار قادر به دریافت خوراکی داروها گردید، می‌توان دانترولن را به میزان ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز تجویز نمود. بروموکریپتین (۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم در روز در ۴ دوز منقسم) یا احتمالاً آمانتادین را نیز می‌توان به رژیم داروئی اضافه کرد. درمان را معمولاً باید به مدت ۵ تا ۱۰ روز ادامه داد. پزشک باید با شروع مجدد آنتی‌پسیکوتیک‌ها، تعویض داروهای موجود با یک داروی ضعیف و با یکی از داروهای جدید آنتاگونیست توأم سروتونین و دوپامین (مانند کلوزاپین) را مدّ نظر قرار دهد، ولی باید توجه داشت که سندرم بدخیم نورولپتیک در همراهی با این داروهای جدید نیز گزارش شده است.
