تاریخ بیهق

اين کتاب را مؤلف آن ابوالحسن على‌بن‌زيدالبيهقى مارّالذکر در سنهٔ ۵۶۳ در زمان سلطنت مؤيد آى‌آبه از غلامان سنجرى که بلافاصله بعد از وفات سنجر بر خراسان مسلط گرديد - و همو بود که سنجر را در کنار آمويه از دست غزان به لطايف‌الحيل در ربود و به مرو آورد - تأليف کرده است.

تاريخ بيهق که يکى از کتب بسيار مفيد و سودمند فارسى است که نظير آن از دو الى سه تجاوز نمى‌کند، چه از حيث سبک و اسلوب و چه از حيث ثقه بودن، و چه از حيث پر بودن از مطالب تاريخى و ادبى و علمى بسيار مفيد که در عالم خود بى‌نظير است.

سبک تحرير اين کتاب ميانه‌اى است از تحرير قرن پنجم و ششم هجري، يعنى از طرف فتور ادبى و تأثير تغيير سبک در او پيدا آمده و از طرف ديگر هنوز به عادت ديرينه، سادگى و ايجاز و پختگى و سنجيدگى فارسى قديم را از دست نداده است و ممزوجى از سبک قديم و سبک جديد و از هر دو سبک نمونه‌هاى زيادى در وى مى‌توان به‌دست آورد، و زيادتر از چهارمقاله که يازده‌سال پيش از اين کتاب تأليف شده است لغت عربى دارد، و نيز در ايراد شواهد شعرى از تازى و پارسى و تمثيل‌ها و استدلالات عربى از چهارمقاله به شيوهٔ تازه نزديک‌تر است، چنان‌که گاهى عبارات تازى از خود به‌اقتضاء مقام مى‌آورد، و در ساختن عبارت تازى مانند تاريخ بيهقى سعى دارد و ما خلاصه‌اى از شيوهٔ اين کتاب که در او آخرين نمونه‌هاى نثر قديم را مى‌توان ديد اينجا ايراد خواهيم کرد.