|
|
|
| اين بنا در چهار سوق محلهٔ بازار واقع شده و از آثار دورهٔ صفويه است که در سال ۱۲۱۱ هـ.ق به دست حاجى حسين نامى تجديد بنا شده است. در ديواره اين مسجد، سنگ نوشته‌اى به تاريخ ۱۲۱۱ هـ.ق نصب شده که متضمن اشعارى در وصف بانى مسجد است.
|
|
|
|
| اين مسجد به فرقهٔ شيخيه تعلق دارد و در نبش خيابان شريعتى قرار گرفته است. مسجد به همت حاج‌آقا على رفسنجانى در سنهٔ ۱۲۸۶ هـ.ق به اتمام رسيده است. اين مسجد به تقليد از مسجد وکيل شيراز متشکل از چهل ستون سنگى يکپارچه و بخش‌هاى الحاقى است که بر وسعت و زيربناى آن افزوده است.
|
|
| از ديگر مساجد تاريخى استان کرمان مى‌توان به مسجد پامنار و مسجد امام زمان بازمانده از قرن هشتم هجرى نيز اشاره کرد.
|
|
| مسجد حاج شهبازخان، كرمانشاه
|
|
| اين مسجد در چهارراه مدرس، کوچه شهيد داود شهلايى شهر کرمانشاه واقع شده و از آثار دورهٔ قاجاريه است. بناى مسجد در سال ۱۲۳۵ هـ.ق توسط حاج شهباز خان و شش برادر او که مؤسس طايفه معروف به حاجى‌زادگان بودند، در بيرون از شهر کرمانشاه آن روزگار بنا شده است. اين بنا ساليان متمادى محل درس طلاب علوم دينى و تبليغات مذهبى بوده و امروزه نيز به عنوان مدرسهٔ علوم دينى مورد استفاده است.
|
|
|
|
| اين مسجد در محلهٔ خواجوى اصفهان واقع شده است و مسجد بسيار کوچکى است که در دورهٔ سلطنت شاه‌عباس دوم در سال ۱۰۷۲ هجرى قمرى به وسيلهٔ «حاجى منوچهر» نامى از خواجه‌هاى مشهور آن زمان ساخته شده است.
|
|
| مسجد حضرت مجتبى شاهرود، شاهرود (صفويان)
|
|
| در شهر شاهرود، مسجدى ديگر وجو دارد که به نام مسجد حضرت مجتبى (ع) معروف است. اين مسجد در ميان بازار واقع است. طول اين مسجد ۲۷ قدم و عرض آن ۱۷ قدم و ساختمان آن از خشت خام است. سقف مسجد با تير و تخته پوشيده شده، چهارده ستون از تير در دو رديف ميان مسجد کار گذاشته شده است.
|
|
| در قدمت اين مسجد شکى نيست و مشخص است که قبل از آن که آبادانى جديد شهر شاهرود به اين طرف کشيده شود، اين مسجد و حمامى که در جنب آن است، داير بوده که افغان‌ها آن را خراب کرده‌اند.
|
|
|
|
| يکى از بناهاى جالب اصفهان، مسجد «حکيم» است که در انتهاى بازار رنگرزان واقع شده است. اين مسجد در دورهٔ شاه‌عباس دوم به وسيلهٔ طبيب او «حکيم محمد داوود» در محل ويرانه‌هاى «مسجد جامع ديلمى جورجير» يا «مسجد صاحب اسماعيل بن عباد» از آثار قرن چهارم هجرى بنا شده است. کتيبه‌هاى سردر و ايوان‌هاى داخل مسجد، سالهاى ۱۰۶۷ تا ۱۰۷۳ هجرى قمرى را نشان مى‌دهند. کتيبه‌هاى اين مسجد را خطاطان مشهور عصر صفوى خطاطى کرده‌اند. سردرِ مسجد جورجير در شمال غربى اين مسجد قرار دارد.
|
|
| مسجد حيدريه، قزوين (سلجوقيان)
|
|
| اين مسجد درگذر بلاغى و جزء محلهٔ پنبه‌ريسه است. راجع به تاريخ بنياد اين مسجد، اطلاع درستى در دست نيست؛ ولى بى‌شک اين همان مسجدى است که حمداللّه مستوفى و امام رافعى آن را به نام «جامع اصحاب ابوحنيفه» معرفى کرده‌اند. گچ‌برى‌هاى مسجد نيز مى‌توانند نشانگر تاريخ بنياد اين مسجد باشند، زيرا گچ‌برى‌هاى نفيس اين مسجد نيز مانند گچ‌برى‌هاى مسجد جامع کبير است و بعيد نيست که گچ‌برى‌هاى هر دو مسجد کار يک هنرمند باشند.
|
|
| اين مسجد در زمان صفويه هم داير و آباد بوده، ولى به تدريج خراب شده است. در دورهٔ قاجاريه با افزوده شدن ايوانى در مقابل شبستان و حجره‌هايى در اطراف آن، تا اندازه‌اى رونق گذشتهٔ خود را بازيافته است و عده‌اى از طلاب در آن سرگرم تحصيل بوده‌اند. از اين مسجد، تنها شبستان آن باقى مانده است.
|
|
| گچ‌برى‌هاى اين مسجد با زيبايى و فريبندگى خاص خود، مهارت و استادى و هنرمندى استادان آن زمان را نشان مى‌دهند. اين بنا به تمامى از آجرهاى تراش خورده ساخته شده است و درز آجرهاى آن به شکل زيبايى با گچ بندکشى شده است. ميان گچ‌برى‌ها و آجر‌کارى‌هاى اين مسجد، تناسب و هماهنگى وجود دارد.
|
|
| اين مسجد يکى از نمونه‌هاى کامل چهارتاقى به ابعاد ۱۰/۳۰ متر بوده است که با کمى تغيير به شکل کنونى درآمده است. محراب آن از لحاظ طرح و نوع کار، از بهترين نمونه‌هاى هنر محراب‌سازى و يکى از باشکوه‌ترين محراب‌هاى دورهٔ سلجوقى به شمار مى‌رود. در درون محراب، سوره‌هايى از قرآن کريم با گچ در زمينهٔ آبى نوشته و تکرار شده است. زمينهٔ محراب و کتيبه‌هاى آن به رنگ آبى است.
|
|
| کتيبه‌هاى کوفى موجود از شکاهکارهاى هنر خطاطى با گچ است. در اطراف محراب - در ميان نوارهاى موازى حاشيهٔ آن - شش کتيبه به خط نسخ و خط کوفى جاى گرفته است. کتيبه‌هاى کوفى آن به شکل کوفى گل‌دار، کوفى گل و برگ‌‌دار و کوفى پيچيده، از نظر فرم و حالت، جلوه‌گر يک دنيا زيبايى هنرمندانه‌اند. از جمله تزئينات ديگر اين بنا، هشت طاق‌نماى گوشه‌هاى آن است. گنبد بلند مسجد در گذشته فرو ريخته و به جاى آن، بر روى مسجد، سقف شيروانى زده‌‌اند.
|
|
|
|
| اين مسجد در سال ۱۲۷۰ هجرى قمرى ساخته شد، داراى صحن و شبستان‌هاى تابستانى و زمستانى و حجره‌هاى متعدد است. در حال حاضر به علت نفوذ آب از پشت ديوارها، قسمت‌هايى از آن فرسوده شده و آجرهاى آن شکسته است و بعضى بندهاى آن خالى شده و احتياج به مراقبت و تعميرات اساسى دارد.
|
|
| مسجد خواجه، شيراز (صفويان)
|
|
| اين مسجد در زمان صفويه به همت شخصى به نام خواجه معين‌الدين منصور ساخته شده است و هنر معمارى آن به دوران صفويه نسبت داده مى‌شود.
|
|
|
|
| مسجد دارالاحسان که مسجد جامع نيز ناميده مى‌شود، از بناهاى مرحوم امان‌الله خان بزرگ و مربوط به سال ۱۲۲۷ هجرى قمرى است. اين مسجد مستحکم و در و ديوار کاشى‌کارى شده دارد. شبستان آن بزرگ و بر ۲۴ ستون سنگى بنا شده است و ۳۵ گنبد دارد. در کتيبهٔ چهار ديوار اين شبستان و کتيبهٔ اطراف ستون‌ها تخميناً سه ثلث قرآن مجيد با کاشى به خط جلى خيلى زيبا نوشته شده است. اين مسجد دو ايوان بزرگ عالى دارد. يکى از ايوان‌ها در سمت قبله و ديگرى در طرف مشرق احداث شده‌اند. ميرزا محمد صادق (ناطق) اصفهانى قصيده‌اى براى اتمام اين مسجد سروده است که هر مصرع آن تاريخ اتمام مسجد را نشان مى‌دهد. دور سنگ مرمر ايوان رو به قبلهٔ آن، با خط نستعليق بسيار خوبى زينت يافته و مرحوم ميرزا فتح‌الله خرم متخلص به کردستانى قصيدهٔ غرايى براى آن سروده که مصراع اول هر يک از اشعار آن تاريخ بنا و مصراع دوم آن تاريخ اتمام بنا را نشان مى‌دهد. اين قصيده نيز در کتيبهٔ سنگ مرمر ايوان شرقى آن منقور و منقوش است. حياط مسجد دوازده حجره و دو بالاخانه دارد. تمام سنگ‌هاى مرمر اين مسجد و قلعه حکومتى و حمام‌هاى شهر و غالب عمارات را از روستاى قصلان (شهرستان قروه) آورده‌اند. حوضى که در حياط مسجد قرار دارد از هشت تخته سنگ ساخته شده و تقسيمات دو تکه‌اى جالبى دارد.
|
|
| امان‌الله خان والى براى احداث اين مسجد، قلعه حکومتى و ساير بناها، گروه مهندس و معمار، کاشى‌کار و نجار، فخار و حتى شاعر را هم از اصفهان آورده بود. پس از اتمام بناى مسجد، قصيده ناطق اصفهانى در ايوان آن نقر شد. ضمناً شش دانگ روستاى خليجيان به وقف امان‌الله خان اردلانى والى کردستان و همچنين دو باب مغازه جنب مسجد، وقف مسجد مزبور شده است.
|
|
|
|
| اين مسجد در دورهٔ شاه طهماسب و در سال ۹۵۵ هجرى به وسيلهٔ «مهتر محمدعلى رکاب‌دار» بنا شده است. تزئينات کاشى‌کارى سردرِ اين مسجد به باغ چهل ستون انتقال داده شده است.
|
|
| مسجد دژكان، روستاى دژكان، بندرخمير، بندرعباس
|
|
| اين مسجد در نزديکى بندر خمير، در روستاى دژکان واقع شده است و تاريخ بناى آن مشخص نيست. در ساختمان اين مسجد، از سبک معمارى و شبستان مسجد على بندر لنگه تقليد شده است. شبستان و ستون‌هاى آن از جهت به کار بردن قطعات سنگ‌تراشى شده و نقوش گل و بوته قابل ملاحظه است. پوشش تزئينى تاق و سردرها و زينت‌کارى رواق‌ها با قطعات سنگ تراشيده شدهٔ آهکيِ فوق‌العاده جالب و ظريف صورت گرفته است. نقوش اين رواق‌ها، از سبک نقش و نگار هندى تأثير گرفته است.
|
|
|
|
| اين مسجد در ميدان جوانشير شهر کرمانشاه واقع شده و از آثار دورهٔ قاجاريه است که توسط محمدعلى ميرزاى دولتشاه (حاکم کرمانشاه در سالهاى ۱۲۲۱ تا ۱۲۳۷ هـ.ق و سرحد دار عراقين) بنا شده است. بناى مسجد دولتشاه در دورهٔ اخير تعمير و مرمت شده و دارا سردر، صحن و شبستان زنانه و مردانه است. اين مسجد به مسجد حاج ابوتراب آل‌آقا نيز معروف است که بر کتيبهٔ کاشى سردر مسجد خوانده مى‌شود.
|
|
|
|
| اين مسجد، مسجد کوچکى است که در بازار اصفهان واقع شده و در دورهٔ «شاه طهماسب اول» صفوى به وسيلهٔ شخصى به نام «شيخ محمد صفي» در سال ۹۵۰ هجرى قمرى بنا شده است. سردرِ آن کاشى‌کارى مختصرى دارد.
|
|
|
|
| اين مسجد به وسيلهٔ «ميرسليمان‌خان شيرازي» ملقب به «رکن‌الملک» در ابتداى «تخت فولاد» اصفهان بنا شده و يکى از بناهاى مشهور دورهٔ قاجاريه است. سردر، گنبد و داخل آن با تزئينات کاشى‌کارى آراسته شده و آرامگاه «رکن‌الملک» در يکى از اتاق‌هاى سراسرى ورودى صحن آن قرار دارد. کتيبه‌هاى اين مسجد و مدرسهٔ کوچک متصل به آن که تاريخ سالهاى ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۵ هجرى قمرى را دارد، داراى اشعار فارسى است که در اطراف صحن مسجد با کاشى‌کارى زيبا جاگذارى شده‌اند.
|
|
| مسجد ريجاب، روستاى ريجاب اسلام‌آباد غرب
|
|
| اين مسجد در روستاى ريجاب از توابع بخش کرند اسلام‌آباد غرب واقع شده و ظاهراً از بناهاى نخستين اسلامى يا از بناهاى دورهٔ ساسانى است که بعد از اسلام به مسجد تبديل شده است. اهالى محل، بناى مسجد را به عبدالله بن عمر - فرزند خليفه دوم - نسبت مى‌دهند. اين مسجد در دوره‌هاى بعد مرتباً تعمير و بازسازى شده است. بناى کنونى مسجد مشتمل بر شبستان ستوندار و منارهٔ استوانه‌اى است که از مصالح قلوه‌سنگ، ملاط گل و آجر در مناره است. محراب اين مسجد از گچ به سطح ديوار اضافه شده و بر همين اساس به نظر مى‌رسد که اين بنا بعدها به مسجد تبديل شده باشد. منبر مسجد، پشت به محراب قرار دارد و از سنگ و گچ ساخته شده است.
|
|
| مسجد ساروتقى، حسن‌آباد، اصفهان
|
|
| مسجد «ساروتقي» که به نام بانيِ آن، ساروتقى، وزير شاه‌عباس دوم معروف است، در محل دروازهٔ حسن‌آباد اصفهان واقع شده است. کتيبهٔ سردرِ آن نام «ساروتقي» و تاريخ سال ۱۰۵۳ هجرى قمرى را در بر دارد. وجه امتياز اين مسجد بر ساير مساجد، تزئينات نقاشى داخل گنبد آن است. در حالى که نماى خارجى گنبد آن فقط آجر ساده است. از «ساروتقي» مسجد کوچ در بازار و همچنين «چهارسوق ساروتقي» و «کاروان‌سراى ساروتقي» در اصفهان باقى مانده است.
|
|
|
|
| اين مسجد کوچک که نمازخانهٔ آن در سالهاى اخير بازسازى شده است، در سال ۱۰۱۴ هجرى قمرى توسط خلف نامى که سفره‌چى شاه‌عباس اول بود، بنا گرديده است. در گذشته، اين مسجد را مسجد سفره‌چى مى‌‌ناميدند؛ ولى کلمهٔ «سفره‌چي» در طول زمان به «سرخي» تبديل شده است. سردرِ اين مسجد حاوى کتيبه‌اى است به خط ثلث با کاشى معرق سفيد بر زمينه‌اى به رنگ آبى نوشته شده است.
|
