واکسن امروز سياه‌سرفه يک واکسن کشته شده است و از سوش‌هاى مختلف بردت - ژنگو تهيه شده و همراه واکسن‌هاى ديفتري، کزاز و واکسن غيرفعال يا خوراکى فلج‌اطفال تجويز مى‌گردد. قدرت ايمن‌زائى اين واکسن توسط تست قراردادى مقابله داخل مغزى در موش‌ها و نيز تست وزن‌گيرى موش ارزيابى مى‌شود.
واکسن قراردادى پرتوزيس حاوى سلول‌هاى کامل و شامل LPF و نيز اندوتوکسين ليپوپلى ساکاريد (LPS) است که LPS آن در نتيجه محدود ساخت تعداد باسيل‌ها به حداقل رسيده است. با توجه به‌اينکه مرز کوچکى بين مقدار مورد لزوم از واکسن جهت ايجاد آنتى‌ژنيسيتى و ايجاد توکسيک آن وجود دارد، درصد ايجاد واکنش‌هاى جانبى متعاقب ايمن‌سازى نسبتاً زياد است.
امروزه مشخص گشته است که واکسن سياه‌سرفه حاوى سلول‌هاى کامل، در کشورهائى که در آنها ايمن‌سازى به‌شکل گسترده صورت گرفته است کاملاً موثر بوده و بيمارى را تحت کنترل درآورده است. پيشرفت‌هاى اخير در درک مشخصات ايمنى - شيميائى باسيل بوردت - ژنگو، منجر به شناخت چندين آنتى‌ژن ايمن‌زا شده است که خود موجب گشته، واکسن‌هائى فاقد سلول و حاوى زيرواحدهاى مختلف عرضه گردند.
چندين جزء آنتى‌ژنيک از BGB در سال‌هاى اخير جدا شده‌اند:
- LPF (فاکتور محرک لنفوسيتوز) يا فاکتور حساس‌کننده هيستامين يا PT (توکسين پرتوزيس)
- FHA (هماگلوتينين رشته‌اي) که يک آنتى‌ژن سطحى ايمونوژن است و در اتصال BG به سطح سلول‌هاى اپى‌تليال نقش مهمى ايفاء مى‌کنند.
- آدنيلات سيکلاز که در فاگوسيتوز سلولى فعال است و باسيل BG را قادر مى‌سازد که در بدن ميزبان زنده بماند.
- توکسين نکروزکننده پوست حساس به حرارت (HLT) که توکسينى کشنده و همراه سلول مى‌باشد.
- اندوتوکسين ليپوپلى ساکاريدى يا LPS که نقش آن در پاوژنز و ايمنى‌زائى مقابل بيمارى ناشناخته است ولى تب ايجاد شده در جريان سياه‌سرفه را به LPS نسبت مى‌دهند.
- سيتوتوکسين تراکئال يا TCT که يک توکسين پلى‌پپتيدى است. به‌طور تجربى نشان داده شده است که اين توکسين در ايجاد ضايعات و مژک‌هاى ناى و نيز سلول‌هاى اپيتليال ناى نقش دارد.
مطالعات صورت گرفته بين سال‌هاى ۱۹۷۸ و ۱۹۸۷ نشان مى‌دهد که واکسن فاقد سلول سياه‌سرفه کاملاً مؤثر و قابل تحمل است. ولى بايد توجه داشت که اين تحقيقات داراى شرايطى غيرمشابه بوده‌اند و روش انجام آنها متفاوت بوده است از جمله: نحوه تشخيص بالينى موارد سياه‌سرفه به معنى تست‌هاى آزمايشگاهى باکتريولوژيک و توزيع سنى افراد واکسينه شده و واکسينه نشده در هر يک از مطالعات، مختلف بوده است. تجربه يافته‌هاى حاصل از اين بررسى‌ها نشان مى‌دهد که واکنس فاقد سلول در ۸۸% موارد واکسن قراردادى در ۷۶% موارد تأثير قابل‌قبول داشته‌اند.
نوعى از واکسن سياه‌سرفه که حاوى مقادير مختلفى از LPF و FHA يا بدون مقاديرى از آگلوتينوژن‌ها است از سال ۱۹۸۱ در ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است و تاکنون حدود ۲۰ ميليون دوز از اين واکسن به‌همراه واکسن ديفترى - کزاز در سه تزريق به‌علاوه يک يادآور در يک سال بعد، به کودکان بالاتر از دو سالگى تجويز گشته است.
با آنکه احتمال بروز تب و واکنش‌هاى کوچک موضعى پس از تجويز واکسن فاقد سلول نادر است ولى مطالعه انجام شده در ژاپن نشان مى‌دهد که ميزان بروز واکنش‌هاى جانبى شديد همراه با عارضه توسط اين وکنس قابل مقايسه با دو واکسن ديگر مى‌باشد.
واکنش‌هاى جانبى واکسن سياه‌سرفه بين سال‌هاى ۱۹۷۰ و ۱۹۸۵ در ژاپن (نوبل و همکاران ۱۹۸۷)
نوع واکسن
۱۹۷۴ - ۱۹۷۰
نوع قراردادى
۱۹۸۱ - ۱۹۷۵
نوع قراردادى
۱۹۸۴ - ۱۹۸۲
نوع فاقد سلول
سن هنگام اولين ايمن‌سازى
(به ماه)
۵-۳
۵-۳
۲۴
دوز واکسن (به ميليون)
۲۵/۱
۱۹/۸
۲۰/۴
واکنش‌هاى شديد همراه عارضه
(ميزان مرگ)
(۳۷) ۵۷
(۳) ۸
(۲) ۵
شيوع در هر ميليون دوز
(ميزان مرگ)
(۱/۴۷) ۲/۲۷
(۰/۱۵) ۰/۴۰
(۰/۱۰) ۰/۲۵
واکنش‌هاى خفيف بدون عارضه
۸۲
۳۴
۱۴
شيوع واکنش‌هاى در هر ميليون دوز
۳/۲۷
۱/۷۲
۰/۶۹
بررسى‌هاى متعددى که در مورد ميزان کارائى و نيز بى‌خطر بودن واکسن‌هاى قراردادى و فاقد سلول سياه‌سرفه، که به‌تنهائى و يا با همراهى واکسن‌هاى ديفترى و کزاز تجويز گشته‌اند. صورت گرفته است، نتايج مختلفى را نشان داده است که اغلب آنها مؤيد برترى واکسن نوع فاقد سلول مى‌باشند. و ميزان بروز واکنش‌هاى جانبى در کودکان خردسال، کمتر است و نيز از شدت پائين‌ترى نيز برخوردار مى‌باشد که همگام با افزايش سن، هم شيوع و هم شدت اين واکنش‌ها بيشتر مى‌شود.
مطالعات انجام شده روشن ساخته است که ريسک بروز سياه‌سرفه در کودکانى که در تماس خانوادگى با مبتلايان به سياه‌سرفه مى‌باشند در گروهى که با واکسن نوع قراردادى سياه‌سرفه واکسينه شده‌اند قابل مقايسه با گروهى است که با واکسن فاقد سلول مصون گشته‌اند.
