خانوادهٔ پدری - مادری

هر چند تمامى جامعه‌شناسان بر اهميت خانواده در حيات اجتماعى تأکيد دارند ليک اين مفهوم هنوز هم يکى از پرابهام‌ترين مفاهيم اين علم است.

خانواده در زمرهٔ عمومى‌ترين سازمان‌هاى اجتماعى است و براساس ازدواج بين دست کم دو جنس مخالف شکل مى‌گيرد. ودر آن مناسبات خونى واقعى يا اسناد يافته به‌چشم مى‌خورد. خانواده‌ معمولاً داراى نوعى اشتراک مکانى است. خانواده، واحدى است اجتماعى با ابعاد گوناگون زيستي، اقتصادي، حقوقي، روانى و جامعه‌شناختي. خانواده نمادى اجتماعى است. گذشته از اين، خانواده از اهم عوامل مؤثر بر جامعه است. هرگز هيچ جامعه‌اى نمى‌تواند به‌سلامت رسد مگر آنکه از خانواده‌هائى سالم برخوردار باشد.

خانواده از ديدگاه ديگر معيار شناخت و سنجش آسيب‌هاى اجتماعى است.

خانوادهٔ زيستى (Biological Family)

خانوادهٔ زيستي، خانواده‌اى است برخوردار از مشروعيت اجتماعى و ليک فاقد توان يا قصد حضانت از فرزندان خود. فرزندان از خون و تبار آنان پديد آمده‌اند اما، در راه اجتماعى کردن فرزندان خود اقدامى صورت نمى‌دهند و مسئوليّتى در اين جهت احساس نمى‌کنند.

خانوادهٔ مرکب (Composite Family)

خانوادهٔ زن و شوهرى (Conjugal Family)

خانوادهٔ زن وشوهري، خانواده‌اى است که در آن تأکيد بر روابط زن و شوهر است، نه بر روابط بين خويشان به‌معناى گستردهٔ کلمه.

خانوادهٔ گسترده (Extended Famiy)

ِخانوادهٔ گسترده، خانواده‌اى است که در درون آن چند نسل با يکديگر زندگى مى‌کنند. گسترش خانواده مى‌تواند به‌طور عمودى يا ورود عروس به خانهٔ مرد و يا به‌طور افقى با افزوده شدن اقر با صورت بندد. چنين خانواده‌اى فاقد قدرت تحرک جغرافيائى است. که جامعه را به‌نوعى بيکارى غير واقعى مبتلا مى‌سازد.

خانوادهٔ مادر مرکز (Matricentric Famil)

خانوادهٔ مادر مرکز، خانواده‌اى است که در آن زن اهميّت بيشترى مى‌يابد. تصميمات مهم را اتخاذ مى‌کند و در امور اساسى مربوط به خانه نظر او صائب شناخته مى‌شود.

خانوادهٔ فرزند مرکز

خانوادۀ فرزند مرکز، خانواده‌اى است که در آن تعداد فرزندان اندک، هزينه‌هاى آنان بالا و کار اقتصادى آنان در خانه نادر است و ليک عليرغم اين شرايط، فرزندان در اين نوع خانواده ارزشى محورى مى‌يابند.

پدرسرى و مادرسرى

- پدرسري: اين مفهوم خانواده و جامعه‌اى را مى‌رساند که در آن يک مرد حکومت مى‌کند. بدين‌سان پدرسرى نه تنها حاکميّت مرد در خانه، بلکه حکومت مردان در جامعه (Androcracy) را نيز مى‌رساند و نه تنها داراى ابعاد سياسي، نظامى و تربيتى است بلکه بر انتقال ميراث و اقتدار مردان بر اموال نيز نظر دارد.

پدرسرى با ابعاد گوناگون خود، تنها رياست پدر در خانه نيست، بلکه برترى مردان بر زنان و به‌طور کلى تفويض اقتدار در خانه از هر جهت به رئيس مرد است، چه پدر و چه بزرگ‌تر ديگر.

- مادرسرى (Matriarchy): اين مفهوم که در قرن نوزدهم به‌کار رفته نظامى را مى‌رساند که در آن زنان برترى دارند.

مادرسرى را فقط تسلط واقعى زنان و توان آنان در اتخاذ تصميمات اساسى مى‌داند.

خانوادهٔ پدرى - مادرى (Parental Famil)

خانوادهٔ استاکى (Stem Family)

خانوادۀ استاکي، که در اين نوع خانواده، همان‌طور که از نام آن بر مى‌آيد (ستاک از نظر لغوي، ساقهٔ درخت را در ذهن متبادر مى‌سازد.) ، دورى اعضاءِ خانواده با ترک خانواده از جانب آنان مترادف نيست. آنان دورى جغرافيائى را به‌منزلهٔ قطع علائق متقابل تلقى نمى‌کنند و در حقيقت عليرغم دوري، چنان به‌نظر مى‌رسند که عضو ساکن در خانه به‌حساب مى‌آيند. در اين خانواده هرم قدرت افقى و پيوندها عاطفى است.

خانوادهٔ هسته‌اى

خانوادۀ هسته‌اي، خانواده‌اى است کوچک، متشکل از زن و شوهر و احتمالاً فرزند يا فرزندانى چند. مشخصات اصلى خانواده هسته‌اى به اين قرار است:

- محدوديت ابعاد خانواده از نظر اسلاف

- محدوديت خانواده از نظر تعداد فرزندان

- افقى بودن هرم قدرت

- نومکانى

خانوادۀ زادروگا

خانوادۀ زادروگا، نوعى خاص از خانوادهٔ گسترده است که در يوگسلاوى پديد آمد. در لغت به‌معناى يک 'گروه تعاوني' است با خصوصيات زير:

- خويشاوندى بين اعضاءِ زادروگا طبيعى است، نه قراردادى و نه آرماني.

- در زادروگا، نسب پدرى است؛ به اين معنى که فرزند از مادر ارث نمى‌برد.

- هر زادروگا، شامل چند خانواده (زوجين و فرزندان آنها) است؛ در اين گروه وسيع پدر هزينهٔ فرزندان خود را تأمين نمى‌کند، بلکه زادروگا يا کل گروه خانوادگى است که به آن مى‌پردازد. پس هم افراد، هم خانواده‌هاى کوچک تشکيل‌دهندهٔ زادروگا فى‌نفسه داراى تاميت و استقلال نيستند.

- زادروگا معمولاً يک گروه کشاورى است. زمينى که متعلق به آن است قابل تقسيم نيست.

به اين قرار، ملاحظه مى‌شود که گروه وسيع زادروگا داراى ابعاد اقتصادى بسيار مهمى است. و به‌نوعى تعاونى کشاورزى نزديک است.

- از ديگر انواع خانواده‌ها مى‌توان به خانوادهٔ پيوسته، خانوادهٔ راه‌يابي، خانوادهٔ فرزندزائي، خانوادهٔ ناقص اشاره کرد.