تاریخچه

تاريخچه بهداشت مدارس در جهان

توجه به ضرورت و اهميت بهداشت مدارس در کشورهاى مختلف جهان همزمان نبوده، بلکه از نظر تاريخى و کيفيت عمل تنوع داشته است.

شايد فرانسه اولين کشورى باشد که همراه با طرح آموزش علمى خود، يک ماده را نيز به مسئله بهداشت مدارس اختصاص داد و در سال ۱۷۹۳ که اين طرح به تصويب رسيد، يک نفر پزشک نيز به‌عنوان مسئول بهداشت مدارس آن انتخاب شد.

در کشور هلند، بهدارى آموزشگاه‌ها در سال ۱۸۶۸ با استخدام دو نفر پزشک پايه‌گذارى شد و شروع به کار کرد و سپس در سال ۱۹۰۱ با اعلام تعليمات اجباري، شهردارى موظف به سازمان‌دهى اداره بهدارى آموزشگا‌ه‌ها شد و در سال ۱۹۴۲ که اولين قانون مربوط به بهداشت مدارس به تصويب رسيد، اين سازمان جوان به سرعت گسترش يافت به‌نحوى که ۲۱۰ نفر پزشک به‌طور تمام‌وقت به امور بهداشتى کودکستا‌ن‌ها و دبستان‌ها رسيدگى مى‌کردند و تحت‌نظر شهردارى‌ها اداره مى‌شدند.

در ايالات متحده امريکا، اولين کسى که نسبت به مسائل بهداشت مدارس، ويژگى‌هاى ساختمانى و محيط آموزشگاه‌ها توجه کرد ويليام الکوت Alcot بود.

وى در سال ۱۸۲۹ راجع به مشخصات ساختمان مدارس مقاله‌اى نوشت و در اين مورد نظرات تازه‌اى ابراز کرد. پس از وي، هوراس من Horace mann در سال ۱۸۵۰ نيز تدريس مسائل شناخت اعضاء و فيزيولوژى بعضى از قسمت‌هاى بدن انسان را به زبان ساده براى دانش‌آموزان ابتدائى توصيه کرد و مدتى خود به آموزش اين مطالب پرداخت. پس از آن در سال ۱۸۹۰ بود که دروس فيزيولوژى و بهداشت محيط زيست در ۴۰ ايالت آمريکا جزو برنامه رسمى دروس مدارس شد و بالاخره در سال ۱۸۹۴ ساموئل دارگين Dargin معاينات عمومى دانش‌آموزان را در مدارس شهر بوستون آغاز کرد که به‌دنبال آن با اجراء اين برنامه در سال ۱۸۹۵ در شيکاگو و ۱۸۹۸ در مدارس نيويورک توجه کلى و فراگير نسبت به بهداشت دانش‌آموزان بيشتر ايالات متحده‌ آمريکا صورت گرفته و رسميت يافت و به تدريج بر کم و کيف تعداد و خدمت آنان افزوده گرديد.

در انگلستان آغاز کار بهداشت مدارس از سال ۱۹۰۷ و تحت نظارت ادارات آموزش محلى به وجود آمد و سپس با ايجاد سازمان عظيم بهداشت و طب عمومى يا ملي، بهداشت مدارس باز هم وابستگى خود را با آموزش و پرورش حفظ کرد و تنها ايجاد ارتباط بين بهداشت ملى و بهدارى آموزشگا‌ه‌ها بود که مورد توجه مسئولين امور قرار داشت و در سال ۱۹۱۹ رياست پزشکان وزارت بهداري، با حفظ سمت به رياست بهداشت مدارس نيز منصوب و ارتباط بين بهداشت عمومى و مدارس محکم‌تر شد و بهدارى آموزشگاه‌ها راه رشد و کمال پيمود، به‌نحوى که در بيشتر مدارس، محل خاصى هم براى کار بهداشتى در نظر گرفته شد که ضمن ارائه خدمات بهداشتي، کارهاى مقدماتى درمانى و دندانپزشکى نيز براى دانش‌آموزان صورت مى‌گرفت. در آغاز کار، وظايف بهدارى آموزشگاه‌ها، کشف نقايص عضوى دانش‌آموزانى بود که مشکلى در کار تحصيل داشتند. ولى بعداً اين وظيفه توسعه يافته و تمام مسائلى را که به‌نحوى با سلامت و بهداشت جسمى و روانى کودکان در ارتباط بود، فرا گرفت. با گذشت زمان، برنامه‌ريزى در زمينه مسايل بهداشت مدارس در کليه کشورها مورد توجه قرار گرفت و سعى در تأمين و حفظ سلامت دانش‌آموزان، از اولويت خاصى در برنامه‌هاى بهداشتى برخوردار گرديد.

تاريخچه بهداشت مدارس در ايران

از سال ۱۲۹۰ هجرى شمسى مدارس جديد به‌جاى مکتب‌خانه‌هاى قديم تأسيس شد. ۹ سال بعد مجلسى از اطباء ايرانى و اروپائى مقيم در تهران به نام مجلس 'حفظ‌الصحه' براى مراقبت از بهداشت عمومى به‌وجود آمد. در اواخر همان سال فردى براى پايه‌ريزى بهداشت در مدارس انتخاب شد و سرانجام در سال ۱۳۰۴ شمسى سازمانى به نام 'صحيه مدارس' بنياد گذاشته شد.

در سال ۱۳۱۴ صحيه مدارس به‌عنوان يک واحد مشخص وابسته به وزارت معرفى شد که داراى قسمت‌هاى معاينات بهداشتى چشم دانش‌آموزان و آموزش بهداشت بوده است. در سال ۱۳۱۵ صحيه مدارس به 'بهدارى آموزشگاه‌ها' تغيير نام يافت. در سال ۱۳۱۶ بهدارى آموزشگاه‌ها به دانشکده پزشکى دانشگاه تهران وابسته گرديد و در سال ۱۳۱۸، بهدارى آموزشگاه‌ها از دانشکده پزشکى جدا و به وزارت فرهنگ وقت وابسته شد.

در سال ۱۳۵۰ براى تأمين نيروى‌ انسانى مورد نياز بهدارى آموزشگاه‌ها، دفتر امور مدارس عالى و انستيتوهاى تکنولوژى به تأسيس اولين آموزشگاه عالى بهداشت مدارس در تهران اقدام نمود. تعداد اين آموزشگاه‌ها تا سال ۱۳۵۷ به ۱۷ باب در ۱۷ استان بالغ گرديد. از اين آموزشگاه‌ها تا قبل از انقلاب اسلامي، حدود ۵۰۰۰ نفر مراقب بهداشت مدارس تربيت شده و جهت انجام خدمات بهداشتى در مدارس به‌کار گمارده مى‌شدند. پس از انقلاب اسلامى با تصويب‌نامه مورخ ۲۳ اسفند ۵۷ هيئت وزيران دولت موقت جمهورى اسلامي، امور بهداشت آموزشگاه‌هاى کشور با تمام پرسنل، اعتبارات و سازمان‌ها و فعاليت‌هاى وابسته از وزارت آموزش و پرورش جدا و به وزارت بهدارى و بهزيستى وقت منتقل گرديد و از آن تاريخ، کليه تعهدات و وظايف سازمان مذکور به‌عهده وزارت بهدارى و بهزيستى محول شد.

با اين الحاق، ۱۷ مدرسه عالى بهداشت مدارس آموزش و پرورش و حدود ۵۰۰۰ مراقب بهداشت فارغ‌التحصيلان آن و تعدادى پزشک و پيراپزشک با بودجه و امکانات وسيع به وزارت بهدارى منتقل گرديدند.

پس از انتقال، ابتدا اداره‌اى به نام اداره کل بهداشت مدارس تأسيس شد، ولى در سال ۱۳۶۰ بهداشت مدارس در اداره کل بهداشت مادر و کودک وزارت بهدارى ادغام و اداره کلى به نام 'اداره کل بهداشت خانواده و مدارس' وظيفه ارائه خدمات بهداشتى به دانش‌آموزان را به‌عهده گرفت. در سال ۱۳۶۹ به‌دنبال نياز شديد مدارس به نيرو و خدمات بهداشتي، اداره کل تغذيه و هماهنگى بهداشت مدارس در آموزش و پرورش تأسيس گرديد و متعاقب آن با شروع سال تحصيلى ۷۰-۶۹، مراقبين بهداشت مدارس، پس از گذشت ده سال حضور پاره‌وقت و در واقع دورى از مدارس و دانش‌آموزان، بار ديگر براى انجام رسالتى بزرگ به آموزش و پرورش برگشته، به‌صورت ثابت و تمام‌وقت مشغول خدمت شدند.

اين مهم، طى توافق‌نامه‌اى که در تاريخ ۱۷ مرداد ۶۹ به امضاء مقام عالى وزارت آموزش و پرورش و وزير محترم بهداشت و به تائيد رياست محترم جمهورى اسلامى وقت ايران، آقاى هاشمى رفسنجانى رسيد صورت پذيرفت. اين توافق‌نامه شامل يک استراتژى هفت ماده‌اى است که ابعاد گوناگون بهداشت مدارس را در زمينه‌هاى تأمين نيروى‌انساني، انتقال مراقبين بهداشت، ارائه خدمات آموزشي، بهداشتي، درمانى و نحوه ارتباط و هماهنگى طرفين تحت پوشش قرار مى‌دهد.