گلیم‌های جدید

زوال کيفيت و اصالت گليم‌ها تأثير زيادى بر تجارت گليم‌هاى جديد نگذاشته است. مقايسهٔ نمونه‌هاى قديمى و جديد، تنزل ترکيب‌بندى هنري، استانداردهاى فنى و کيفيت رنگ را به‌خوبى نشان مى‌دهد. تا اواخر قرن نوزدهم تمام عناصر مورد نياز براى تهيهٔ گليم‌هاى نفيس با رنگ‌هاى مرغوب در محيط زندگى در دسترس بود. اما در ميانهٔ قرن بيستم تمام عوامل فوق ديگر موجود نبودند.

بافندگان گليم به‌منظور بوجود آوردن توازن بين عرضه و تقاضا و تطبيق با تحولات تحميلي، مجبور به استفاده از رنگ‌هاى شيميايى شده‌اند و نحوهٔ زندگى سنتى خود را تغيير داده‌اند. بعضى از اين رنگ‌ها بدون هيچ دليلى در نقاط مختلف کم رنگ مى‌شوند.

گليم به‌خاطر توجه جهان‌گردان غربى و هجوم آنها و اين‌که اين دست‌بافت‌ها هم جنبهٔ يادگارى دارند و هم تزئين، تبديل به تجارت پرسود بين‌المللى شد و به ايجاد توازن بين عرضه و تقاضا سرعت بخشيد. با افزايش مصرف، توليدات روستايى ديگر پاسخگوى تقاضا نبود و براى همين در شهرها نيز کارگاه‌هايى برپا شد که اصالت کارگاه‌هاى روستايى را ندارند. تغييرات اقتصادى و اجتماعى که در پى مدرنيزه شدن پديد آمد تأثيرى بسيار منفى بر اين منسوجات باقى گذاشت. در حال حاضر مهارت‌هاى بافندگى با سرعتى زياد و نتايجى قابل پيش‌بينى به‌سوى تجارى شدن در حرکت است.

بازرگانان و مصرف‌کنندگان نيز به‌دليل افت کيفي، بيشترين توجه را روى قالى‌هاى جديد معطوف کرده‌اند که استانداردها و طرح‌هاى قبل از صنعتى شدن را داراست.

به‌طورکلى گليم‌هاى جديد به سه گروه، قابل تقسيم است: بعضى از گليم‌ها هنوز توسط جادرنشينان و روستائيان براى مصارف محلى بافته مى‌شود؛ و على‌رغم استفاده از رنگ‌هاى شيميايى و ترکيب مواد خام غيرمتداول، باز انعکاسى از تاريخچهٔ قبيله‌اى و خانوادگى در آن مشاهده مى‌شود.

گليم‌هاى زيادى نيز به‌منظور سود تجارى و بنابر تقاضاى مصرف‌کنندگان غربى با تقليدى بى‌مايه از طرح‌ها و سبک‌هاى سنتى بافته مى‌شود. اين‌ها سه دستهٔ ارزان، معمولى و گران دارند و بيشترين بازار در دست اين گروه است.

سومين گروه يعنى گليم‌هاى 'آنتيک جديد' بهترين کيفيت را دارد و قيمت بالا. رنگ‌هاى ثابت به‌دليل استفاده از رنگ‌هاى طبيع، از ويژگى‌ اين گليم‌هاست.

مهارت رنگرزان باعث شده که تشخيص رنگ‌هاى شيميايى از طبيعى در مواردى بسيار مشکل باشد. اين گليم‌هاى آنتيک جديد، کيفيت‌هاى گوناگونى دارند و اين امر در مرغوبيت بافت آنها و ترکيب‌بندى‌هاى پيچيده‌شان مشهود است.

صحنه و شيراز از مراکز اصلى بافت گليم‌هاى جديد در ايران است. در حال حاضر بعضى از چادرنشينان و نيمه چادرنشينان، گليم‌هاى مرغوبى براى استفاده شخص مى‌بافند. توليد گليم‌هاى تجارى جديد در صحنه و شيراز، در کارگاه‌هايى با طرح‌هاى دولتى صورت مى‌گيرد. اما کيفيت مواد در اين نوع پايين و رنگ‌ها تند و خشن است، البته اندازهٔ گليم‌ها مناسب است. ترکيب‌بندى‌ها و ظاهر کلى گليم‌ها، فاقد ويژگى‌هاى سنتى و طرح و خط آزادانه‌اى است که معمولاً در دست بافت‌هاى مردمانى يافت مى‌شود که در طبيعت زندگى مى‌کنند.